Лёк
Януш Андрэа Сафі
Пятніца
-- Добра, што ты ўжо тут, -- прывітаў мяне Лёк у пятніцу, -- я прыйшоў крыху ранавата. Затое сёння гісторыя будзе даўжэйшая. І ты ведаеш, што зноў жа я мушу адляцець дакладна. Ну дык вось, пачынаю:
Сонца яшчэ спала, калі мяне разбудзіў светлы голас. “Даруй, што трывожу цябе. Ці можна мне тут крышачку адпачыць. І я выключу святло.”
“О, светлячок,” -- здзівіўся я.
“А ты мог бы называць мяне Лямпірай? Няўжо я падобная на чарвячка-светлячка? І чаго толькі людзі не панавыдумляюць! Адны сур’ёзна даводзяць, што мы, светлячкі, ня ўмеем лётаць. – Ах, прабач, ноч была такая напружлівая. А я ў такім разе бываю не зусім у гуморы.”
“Мяне завуць Лёк,”-- акуратненька сказаў я.
Але яна гэта даўно ведала. Яна ведала мяне з майго нараджэння і з таго часу кожнае ночы прыглядвала за мною. Я быў у яе самы любімы аб’ект вывучэння, казала яна і яшчэ, што дужа моцна ўражаная, як гэта я здолеў выжыць адзін.
Яна ведала ўсю маю біяграфію: “Ты паходзіш з першай кладкі яек тваёй маці. Яна была маладая і нявопытная, але самае галоўнае -- першы раз закаханая і вельмі нецярплівая, -- патлумачыла мне Лямпіра, і што я, уласна, як і мае браты і сёстры пабачыў святло свету на кветачцы кусціка чабору: -- Там ты ўпершыню знайшоў усё, што табе патрабавалася на жыццё – сапраўднага корму там хапала, брацікі і сястрычкі маглі бавіцца, а бацькі -- спакойна даваць усім разам патрэбныя жыццёвыя настаўленні. Але твая мама крыху паспяшалася расстацца з дзявоцтвам і занялася бавамі з тваім татам. І таму яна не здолела датрымацца патрэбнай пільнасці. Адно яечка выпала з кладкі і скацілася на другі бок грудка, на луг, які вунь ён – перад намі.
Калі ты вылупіўся, дык быў як і ўсе з твайго роду: зялёненькі ў белым пушку з міленькай карычневай палоскай на баку. Не дужа той час задоўжыўся, і вось ужо я згледзела на табе найдзівоснейшыя фарбы. Хутчэй за ўсё гэта залежала ад тваёй ежы. Замест таго, каб, як яно прадпісана прыродай, табе карміцца выключна з чабору, ты яўна прагрызаўся на лузе праз усе травы, кусты і кветкі без разбору і ад кожнае раслінкі нешта сабе прыўлашчыў. Здавалася, якраз у гэтым было тваё шчасце. Бо ніводная птушка, ніводная шаранча, ніводная яшчарка і ніводная жаба не дакранулася да цябе, усіх уводзіў у зман твой выгляд.”--
“Ты думаеш, усе яны хацелі з’есці мяне?” -- Я быў глыбока шакіраваны.
“А як жа! Дзіва, што ты гэтага не ведаў? – аж сумелася Лямпіра і мармытнула сабе: -- Ну, можна было і прадбачыць, што і там узнікаюць пэўныя дэфіцыты.”
Зусім так я не думаў, бо, уласна кажучы, ясна было толькі адно: я быў прапашчае дзіця ў сям’і. Лямпіра ведала таксама, што мая мама ўсё яшчэ жыла па той бок лугу: “Праўда, гэтым часам у яе быў ужо іншы партнёр. Кажуць, яна зрабіла выдатную партыю.”
Вядома, мне канечне хацелася па-сваяцку пабываць у яе.
