Белы алень
Лірыка
Бэлшавіца Візма
Белы алень
Верш пра салаўіны інфарктВочы твае – мой асьветлены золак.
Ціша зацятая. Ў шэра-блакіце.
Зжыць паўжыцьця і ня знаць, які прыцем
Золкай зары?
Сьветлая просінь у ценях-аблоках.
Чуйная ціша. У шэра-блакіце.
Вочы твае – мой прасьветлены сполах.
Сьвету – першы парыў.
Хіба ж ня дзіва – што ў цішы цесна
Сьвету, калі ён чыстасьці просіць
І кожную траўку золка абросіць
Смуткам зямлі?
Гэта ёсьць міг, калі птушцы песьня
Горла сутаргаю перакосіць –
Досьвітку міг, салавей на паўноце
Памірае калі.
Я не баюся. Гляджу ў твой золак.
Трэба мне ўмольнае раньне ў блакіце –
Сьвет адкрываць з паўжыцьця, у адзін дзень,
На паўжыцьці маіх сіл.
Можа, на споведзь ня стане іх, кволых –
Песьня чысьцейшая зь песьняю прыйдзе.
Вочы твае – мой асьветлены золак –
Сьвет пагасіў.
Словы любові да Відзэмэ
Ах, Відзэмэ, ты ўся – неспасьцігальнасьць!
За сіняй далеччу сінее далеч
Бяскрайнасьці. У частаколах белых
Бярэзін зноў прасьвечваюць бярозы.
І не ўсьвядоміць велічы – спакою
Тут не знайсьці, -- сінеючы растанеш.
У полымі тваім блакітным нельга
Ні ўратавацца, ні згарэць. Вачамі
Балот гляджу вільготна на цябе я.
Чаму вачэй не адвядзеш, ня скажаш,
Каб прэч ішла я? Знаю: недарэчы
Я ў прамяністасьці тваёй, у зьзяньні,
Я з сэрцам, поўным змрочлівага ценю
Зь яловых нетраў, дзе, як іклы зьвера,
Карэньне пнецца ўгору, дзе ў рачулках
У каламуці мыюцца карчагі,
Дзе трубяць поначы алені ў лесе,
Дзе ў баравых вяночках цыганы –
Як перлы чорныя. І сёньня рэха
Як водгалас забытай мовы ліўскай
Жыве ўва мне…
Як нам паразумецца –
Калі ты – нявыказанасьць, Відзэмэ! –
Над морам цёмных гукаў ты лунаеш
Блакітнагучнай скрыпкаю нябёсаў.
Ах марыва альховых купадрэвін,
Як душы белыя, ляцяць бярозы.
Ты над зямлёй уся ляціш, зямля!
Лунаеш ты на сініх крылах даляў,
Лунае бялізна твая над болем
Маім счарнелым, нібы напрадвесьні
Мяцеліца над талаю вадою.
Ах, Відзэмэ, ты ўся – недакранальнасьць!
Ты як вада, дзе лёгенькай сьняжынцы – сьмерць.
І борзда кнігаўкі твае ў барозны
Бягуць, хаваюцца з вачэй маіх,
Прыкідваюцца камянямі…
Я іду,
Чаго іду, навошта азірацца –
Гарыш у сэрцы ты каханьнем безнадзейным,
Відзэмэ…
* * *
Я дома ?.. Мілыя… Але.
А сэрца не – ня дома,
Па сініх сакавіцкіх льдах
Маё вандруе сэрца,
Ня з вамі, любыя, ня з вамі –
З сарокай чорна-белай
На камені гамоніць.
З апошнім талым сьнегам
Сальюся я зь зямлёю,
І стануць сьлёзы ростані
Сьлязьмі сустрэчы новай
З карэньчыкамі траў;
Як хочуць парасткі расьлін
У леташніку бурым
Зноў зырка зелянець.
Аж перасохла ў горле
Ад сьлёз і ад чаканьня.
Дык я пайшла? Але. Пайшла!
А сэрца маё дома,
Не ў скавіцкі лёд,
А ў сінь вачэй любімых
Глядзіць, глядзіць яно.
І, белая вярба, ня ты
П’еш цяплыню маёй рукі,
І сэрца дома, дома…
Ці буду дома? Буду ж, буду.
Праз мацярынскі сон,
О, я ўслухоўвацца пачну
Ў дзіцячае дыханьне.
Вось вылушчыцца сончык
Зь лістоты перапрэлай
Зірнуць – ці я прыйшла…
Маўчыце, мілыя, маўчыце,
Нічога ня пытайце –
Ня будзе сэрца дома.
Майму харошаму
Ты добры і, дзе я была, -- ня спытаеш.
Глядзі, наш малюе малыш,
І чалавек у яго большы за дом.
У кветкі была я, ты знаеш.
Чым з кветкай зраднілася, знаеш.
Глядзі, наш малюе малыш.
І большая кветка за дом.
Іду я дамоў, ты насустрач… Але
Ты – большы за дом.
І кветкі стаяць на маім стале,
Большыя кветкі за дом.
Пегаска
1
Крылцы Пегасу майму забылі прыладзіць,
І вось ён цяпер – кабылка кудлатая, кося!
Мы толькі губы капылім з мудрых выслоўяў:
-- Лунайце ўяўленьнямі ў высях:
Суладна эпосе!
Грыўку касмылю, пагладжваю шыю каняку,
І збочваем зь ім сарамліва
З шашы калянай,
Дзе ўпасу няма ад крылатых Пегасаў,
І едзем лыгчынаю талай, лясною палянай.
2
А вольхі навокал мільгаюць стваламі вінтовак,
Пегаска ў трысьнёгу – пасецца на пажарніцы,
Бурштынавым лёдам глядзіць дрыгвянае вока,
І гнецца вакол мяне гольле вярбовае ніца.
Лазіна чырвоная хіліцца нізка, пяшчотна,
Бясконца нашэптвае нешта нам зь Пегасам,
Багун абступае мяне ў кустоўі дурніцы:
Яны, як каханкі шчасьлівыя – вечна разам.
