Галасы забароненых кніг: выстава і сайт

2025-09-03 20:42

Беларускі ПЭН прэзентаваў выставу пра забароненыя ў Беларусі кнігі на адкрыцці 91-га Кангрэса Міжнароднага ПЭНа ў Кракаве.

Забарона кніг — гэта не толькі акт цэнзуры, але і парушэнне права на свабоду слова і на доступ да інфармацыі, замацаванага міжнароднымі дамовамі. Мы дакументуем кожны выпадак, каб праўда пра культурныя рэпрэсіі была захавана і пачута.

Сёння ў Беларусі:

- 222+ кнігі забаронены з палітычных і ідэалагічных прычын;

- 179+ аўтараў пад забаронай;

- 5 ліквідаваных выдавецтваў за апошнія 5 гадоў;

- не менш за 40 людзей слова ў няволі.

Таксама мы запусцілі сайт bannedbooks.penbelarus.org. На ім сабраныя спісы забароненых кніг, некаторыя гісторыі аўтараў і іх твораў, юрыдычныя наступствы забароны, аналітычныя матэрыялы. Там вы можаце знайсці ўсю інфармацыю пра забароненыя ў Беларусі кнігі. Гэты сайт — напамін: нават калі кнігу забараняюць, яна не знікае. Бо слова працягвае жыць, пакуль ёсць тыя, хто хоча яго прачытаць.

Формы забароны

Мы маем тры спісы забароненых кніг:

Афіцыйны «Рэспубліканскі спіс экстрэмісцкіх матэрыялаў»

Афіцыйны спіс «матэрыялаў, якія могуць нанесці шкоду нацыянальным інтарэсам»

Нефармальны спіс: не існуе ў адкрытым выглядзе, але бібліятэкі і кнігарні ведаюць, якіх аўтараў нельга мець у доступе. Ён ствараецца праз даносы, візіты ідэолагаў і самацэнзуру, што стала нормай: любая «памылка» можа скончыцца звальненнем або зняволеннем.

Юрыдычная ацэнка і наступствы

Мець такую кнігу дома — рызыка штрафу і зняволення.

Нават калі рашэнне пра забарону прымаецца пазней за фіксацыю факта валодання кнігай. Мы прапануем пачытаць у адпаведным раздзеле юрыдычную ацэнку забароны кніг — якія юрыдычныя наступствы можа мець наяўнасць такой кнігі дома, яе распаўсюджванне або нават проста захаванне ў бібліятэцы.

За што забараняюць?

Асаблівасць беларускай сітуацыі — адсутнасць уцямнага тлумачэння.

Заключэнні не ўтрымліваюць ніякай дакладнай аргументацыі, а іх высновы складаюцца з найбольш агульных вытрымак з заканадаўства і нічым не адрозніваюцца адна ад адной, нягледзячы на тое, што датычаць самых розных кніг і матэрыялаў.

З таго, што мы назіраем, кнігі забараняюць:

За беларускі, а не прарасійскі, погляд на гісторыю

За крытыку ўлады

За праўду пра рэпрэсіі і вайну

За спачуванне, чалавечнасць і любоў

Нават за бел-чырвона-белую вокладку

Кнігі пра культуру або беларускую гісторыю трапляюць у адзін спіс з сапраўды экстрэмісцкімі тэкстамі. Беларускі ПЭН уключае ў свае спісы тыя кнігі, якія паводле міжнародных стандартаў не могуць быць забаронены, бо не з’яўляюцца злачынствам.

Беларусы маюць унікальную сітуацыю: кнігі забараняюць не толькі праз нелаяльнасць, але і за тое, што яны — беларускія, але іх змест не ўкладаецца ў арыентаваную на Расію палітыку рэжыму. Гэта прамая пагроза існаванню мовы, літаратуры і культуры. Беларусы, намагаючыся захаваць сваю ідэнтычнасць, дзейнічаць не толькі без падтрымкі дзяржавы, але і змагаюцца з яе абмежаваннямі.

Друк шмат якіх беларускіх кніг у Беларусі на сёння немагчымы. З аднаго боку, ліквідаваныя ў Беларусі і выштурхнутыя за мяжу беларускія незалежныя выдавецтвы не маюць магчымасці сістэмна пастаўляць свае кнігі ў Беларусь, з другога — мова, тэма або аўтар кнігі могуць стаць прычынай для адмовы выдаваць яе ў выдавецтвах, што яшчэ засталіся ў Беларусі.

Забараняюць кнігі — каб забраць галасы.

Мы іх вяртаем.

Крыніца: Беларускі ПЭН

Камунікат.org – Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка

Пры выкарыстаньні матэрыялаў у друку спасылка на крыніцу інфармацыі абавязковая.
Пры выкарыстаньні матэрыялаў у Інтэрнэце прамая гіпэрспасылка на Kamunikat.org абавязковая.
Ідэя сайту Яраслаў Іванюк