Лямпіра спачатку крыху паўпіралася, але пасля паляцела са мной на сухі грудок. Уяві сабе, адлегласць была ўсяго на сто пяцьдзесят узмахаў крыла. Так недалёка я быў ад мамы і маіх братоў і сясцёр, а нават і не падазраваў. Ад хвалявання і радасці ўся гэтая адлегласць неяк слязьмі размылася.
Мы прыляцелі рана раніцай. Мая мама ўсё яшчэ сядзела на кветцы чабору і падсушвала на сонейку крылы пасля мокрае ночы. Я ляцеў маланкай, баязліва затармазіў і чакаў, калі мяне дагоніць Лямпіра. Мама здавалася халоднай і недаступнай і нават абыякава спыталася: “Магу я пацікавіцца, што вас прывяло сюды?”
Лямпіра позіркам падбадзёрыла мяне, і я, заікаючыся, сказаў: “Я прапашчы твой сынок, адзін з тваіх самых першых, мама.”
Яна ацэньвальна паглядзела на мяне: “Ну, гэта для мяне нешта новенькае. Па-першае, у мяне ніхто ніколі нікуды не прападаў. Па-другое, вы можаце кінуць вокам на маіх першародкаў, вунь яны таўкуцца там, на другой кветцы. Вы пераканаецеся, што ўсе мы належым да віду матылькоў-аргусаў, дакладней, да сямейства чорнаплямістых аргусаў. Кожнае з маіх дзетак выдатна мне ўдалося. На іх, бачыце, высакародная шэра-блакітнасць, якая цудоўна падкрэслена чорнымі крапачкамі на пярэдніх крылцах. Вы павінны таксама заўважыць вельмі сімпатычную разлётнасць іх крылаў і той факт, што станік у кожнага даўжманы з ужо выразна акрэсленымі клубамі.” -- Кажучы гэта, яна агледзела мяне зверху данізу і паградліва скрывілася: -- “Вы павінны былі прыдумаць лепшую гісторыю, каб уцерціся да нас у давер. Больш за тое -- я не бяру да сябе ніякіх прыёмышаў, ні за дзяку, ні за таку.”
І з гэтымі словамі яна пырхнула і паляцела.
Я застыў ад сораму, гневу і болю, я дыхнуць не мог і самлеў. Лямпіры давялося валачы мяне ўсю дарогу да нашага грудка на сабе.
Я прачнуўся увесь у слязах у ложку на ўзлессі, мае сківіцы трымцелі, усё маё цела калацілася ў дрыжыках.
“Хлопчыкі і дзяўчаткі, -- пачуў я здалёку голас Скарбі, -- тут дапаможа толькі версія de-luxe праграмы Будзі-духаў-жыцця.” --
Увесь гэты час Лёк расказваў вельмі сур’ёзным, рухавым, але цвёрдым голасам. Цяпер ён зноў выціснуў з сябе слязінку, каб тут жа і заўсміхацца:
-- Ведаеш, як яно было з гэтай праграмай Будзі-духаў-жыцця?
Натуральна, я – ані цяму.
-- Найперш Атэла ўспоўз мне на спіну, абвіў маё цела і мякка памасіраваў яго. А Скарбі тым часам расцёр мне лапкі, пакуль яны не разагрэліся, а Лямпіра люляла галаву. Блатоды назбіралі ў жалудовыя шапачкі пылку з кветак. Кожная скарміла мне па лыжачцы пылку і трошкі памазала пахучым мядком цела. Пры гэтым яны пяшчотна вялі мелодыю, якая, здавалася, сама сплывала з нябесных сфераў.
“Паслухай, спакваля мне ўжо гэта збрыдае. Табе ўвесь час нешта далягае, нечагась бракуе,” -- гневаўся Скарбі.
“Але ж… мне так сорамна,” -- енчыў я.
“Чаго б ты меў саромецца, калі нехта там шалёхае абы што? Падумаеш – перакладаюць языкамі, але ж гэта ж не твая віна!”