3
Я, можа, людской гаманы ня ўкемлю часамі,
Адкуль бо мне ведаць жывое расьліннае слова?
Была б вам талмачкай зь вялікай ахвотай,
Калі б адарылі мяне вы свойскаю мовай.
Насьпела даўно: замірыць, па дабру падсуседзіць
Балотны алёс і той трактар я б вельмі хацела.
Калі б я памерла, як радасна я скарміла б
Карэньчыкам вашым усё маё цела.
Хоць гэта…
4
Бо толькі ж людзям, толькі ім аглухлы Бэтховен
І музыку, і хараство перадаў запаветам…
А я што вам дам? Я вольхаглухая, я вербанямая?
Бы камень чорны і горкі я паміж вамі
Ўспаролася, засьцячы сонца, як доля ліхая.
Мой кося паскубвае жухлы шарыньнік, каб шкоды
Жывому ніякае не нарабіць, крый божа…
А долечкі! Колькі той шкоды, калі ў нябёсы
Маўклівую просьбу выкрыкнуць парастак можа?
А просіць чаго?
5
У зрэнках Пегаскавых чорных -- вярбовая зорка.
Другіх зор няма.
Пяшчота пушыстая – ў гэтай,
Як лёгенькі дотык лагоды, як бледнасьць
Любові на вуснах – нявыказанай, незразуметай.
Жыцьцё ў немаўленьні, неразуменьні немым
Таго, каго рада кахаць неспатольна.
І словы, адзінае, што яшчэ мне належыць,
Вылузваюцца і расплоджваюцца міжвольна.
6
Братка багун, ад чмуру баліць галава,
І людзі забылі даўно твае добрыя дзеі,
Калі ты ляжаў у вялікай пасажнай скрыні
Зарукаю чыстае цноты, салодкай надзеі.
Моль і нячыстая заедзь зусюль уцякала,
Мерла – а будучыню ты ахоўваў бясьсьмертна.
Можа, і сёньня ты моцны, як гэтыя вольхі –
Камлюкаватая варта старыцы гэтай.
7
Не, не памылка зямлі, калі мудра і ўмела
Носіць запазухай лужыны, багны, балотцы –
Хмаркі штодня падымаюцца ў сіняе неба
З гэтае сажалкі ўгору да сонца.
Там на прасторы шукаць будуць сьмяглых…
Ах, і навошта прагнуць уяўнае смагі!
Бачылі вы, як у лютым стаяць бярозы,
У жоўтым пясчаным пекле стаяць бедалагі?
Ці як апоўдні ў сьпякоту курацца гасьцінцы?
Ці як канавы разьзяўлена сохнуць на сквары?
Звузіліся б і паменшалі напалавіну
За прыгаршчы сьнегу з самай найменшай хмары.
8
Стой, мой Пегаска, глядзі, як панік журавіньнік!
Годзе дудніць, што пара нам далей патроху, --
Гэта ж цябе не кавалі, каб мякка ступаў ты
Па журавіньніку і па мядзьвежым моху.
А без падковаў лягчэй абаім нам будзе
Корні пусьціць, парадніўшыся з глеем.
Даруй мне за боль свой. Я здымаю аброць.
Тут і застанемся мы.
Можа, што зразумеем…
* * *
Пакуль над Свэтэ сьвята крылаў,
пакуль там сьвецяцца буслы,
Пакуль зарою над разьлівам
лунаюць крылы штовясны,
Пакуль у Зэмгале паводка
на рэках крыгамі раве,
Спакойны будзь,
І вер,
І знай --
зямля твая жыве,
Карэньнем ты ў сваёй зямліцы.
Твой сьлед на бацькавым двары --
Пакуль страха бацькоўскай хаты
акрыта ценем белых крыл.
Чорная пара
Ня зелень яшчэ, толькі лёгкая здогадзь і прадчуваньне:
Неўзабаве зялёная замець абвее гонкі бярэзьнік.
Сарамлівасьць паўночнай любові ў гэтых бярозах весьніх.
Пачакаем. Спатолім сэрца спакоем. Затоім даханьне.
Ня бачыць, ня слухаць бярозавых пупышкаваньняў.
Яшчэ немасьць між енкам савіным і жаўруковай жалейкай.
Яшчэ рыса глухая між белым і зелянкава-клейкай.
Ня зелень яшчэ, толькі лёгкая здогадзь і прадчуваньне.
Адліга ў Лудзы
Ня верачы ў сілу нябёсаў, людзі
Пад дах не схавалі бажніцу.
Сабраліся ў храме адкрытым дрэвы
За нашы грахі памаліцца.
І моляцца сонцу, сьвятлу, і ветру,
І духу сьвятому адлігі:
-- Даруй ім, блакіце, ня зналі людзі,
Ня ведалі, што натварылі!--
Брэднік рукі ўзьнёс да самага неба,
Плечы бэзу ў паклонах гнуцца,
І пэўна, малітва дрэваў пачута,
Бо сонна рымсьціцца Лудза.
Як водбліск азёрны на вуліцах ціхіх,
Пагодка празорвае гожа,
І зь вільчака сінявокая галка
Цікаўна цікуе прахожых,
І слухае галка, схіліўшы галоўку,
Ці мяцёлкамі стрэляць асіны…
І, мусіць жа, добра ведае Лудза,
Што робіць у дзень гэты зімні…
Вянец стварэньня
Ня будзь я вянцом стварэньня,
Пайшла б да цябе алёсам
Па сьнезе падталым, кустоўем,
Калі на асінах пупышкі
Яшчэ не расклеены ў лісьце,
Камлі толькі ўсьцяж зелнеюць,
І воды адліжнае слоты
Пад леташнікам хлюпочуць;
Ня будзь я вянцом стварэньня,
Пайшла б да цябе пехатою,
І дзеркачаваты алешнік
Бакі мне сьпісяжыў бы гольлем;
Прыйшла б я павольна і моўчкі
На хіб твой паклала б мызу,--
І поплеч, сагрэўшыся, разам
Мы зьніклі б у выстылай нетры.
