Памяць і самасьвядомасьць
Ян Павел ІІ
5. Таямніца адкуплення
У святле гэтых разважанняў з’яўляецца неабходнасць больш поўнага адказу на праблему прыроды адкуплення. Чым ёсць збаўленне ў кантэксце гэтага змагання дабра са злом, у якім жыве чалавек?
Часам гэтае змаганне падаецца ў вобразе вагаў. Звяртаючыся да такога сімвалу, можна сказаць, што Бог, складаючы ў ахвяру на крыжы свайго Сына, паклаў на шалі дабра гэтую кампенсацыю бязмежнай каштоўнасці, каб яна магла заўсёды канчаткова пераважаць. Слова «адкупленне» мае ў сваім моўным корані штосьці ад «купляння», штосьці ад «выкуплення». Зрэшты, гэтаксама і з лацінскім вызначэннем Redemptor, этымалогія якога звязана з дзеясловам redimere (выкупляць). Менавіта гэты этымалагічны аналіз можа наблізіць нас да разумення сутнасці адкуплення.
З ёю вельмі цесна звязаны такія паняцці як адпушчэнне і апраўданне. Адно і другое належаць да мовы Евангелля. Хрыстус адпускаў грахі, выразна падкрэсліваючы, што Сын Чалавечы мае ўладу адпушчэння грахоў. Калі да Яго прынеслі спаралізаванага чалавека, Ён найперш сказаў: «Дзіця, адпускаюцца табе грахі твае» (Мк 2, 5), а пасля дадаў: «Устань, вазьмі ложак твой ды йдзі ў дом твой» (Мк 2, 11). Такім чынам апасродкавана зазначыў, што грэх — гэта большае зло, чым параліч цела. Калі ж пасля ўваскрасення першы раз прыйшоў у вячэрнік, дзе сабраліся Апосталы, паказаў ім свае прабітыя рукі, ногі і бок, а пасля дыхнуў на іх і прамовіў: «Вазьміце Духа Святога! Каму адпусціце грахі, таму будуць адпушчаны; на кім пакінеце, на тым застануцца» (Ян 20, 22–23). Такім чынам Хрыстус аб’явіў, што ўлада адпушчэння грахоў, якую мае толькі сам Бог, даецца Касцёлу. Адначасова Ён яшчэ раз пацвердзіў, што грэх — найвялікшае зло, ад якога чалавек павінен быць вызвалены, і разам з тым паказаў, што моц вызвалення чалавека ад граху даверана Касцёлу дзякуючы адкупленчай муцы і смерці Хрыста.
Святы Павел выкажа гэтую самую праўду яшчэ глыбей у паняцці апраўдання. Навука пра апраўданне мае ў лістах Апостала (найперш у лісце да Рымлянаў і да Галатаў) таксама палемічнае вымярэнне. Павел, выхаваны ў школе фарысеяў, спецыялістаў ад экзэгезы Старога Запавету, выступае супраць іх пераканання, што крыніцаю апраўдання з’яўляецца Закон. Ён сцвярджае, што на самай справе чалавек не атрымлівае апраўдання праз учынкі, якія сыходзяць з выканання Закону — асабліва ўсіх скрупулёзных правілаў рытуальнага характару, якім надавалася вялікая ўвага. Апраўданне мае сваю крыніцу ў веры ў Хрыста (пар. Гал 2, 18–22). Укрыжаваны Хрыстус апраўдвае грэшнага чалавека кожны раз, калі той, абапіраючыся на веру ў адкупленне, здзейсненае Хрыстом, шкадуе за свае грахі, навяртаецца і вяртаецца да Бога як да свайго Айца. Такім чынам, паняцце апраўдання ў пэўнай ступені з’яўляецца больш глыбокім адлюстраваннем таго, што знаходзіцца ў таямніцы адкуплення. Толькі людскіх высілкаў недастаткова, каб быць апраўданым перад Богам. Абавязкова трэба, каб пачала дзейнічаць ласка, якая сыходзіць з ахвяры Хрыста, бо толькі крыжовая ахвяра Хрыста мае моц вяртаць чалавеку справядлівасць перад Богам.
Уваскрасенне Хрыста сведчыць пра тое, што толькі мера дабра, якую Бог уводзіць у гісторыю чалавека праз таямніцу адкуплення, мае тую веліч, што ва ўсёй паўнаце адпавядае праўдзе людскога быцця. Таму пасхальная таямніца становіцца канчатковым вымярэннем быцця чалавека ў свеце, створаным Богам. У гэтай таямніцы нам была аб’яўлена не толькі эсхаталагічная праўда, паўната Евангелля, гэта значыць Добрай Навіны. У ёй яснее святло, якое сыходзіць на ўсё зямное жыццё чалавека і ў выніку адлюстроўваецца ў створаным свеце. Праз сваё ўваскрасенне Хрыстус у пэўнай ступені «апраўдаў» справу стварэння, і асабліва стварэнне чалавека, у тым сэнсе, што аб’явіў «адпаведную меру» дабра, якую Бог вызначыў на пачатку людской гісторыі. Такая мера не з’яўляецца толькі тою, прадугледжанаю Ім у акце стварэння, а потым знішчанаю грахом чалавека. Гэта — звышшчодрая мера, у якой першапачатковы замысел рэалізуецца яшчэ больш поўна (пар. Быц 3, 14–15). У Хрысце чалавек пакліканы да новага жыцця — жыцця сына ў Сыне, якое дасканала перадае хвалу Бога: gloria Dei vivens homo — «Чалавек, які жыве хвалою Бога» (св. Ірэней, Adversus haereses IV, 20, 7).