Ну, вось і палёгка прыйшла. Але тут жа зноў узгадалася, што такі ж я вінаваты. Маргарытка, я забіў яе, хоць яна заўсёды была мілая і прыветлівая, Ніякага ліхога намеру ў мяне не было. Але яе галоўка пад маім цяжкім целам проста адламалася. Так, мабыць, я не мог інакш, як толькі прагрызацца, праз сухатраўе, праз кусты і кветкі. І таму я залішне пацяжэў, каб нехта там яшчэ мог вытрымаць мяне.
Цяпер слова забрала Лямпіра: “Паслухай, малец, я ўсё гэта дакладна даследавала. Марга расказвала мне, што Марго цалюткі дзень здавалася злёгку прывялай. Яна гэта сама ўжо заўважыла і дзеля засцярогі на ўсякі раз да наступнага года развіталася са сваімі каляжанкамі. Яе час настаў. Гэта было ўсё. Ты не вінаваты.
“Ах, чаго ўжо там,-- прагучаў мой голас. -- Вы ж толькі хацелі супакоіць мяне. І наогул: ніхто мяне не любіў. Я ўсяго толькі каляровы няўдаліца!”
Скарбі зноў зарагатаў. Я злосна кінуў яму: “А ты, а ты прыняў мяне толькі таму, што я павінен быў патураць табе. Ты проста скарыстаў мяне!” --
‘Ты што? Сапраўды думаеш так?-- абурыўся той спакойным голасам і з хітрым тварам.-- Падзівіся добранька вось сюды.” -- Ён сігануў прэч, быццам тарантулам укушаны, сама мала на добрых пяцьдзесят узмахаў крылаў, крута павярнуўся і гэтак жа спрытна вярнуўся.
“Бачыш, мы, аптэкары, заўсёды стаім на зямлі адначасова толькі на трох нагах. Мне трэба было справіцца так хутка, як толькі я мог скаардынаваць ногі, каб з астатнімі пяццю можна было без праблемаў рвануць наперад. Хоць, Атэла лічыць, варта было б падумаць пра пратэз.”
Гэта здалося мне яшчэ страшнейшым: “Значыцца, ён патрэбен мне, каб толькі не памерці з голаду?” --
”Глупства. Ну, у кожным разе не так, як ты думаеш. Пакруці глуздамі яшчэ разок!”
Я не мог даць веры. Мае мацкі сапраўды паадрасталі. А я нават не заўважыў, настолькі апошнімі днямі быў заняты.
Нягледзячы на гэта, я ўсё яшчэ не мог паверыць.
“Але я буду вельмі прагны да жыцця. Я маю на ўвазе – без бацькоў, без сям,і і настаўлення?”
Тут усе заўсміхаліся мне і паглядзелі на Скарбі: “Ну, паслухай. Хлопча, зірні на мяне. Ці ж я не прагны да жыцця аптэкар? Там, куды я прыходжу, ведаеш, там усе мы вялікія. Адкладваем яйкі у гной, і гэта якраз тое, што мы атрымліваем сабе на дарогу. Але павер мне, не самае горшае нарадзіцца ў гаўне. Важна толькі -- як чыста ты жывеш. А вучыцца, вучыцца ты можаш кожны дзень ад любой іншай істоты і ад камянёў, ветру, дажджу, неба, воблакаў, зорак, месяца, сонца, кветак, кустоў, дрэў”…
Я не ведаю, колькі яшчэ магло доўжыцца тое ягонае пералічванне. Але ўжо апошнія яго словы патанулі ў агульным рогаце, да якога Скарбі, зразумела, шчыра і ахвотна далучыўся.
Я яшчэ доўга плакаў і смяяўся гэтай начы і ўпершыню не адчуў сябе бяздомным і самотным.
У-ух, гэта была доўгая гісторыя. Я ўвесь перавёўся. Спадзяюся, яна спадабалася табе?..
-- Я не магу цалкам задаволіцца ёю.
-- Добра. Тады я рады. Але мне праўда пара. Глядзі сябе. Да заўтра .