Але я вянец стварэньня.
-- Аўтобус?
Адзін да Рыгі!
Пасуньцеся, вы (х-халеры…),
Праціснуцца дайце наперад!
Калі палохае каханьне
Што рабіць мне, каханы? Дзе выйсьце?
Спадзявацца?
Парваць абалонку самоты?
Так пупышка вясной выпускае лісьцік
Да доўгачаканай ясноты.
Пупышка ня ведае пра ўзьнікненьне
Адчужанасьці між лістком і галінай
Восеньню…
У лістку задыхаецца палкасьць праменьня,
Назапашваецца жаўцізна ўспамінаў.
Успамін -- што зьедзены хлеба акраец.
Як сонца былое.
Былы вецер.
Як без паветра калодзеж – памяць,
Ня выплывеш, вады ня мецьмеш.
Зь няведаньня моц здабывае пупышка.
Жыцьцё шкарлупу прабівае заўсёды.
А доўгая ласка –
Толькі кароценькая перадышка
Ад адзіноты ў дарозе да адзіноты.
Аднымі ўспамінамі жыць мне рана.
У вясьне – траянскім кані лістапад мой…
У Трою…
А пакуль яшчэ не адчынена брама.
Каханы, якой мне жыць радай?
Не чакаючы адказу
…быў гэта Патрокл са змрочнымі
апушчанымі вейкамі…
Яніс Рыцас
Гораду
Унікай некаханьня, як Пан гэта колісь рабіў,
Жалейкаю сплакацца трэба глухому сэрцу
І ў песьні каханьня зьнябыцца тваёй нелюбові –
Ня хопіць жыцьця аднаго, каб адпецца жалейцы.
Горад сэрцаў разьбітых з заслужанай карай тваёй, --
Ў чаратовых жалейках гучыш пад скрышаным друзам!
Хто ў гэтых сьценах, паранены глухатой,
У табе па табе душу гэтак скрушліва стузаў?
Што ж бо ты не баішся цярпець зьнелюбеньня прыгнёт,
На горкім абліччы лазы чорныя вочы гора,
Ў адной руцэ возера, дзе на дудкі рэжуць чарот,
У другой – апошні кон сэрцаў разьбітых – мора.
Птушцы
Здымі маску, чайка, -- па здрадлівым голасе пазнаю
І праз чорную проразь – самотных вачэй боль і сполах.
І як водгукам енчыш, шукаючы пару сваю,
Ныраючы ў буры паўночных вятроў і мора.
Мора дыхае лёгка і дыбіцца крыгамі ўлёт,
Пад жоўтым спакоем сонца плыве ў прасторы.
Уздых і адкрышваецца зь зімы лёд.
Мора -- адно! Прывыкні, чайка, да мора !
Сонцу
Сонца, ты знаеш усё, што пад месячком прарасло,
Пра пацалункі пад серпікам знаеш таксама!
Вось бачыш прабіўся зь зямлі сарамлівы вязок,
Гаворыць з табою на «Вы», бянтэжыць ласкавасьць
Зялёнага вецьця, баіцца, што ў будным жыцьці
Убачаць, спасьцігнуць падзею і будуць блюзьнерыць…
Зь якім нецярпеньнем курыцца пагорак, -- глядзі! –
Як вяз шалахціць, баючыся табе паверць.
Туману
Туман дзіўнага горада, мая кара – ня лёс.
Суцэльнай бранёю-пяшчотай стаіць, урочы,
І ўсмоктвае, нібы густы вербалоз,
Той парывісты міг, калі трэба адвесьці вочы,
А няма ўжо куды. І не дакрануцца рукамі – мы
Спадзяёмся. Што, сьвет засланіўшы, агорне,
Тое павінна нас чуць! Наш голас нямы
На белых вагах тваіх, і водгук стуку сардэчнага ў горле.
Каханьню
Каханьне, нязьведаныя твае сьцяжыны!
Нечаканыя і безназоўныя, -- воля твая.
Не ўцякаю. У зрэнкі гляджу, калі ты з чарацінай
Спакойна і шчыра ідзеш; дачакаюся я.
Зелянее чарот. Гоніць лісьце жоўклае вецер,
У сівых мяцёлках залацісты сьпее пылок –
Такі твой загад. Зразумелая зь першага позірку квецень –
Адбалець шчасьце позьняе сэрцам разьбітым – вырок!
Твая сьвежасьць сьвятая, нібы красавіцкі лівень.
Прарастае мой боль, як на ліпе вясною лісткі.
Каханьне, ты бачыш – у дрогкім кропельным німбе
Ідзе горадам Пан, не пазнаны нікім.
* * *
Мне многа ня трэба. А каліўца. Толькі драбніца –
Сьцябельца панікніцы жоўтай з малюсенькім рыльцам
Хай вырасьце з кніг. І ў зямлі на вятры красавіцкім
Хай прымецца. Пара падбелаў пад брэднікам ніцым
Пад попельным небам, як нас двое, хай мімаволі
Нам станецца пунктам адліку: каб павырасталі
Мы нанава з жоўтага месца. Каб сьнег зімняй долі
У сэрцах растаў. Немагчымага каб дасталі –
Злавілі пад хісткаю кладакай на ўзьвіранай хвалі,
І тое, што пухам таполевым зь ветрам курыцца,
Лавілі ў далоні, дыханьнем каб мы сагравалі:
Самотнасьць. Панікніца. Каліўца. Толькі драбніца.
Чаканьне песьні
бо вясна настае тады
калі рыжыя жабы ў канавах
сядзяць і чакаюць кагосьці
і вада серабрыцца сонцам
шарыньнік янтарны палошча
і з пасушы зелень свіціцца
і жабы чакаюць
вялікай гадзіны сьпяваньня
калі завіруе ад шчасьця
вада і запеніць канавы
жабінымі песьнямі
а толькі далёка яшчэ
а толькі глыбока па горла
і рыжыя жабы ў канавах
залацістыя вочы лупяць
на сонейка залатое
чакаючы песьні
Засынаньне песьні
Ўстала жаўрушачка
З сонейкам раненька,
Промнікам цінькае
Птушачка рабенька.
Зрань-дзень да вечара
Дзінь-дзінь вызвоньвае,
Сінь вышчабечвае
Ў яснага сонейка.
Сонейка з прыпечка
Да мора коціцца –
Дыль-дылі! – скрыпачка,
Спатанькі хочацца.
Люляла ночанька
Скрыпачку ў мораку,
Шум вызалочвала
Мора да золаку.
Карчака
Па шыю ў дрогкае багно
Карчака гузаваты ўрос.
Бяроза-кроза на грудку –
Ў блакітнасьці нябёс.
Ай, корч стары, -- ці ты малы
Бярозу-крозу цікаваць?
Залез, крывы, па вушы ў твань –
Каму ж цябе кахаць?
Ён піша граматы і рве
Бяросту марна, а з кустоў
Аж сьнежыць бель калакалуш
Абрыўкамі лістоў.
Якая радасьць бялізны,
Якая сьвятаяннасьць душ!
Як чмурыць голаў шатаў дух
І чад калакалуш!
Бо што з таго, што сам крывы,
Бо што з таго, што ў брудзе сам,
Калі ў бярозавую сінь
Ліецца ўся краса!
Як зернетка клёна…
Як ты на грудзях у кішэні са сьмецьцем,
Ня знаючы сам, носіш зернетка клёна,
Вось так з парушынкамі будных думак
Ты носіш з сабою мяне штодзённа.
Ад вільгаці – хай то ад сьлёз, пацалункаў –
Праклюнецца з гэтага зернетка дрэўца
З такою прагай жыцьця, што карэньнем
І мукамі цьвету парве маё сэрца.
Пасьляваенны матыў: Руіена
Руіена – чыстыя лесьвіцы, што ў нікуды вядуць.
Нават руінаў няма. Анічога. Пад мурам растуць
Кволыя дубчыкі бэзу. Няма і муроў анідзе.
Лесьвіцы. Продзімень толькі гуляе, прыступкі мяце.
Руіена – Маdonna orans, маленьня маўклівы граніт,
Скрушліва ўзьнятыя рукі над лесьвіцамі – у блакіт.
Лесьвіцы, лесьвіцы… Душы памерлых дамоў цішыню
Нема вартуюць. Мадонна ў зарыве-німбе агню
Сонца вячэрняга твар апусьціла, ня ўздыме павек.
…Лесьвіцы ў нікласьць, ня стопча вас болей чужы чалавек.
* * *
Хай мяне пройме чаромхавы холад.
Белы, варожы: дарма.
Крохкае гольле. Зь вялікай ахвоты
Цэлы прыпол наламай.
Толькі баліць галава, ў вушах звонам
Гронак расьцьвілых пагарда.
Хочаш – ламай. Толькі каб утрымаць,
Трэба быць з добрым гартам.
Тут край чаромхі. Зламаная гронка
Церпка, нязломна пахне.
…Вырайны лебедзь на крылах халодных
Гэтак жа вее чаромхай у твар мне.
* * *
Lauzta sirds (бат.) – “разьбітае
сэрца”, буйміна.
Для слоўніка (ад перакладчыка)
Салавей цяў цемрыва густое,
Цёхкаў і канаў, а на кустоўе
Слота мжыла; зябнуў ліставей.
Цалаваў і гнаў, быў сам ізгоем,
Радасьці каваў і боль настойваў
На суквецьцях яблынь салавей.
Плакаў і сьмяяўся блазнавата,
Так чмурыла квецень, -- калі раптам
Загула і гупнула зямля:
Вырвалася полымя з-за кратаў,
Абвіло чаромху аж да шатаў –
І “разьбітым сэрцам” з-пад камля
Зацьвіла буйміна да гальля…
* * *
Песьню калі салавей абарве,
Ты, падхапіўшы, сьпяваеш яе
Лепш і чароўней за салаўя.
Фіялка начная.
Віёла начная.
Скрыпка ў начы.
Гукамі цемрыва ночы бунтуеш –
Так ты пяеш. І побач з табою
Шолахі нікнуць і пахі начныя.
Фіялка начная.
Віёла начная.
Скрыпка ў начы.
Белае складзена з фарбаў вясёлкі.
Радасьць – зь сямі найгарчэйшых пакут.
Як гэта ўсё ты ўмясьціла ў бутоне?
Фіялка начная.
Віёла начная.
Скрыпка ў начы.
Днём ападуць твае бляклыя кветкі.
Днём ты – парваная будзеш струна.
Фіялка начная.
Віёла начная.
Скрыпка ў начы.
Пачатак
Што горад пачуе?
Што горад хвалюе?
Нічога ж ня сталася.
Што можа стацца?
Па вуліцы двое ідуць.
Далоня пяшчотна пад локаць.
Бянтэжацца крокі, сугучча шукаючы
А двое ідуць,
і нязначныя словы
Пятляюць вакол драбязы будзённай.
А горад цікуе.
А горад хвалюецца.
Над вільчакамі на дыбачкі ўсталі антэны.
Дзьверы, дварышчы расплюшчылі чорныя вочы;
Каштаны ўрачыста шэпчуць з бульвараў:
«Адзін абавязак – явіць прыгажосьць
У квецені белай вёснаў.
Ня здолееш ты расьцьвісьці, калі ёсьць
Абапал галінак мноства».
Рака рабаціць,
і агеньчыкі скачуць,
Як жоўтыя ў танцы вірлівым жанчыны,
То шыя мільгне, то аголяцца грудзі,
І чорныя вейкі на бронзавых тварах.
«Змусь бездань,
змусь ноч гарэць ярка на вуснах!
Гарадской мітусьні адзіная Ева!
Змусь хмялець,
змусь тануць каханкаў у гэтых змустах!»
Куды мне пяшчоту падзець, гарэзныя дзевы?
Ды вось каля плота старэнькае дрэва:
У завязі яблык руку вузлаватую
На плечы паклала і заклапочана шэпча:
«Асьцеражыся, дзіця; пачатак з драбніцы –
Маркота пылку і чмяліныя крылцы;
Той няшчасны, ў каго не прагнецца
Яблыкамі налітае вецьце;
Вытрымаць – гэта сьпеласьць аддаць
І на самоце год у год зімаваць».
Што яблыня чуе?
Што дрэва хвалюе?
Нічога ж ня сталася.
Што можа стацца?
Маўчаньне між намі глыбей і шчымлівей,
Пульс крокаў гучней па асфальце б’ецца.
Ратунку шукае позірк,
а ўжо – за апоўнач,
Зачынены вокны, замкнуты дзверы.
Рабінку абскубленую па дарозе спаткалі.
Я слухаю прагна – асудзіць, падкажа?
Рабінка маўчыць, залацяцца ў змроку
Ўсе кветкі – як твары, зьбялелі ў чаканьні –
Да шчасьця і мукі ўздымаюцца дрогка.
Пад дрэвам, што здолела зжыцца з болем,
К табе прыхілілася я сваім гольлем.
НАДПІСЫ НА КАРЦІНАХ
1. Батычэлі, «Нараджэньне Афрадыты»
Ну вядома, ты зь пены марской, з барвовай
Вячэрняй зары, ў акіяне прамытай,
З расколатай маціцы, сіне-ружовай,
З празрыстасьці хваль, Афрадыта.
Я ж толькі зь зямелькі. Я зь цяжкае гліны,
Што можа быць парасткам хмелю прабіта.
Ад віціны хмелю, павіслай з галіны,
Бяз памяці можна хмялець, Афрадыта.
Вір чаромхі – глыбокая белая замець?—
Глыбейшы мурог пад нябесным блакітам.
Пакуль жыве зерне, -- ў зямлі наша памяць,
І я не баюся цябе, Афрадыта.
Хай голуб – ахвяра… Крывёю чырвонай
Бель крылаў зямное плоці наліта.
Хто з лона жаночага выйшаў, -- у лона,
Ў жанчыну ён вернецца зноў, Афрадыта.
2. Гойя, «Сатурн пажырае сваіх дзяцей»
Няшчасны бацька мой з крывёй сыноў на вуснах,
З драпежным голадам, які нутро грызе…
Што адчуваеш ты, калі ламаеш з хрустам
Зубамі косьці нашы?
Ці храсткі грудзей
Калі ты трушчыш?
Ці ў далонях тлустых
Калі трымаеш сэрцы?
Ці ў нямой тузе
Калі застылі вочы з жалем?
Быдла статкі
Мы пасьвілі, мы жыта жалі, каб яды
Быў повен стол.
На чэзлых схілах градкі
Лазой аплоджвалі, каб мог віном заўжды
Спатоліць смагу.
Ня было б пра голад згадкі
З сынамі гэткімі, каб не пажэр іх ты.
Ад лішку малака ў каровы пухне вымя.
Няма каму даіць. Дагледзіць хто валоў
Без пастухоў? Трава няскошаная гіне,
Хлеб жухне ў коласе бяз нас, касцоў.
Па барадзе тваёй мая цячэ ўжо кроў…
Што ж будзе, тата, па апошнім сыне?..
3. Расэці, «Беатрычэ і Дантэ ў раі»
Ці ты была, Беатрычэ?
Ты ня была.
Помнік зманіў пра тваё нараджэньне і скон.
Ніколі ты ня была.
Промень упаў у вітраж акон.
Далечы неба ў вачах тваіх – зорак сьвятло.
Так нарадзілася ты.
Маці твая – зорка празь сіняе шкло.
Бацька твой – Дантаў позірк прачысты.
Ты памерла – як сонечныя згасьлі іскры.
Беатрычэ, Беатрычэ,
Мяшчанка ў натоўпе пабожных фларэнцінак…
Ён гэта мудра спасьціг, Дантэ вялікі.
Сэрца верыць у дзіва, пульсуючы ў палкіх тэрцынах.
Вечна любіць нябылое – кругі апраметнай,
Згаслую зорку любіць,
Беатрычэ – пакута, вартая пекла.
Рай – гэта тлькі ілюзія веры,
Цела заблытана ў ім.
Усе знаюць Дантава пекла тваё, Аліг’еры,
Дантаў жа рай – не абжыты нікім.
Біблейскі матыў: Адам і Ева
Біблейскія ўрокі – што толку зь іх,
Пакуль не запішаш жалезам кайданаў
На скуры сваёй біблейскі міф,
Паданьне пра Еву… і пра Адама…
Ня вучаны бог – быццам несамахоць,
Павесіўшы плод, цікуе на варце:
Глядзіце, бянтэжце свой дух і плоць,
А волі, крый бог, рукам не давайце.
На вусны зірнуць – забаронены плод.
Як боль зразумець двух сэрцаў сьмяглых?…
А толькі ж кісьлінай астуджаны рот
Спатольвае смагу, толькі ж яблык…
Вунь яблынька ў скверы на ўлоньні травы –
Парушым закон газоннае цноты…
… Як сьмела нас гоніць анёл вартавы –
Статутны сьвісток, казённыя боты.
Навокал пякелны асфальт і брук,
Ні шатаў, ні яблынь. Адзіны ратунак
Выгнанцам – абдымкі гарачых рук,
Апошняя ўцеха ізгоям цалунак.
Пасадзім тут парк і аздобім рай
Панадным, прывабным біблейскім дрэвам.
Са страхам і прагаю ходзяць няхай
Сюды нашы дзеці,
Адам і Ева.
Рымскі матыў: раб
Раб – тупыя вочы,
Раб – тугія рукі,
Мур нямы зь ягонай
Вырастае мукі.
Краты.
Краты.
Краты.
І карэньне кратаў
Церпкі час глыбока
У зямлі пакратаў,
Каб турмы ня ўнікнуў
Розум раскаваны,
Каб у кожным сэрцы
Жыў, насіў кайданы
Раб – тупыя вочы,
Раб – заліты потам,
І каб жыў у страху
За высокім плотам.
Матыў сярэднявечча: інквізіцыя
Я веру. А сімвалам веры – крыж.
Супярэчнасьці крык між плоскасьцю цьвердзі
І промнем у сусьвет бясконцы.
Супярэчнасьці моўча між каранямі і вецьцем,
Што кветкі гоняць да сонца.
Расьпята і я. Прамок крывёй крыж.
І гонар, і кара, і шчасьце – цьвікі.
Я веру, як вераць ератыкі.
* * *
Аж спынілася я. З-пад бясконцасьці веек
Разьведчык – ліповая кветка глядзіць
У трывозе. Адна. – Сарве ці пакіне?
Ці адразу і ў галас? – Адзін супраць сілы.
Аж памерці гатовы. А мечык зялёны падняў.
Адвярнулася я – бо то ж я чалавек!
Бо чаго мне змагацца з магутным іх войскам?
Найлепшая справа – прайсці стараной.
Так я здрадзіла Рызе. Сёньня шухнуць у горад
Войскі пахаў і зь мечамі будуць тры дні
Гаспадарыць, людзей баламцціць праз вокны.
Рыга будзе адна. Безьліч лікам – яны.
Рыга будзе ў самоце. Ў завеі ліповай
Мы ўсе Рыгу любім да сьлёз, -- як ніколі,
Жадаючы быць ад Рыгі далей.
Так любім і здраджваем ёй. Можа, сёньня ж
Мы пакінем яе? Векавечныя вежы
І стагодзьдзяў сьляды. Тут падымецца гай
Над усім? Трэба крыкнуць?! Запозна! Жаўцее
Пераможна над горадам ліпень сьцягоў!
Лоб кранула мне з кветкі кропелька мёду.—
Як знак Каіна, ордэн. – За маўклівую згоду.
Хвоя з голым карэньнем
Хвоя ці дзюна чым вінавата,
Што асыпаецца з кораня глеба?
Корань слабы – ці ня рана і шатам
Гоніста гнацца ў высокае неба?
Трэба ў глыбіні?
Доляю клятай
Голая ганьба наканавана.
Ты за аснову ўчапіцца ня можаш,
Рост не пачнеш болей нанава.
Жыць над прорвай? Крый божа! –
Гэта жахліва.
На дыбачках пнуцца
У непазбыўнай тузе па апоры
Моцнай камлю…
З сорамам гнуцца
І чырванець, прасьціраючы ўгору
Рукі вячэрняй зары шчасьліва.
Што ж я бядую? Даволі! – Над морам
Сутнасьць твая і краса – як дзіва!
Эпітафія чайчыным пяром
Бо звонку душа ў куклянкі,
І, пэўна ж, душа б не хацела
Жыць у белых грудзях
Няўклюднага брыдкага цела.
О ўваскрэсеньня хвіля сьвятая,
Як душа пакідае схоў стылы
І з узьбярэжжа ўзьлятае,
Расправіўшы сьветлыя крылы,
Сьпярша сарамліва, бязь веры –
Што высьвецяцца ў палёце
На іх беласьнежныя хмары,
Сёстры па духу і плоці,
І чайкі-сястрыцы, і фарбаў
Гульня ў нябесным прадоньні,
І сьцьвердзіцца існасьць зямная
Ў нясьмелай дзіцячай далоні.
І душа адляцець забывае –
Рассыплецца тлом у сьвітанак
Пад дзівам жыцьця…
Спыніся, вандроўнік, --
Ты топчаш душы куклянак.
Практычныя парады
1. Як зьберагчы ружы
Узяць, з сэрцам у горле, з разгубленасьцю ў пальцах
і словам міжвольным на вуснах,
Ледзь усьвядомленым і недарэчным. Замоўкнуць паміж сьлязою і ўсьмешкай.
Нядбала паставіць у вазу. (Не пячы, ня труціць асьпірынам і ўсякай халерай.)
Трымаць у біцьці свайго сэрца, ў вачах.
У вачах, -- я сказала. (Дарэчы, патрэбна вада.) Раніцай
Золак прывеціць Пад зарою пялёсткаў дня дачакацца.
Не турбавацца і не сьпяшацца жыць ружаю.
Застацца ў пяшчотнасьці. Разам. Чужых ня ўпускаць у дзьверы.
Гэтак жа й жальбы ня трэба ўпускаць. (Ружы так хука смуткуюць.
А цені, колькі на сьвеце іх ёсьць, хай жывуць у паніклай галоўцы,
А золата ў сэрцы няхай нераскрытым будзе. Вада патрэбна, дарэчы.)
У вачах і ў крохкім дыханьні, колькі любіш яе, столькі і пражыве.
Калі ўсё-такі Сьмерць адбудзецца, тады пальцамі, сколатымі асцюкамі,
Падняць да шчакі і салодкую болесьць прыняць і ў сабе адчуваць,
Колькі балецца будзе.
2. Як зьберагчы радасьць
Сьмяяцца зь сябе да апошняга ўсхліпу, да апошняй сьлязіны сьмяяцца,
Праплакаўшы цэлую ноч. Па самых драбнейшых маршчынах лічыць
Расчараваньні. Гады. Паражэньні. І сівым валаском падвесьці
Унізе апошнюю рыску. Усьвядоміўшы ўсё перажытае, пачырванець
Рэзка. Да гуду ў крыві. Па нітачцы выскубці і парваць
Усё, што было. Скасаваньня прысуду чакаць,
На чорным судзе начных думак сябе асудзіць.
Сон прабалець так жа горка, як рану, знаючы, што ўжо радасьці болей ня будзе.
Адклікацца: чакаю; і ўпасьці ў золата раніцы.
3. Як зьберагчы блізкасьць
Лёгка, бяз болю, як адварочваецца зямля ад сонца,
Вочы адвесьці – і прэч. Ні ў вачах, ні ў дыханьні, ні ў думках –
Як быццам цябе ня было. – Зь сінім блакітам і сінім морам
Сам-насам. Грудзьмі супраць ветру. Па моцна ўбітым прылівам пяску
Пад нагамі. Уздыхнуць глыбока. Ротам. Вачамі. Увабраць
Прастору ў сябе. Не старацца ў далоні ўхапіць тую хвалю,
Што вецер падняў, і зь енкам шпурнуў у паветра,
І з жальбаю адпусьціў. Па адлюстраваньнях сваіх ступаць,
Па варухлівых крыжах мядуз, вочках водарасьцяў,
Па сонечных стрэлах да неба, па салёным зьняменьні, якое гусьцее
Пад вечар паволі. Сам-насам з сабой, нібы чайка,
Там – я казала – па спакойных кроках водбліску.
Сутнасьць сваю далечынёй і самотнасьцю мераць,
Толькі супроць ветру і ветру, чыста і вольна,
Лёгка, як паварочваецца зямля, у абдымкі вачэй увайсьці.
4. Як зьберагчы сэрца
Ня ведаю.
І – каму гэта трэба?
* * *
Зьнялюбіць мяне можаш і зьненавідзець…
Ведаю – не адчуваючы мук, нібы птах,
носіш свой боль за плячыма –
крылы.
Зьнялюбіць мяне можаш і зьненавідзець…
Навокал цябе,
над табою блакітам нябёсаў разьлюся,
а ўночы –
зьнялюбіць мяне можаш і зьненавідзець –
я промнямі зорак
твой сон праніжу.
Вецер гарачы надзьме крылы-ветразь,
і птах узьляціць.
сабе не наўме,
што дыханьне маё ў тваіх крылах шуміць
з вуснаў асьмяглых.
Зьнялюбіць мяне можаш і зьненавідзець…
Муравінкаю кволай прынікну да ног,
каб ты ўгледзеў,
які ты вялікі.
Чаромхавай гронкаю хрупну ў руках,
каб ты ўгледзеў, які ты дужы.
Крылы,
і веліч,
і сіла
ў захмар’е падымуць
цябе, хто ня знае,
што шэрая кропка ўнізе –
каханьне.
Зьнялюбіць мяне можаш і зьненавідзець.
* * *
У страху перад імгненьнем,
калі нельга ўжо будзе ня бачыць праўды,
я вочы сабе засланю каштанавай кветкай,
якую калісьці ты мне падарыў,
я вушы сабе затулю птушкамі,
якія калісьці віліся над намі,
я сэрца сабе захіну вечарамі двуадзіноты,
пяшчотнымі каля сіне-ліловага мора,
ухаплюся я за палоску згасальнай зары на краі небасхілу
у страху перад імгненьнем,
калі нельга ўжо будзе ня бачць праўды.
Песьня зуйку
Сеўчык-зуёчак, дударык, у дудачку
Дожджыку выдзьмі!
Булькатам, болбатам купіну-грудачку
Дымкаю выцьмі.
Дзюны дзярновыя пырскамі срэбнымі
Выперцуй, выгладзь!
Выпушы зь сітніку боль увярэдлівы,
Высушы, вынадзь!
Сеўчык-зуёчак, пуховыя крылечкі
Дай майму гору.
Гідкую горыч душы хворай вылечы,
Вышугні ўгору.
Цень твой жарынкай расколе чарэнь ракі,
З хваляй растане.
Так і журба, як бажок гэты шэранькі,
Зьнікне дазваньня.
* * *
Была дзівосна ветлівая рыбка…
Калі мы ўблыталіся ў сетку промняў,
Што калыхалася на хвалях-лёзах,
Сказала рыбка:
-- З халаднакроўнаю сястрой
Прыемна пазнаёміцца! Да твару
Вам гэта сіняватасьць…
Я сказала: -- Рыбка,
Калі б я вам была сястрою,
Мы не спаткаліся б.
Пакрыўдзілася рыбка,
Вільнула мне хвастом.
Ты не сярдуй…
Я сьплю глыбока ў самых нетрах пушчы,
Над галавою сосны ў паднябесьсі
Аблокі ўсьпенілі зялёным гольлем.
Песенька ў начную слоту
Ты сьпіш.
І сьпіць між намі далеч.
І шэпча далеч ад дажджу,
І пырскаў шум –
шушу,
шушу
Па бруку, па бляшаных дахах.
Ты сьпіш.
І сьпіць між намі далеч.
Мае ўцякаюць словы –
ў ноч,
Праз лужы йдуць –
ідуць праз дождж,
Вандруюць словы цёмным шляхам.
Дажджу ня падаць нельга, нельга,
Хоць ведае, што раздушыць
Аб камень грудзі мае можа!
Ня бегчы словам нельга, нельга,
Хоць ведаюць, што патушыць
Губамі далеч нельга, -- божа!
Ты сьпіш.
І сьпіць між намі далеч.
І ў словах далеч родзіць гук,
Яны як сэрцайкі – тук-тук,
У такт адзіны: дождж і словы.
Ты сьпіш.
І сьпіць між намі далеч
Начное слоты.
* * *
Сьлед страчаных слоў гэта сэрцу нагода
Згадаць: пільнуйся ад гэткіх нягодаў.
Сьлед знойдзеш -- ратунак,
Як сэрцу – дарунак.
Ці дробязь: злавіць на вятры іскрынку ў далоні,
На міг затрымаць пылінку ў промні
І хвалю спыніць, што прабегла па тоні.
Круг ад кветкі на сажалцы. Нібы драбніца –
А ў люстры вады бледны тварр прамяніцца.
* * *
Астрыдзе
Я думаць ня хочу пра тое, што нас падзяляе.
Цалюткі вечар чытала я вершы.
А ноч –
Усю ноч мне братаўкі сьніліся сёньня:
На кончыках траў сакавітасьць нябеснае сіні,
Пад небам жоўты агонь…
Адлучы адно ад другога,
І браткаў болей ня будзе.
* * *
Нацянькі мчацца ўдалеч гасьцінцы,
Ганарцца сваёй прамізною;
Сьцежка па ўтравянелай лагчынцы
Праз ажыньне віляе лясное,
Нырне ў папараці наўздагадкі,
Паміж купін віецца імшарных,
Ідзе бродам, як што няма кладкі
Праз ручай рудавата-янтарны,
Каб ня стацца прычынаю шкоды
Ні грыбкам, ні брусьнічным кроплям,
Абмінаючы краскі і гнёзды,
Мякка сьцелецца цераз поплаў.
Абуваючы раніцай ногі
Азалелыя ў росах, -- бязь сьпешкі
Азірніся навокал: дарогі
Грукаплешчуць і лашчацца сьцежкі.
Сыход студні
І вось аднойчы раніцай я ўстала
Пустая, як сухая студня. Зруб
Ужо ня дыхае вільготным пахам.
Не падмаецца вада са змроку,
Зь бяздоньня гулкага. І журавель
Ня гнецца, крэкчучы. Пясок сухі –
Адно, чым шчодрыцца пустая студня.
Ах, ня дзівіцеся ў мяне, ні вочы,
Ні вусны дзетак! (Адзінота маці
Пачата не тады, калі сыходзяць,
Падросшы ў злагадзе, з-пад крылаў дзеці,
А з той хвіліны, як няма чаго ім даць.)
Ты, мой харошы, не глядзі! Сябры,
І вам глядзець ня трэба! Пустата
Ўва мне палае, нібы горкі сорам
За галізну зьнявечаную студні.
Дзе прахалода кропель, што спадалі
Зь вядра цяжкога, плюхаліся ў студню,
На мураву ліліся – піце, травы!
Вы, птушкі, піце, дзюбкі ўверх задраўшы,
Хай льецца у вальлё салодкі сок глыбінь!
Бярыце, любыя мае, -- і вусны,
І твар у прыгаршчы з вадой туліце,
І дайце людзям, выснаджаным смагай!..
Вады няма, вядро шкрабе па жвіры.
Вы камянееце – зь зямлі выходзіць студня,
Замшэлыя вянцы страсае зруб
І прэч ідзе, усьпёршыся на вочап,
Як старац на кульбаку.
А вам дзіва?
Што па ваду пайшла старая студня?
Чаго разводзіш гольлечка, каліна?
Ты, начапіўшы завушнічкай месяц,
Глядзелася, красунечка, у люстра.
Пайду па люстра. Па ваду табе.
І па жыцьцё пайду. Альбо вярнуся,
Струменячыся кроплямі, альбо
Памру і не вянуся. І мой зруб
Сьцьвіцецца мохам, сточыцца, збуцьвее,
І яма зарасьце чартапалохам.
Ніхто ня ўведае, што на падворку
Жыла тут студня, і адно каліна
Маркоціцца бязь люстра будзе.
Сон
Гэта быў міг.
Я руку адхапіла
Ад жылкавата-зялёнага каліўца,
Боль кветкі ў калені мне коле
Высьмяглым жарам,
Бы ў матчына сэрца дзіцячым болем.
Пада мной моўчкі гінулі жыцьці істотаў
І народаў травы, растаптаныя мною.
Як я іх пачула…
І як здранцьвелі
Злачнныя ногі, адчуўшы сябе бядою!
Як прасіла я дзіва!
І сталася дзіва,
І стала я хмарай, плыву над палеткам,
Каб нават пылок нагамі ня стрэсьці,
Каб нават расінкі ня страціла кветка.
Як прагна блукала я хмарай над лугам –
Каго б напаіць?
Ляцела, і марыла хмарна,
І кожнае кропелькі шкадавала,
Якую згубіла, растраціла марна.
І пралілася з жалем гарачым над лугам,
Над кожнаю смагай,
Над стомай кожнай,
Пакуль не растала ад шчасьця,
І ўбачылі кветкі
Наскрозь, празь мяне, ў нябёсах раскошу.
Прачнулася я ў сьлязах.
У павіліцы
1
Я дзень забавілася ў павіліцы,
У вільгаці глыбіннай ля карэньня,
Куды ня гляне сонца, дзе сьцябліны,
Бяскроўныя лісткі бязгучна млеюць.
Нідзе зямля ня пахне так сурова,
Нідзе ня п’яніць шчасьце гэтак – жыць!—
Так соладка: не паміраць, упіцца
У глебу і ня вянуць… Мружу вочы –
І паплылі па жылах, не, ня кроў, --
Пабеглі сьлёзы… Горычы? Не, шчасьця,
Што ім па шчоках і скаціцца нельга.
2
Хто я – ў жыцьці няўдаліца такая,
Шчасьлівая, няшчасная такая,
Такая не- і не, заўсёды не- і не?
“Так” сьвеціцца наклюнутую краскай,
Далонькай немаўляці.
“Не” – чырвона-чорным,
Бы рык быка, што купіну рагамі
Распорвае – як цела.
“Так” вусны вымавіць ня могуць.
3
Азёры больш лунаць ня могуць, людзі
Іх назваў не згадаюць, а быў час,
Калі азёры звонка па паветры
Гулі, як хмары, бліскалі ў іх рыбкі,
І водарасьці зарывам палалі,
Заранкай хвалі пырскалі над борам,
Калі з прадоньня сонечнае вока
Глядзела ў нетры й слова мела сілу:
Скажы – і возера ўпадзе ў даліну.
4
Асіна гаварыла: -- Схамяніся!
І чалавек ня сек, сядаў пад дрэвам,
І доўга поплеч гутарылі двое
Пра парасткі свае, пра дзённыя турботы.
5
Здаецца, макам я была ў той час,
Пад ветрам соладка сьцябло згінала
І з травамі скакала. І глыбока
Глядзела ў вочы сівыя валошцы,
Ад соку макавага – чадны сон,
Ад зернетак – спакойны, нібы дотык
Пасьпелых каласоў… Мне ўсё адно –
Ці зьвер, ці чалавек, я ня пытала –
Хто піў зь мяне і хто хмялеў ад паху:
Ці пеначка пуховая? ці сойка
На віцінцы алешыны?.. ці хто?..
Чмур сонны маку, ён падобен чмуру
Зязюльчынай любові, што, забаўшы сорам,
Распырхвае ў чужыя гнёзды семя –
Яйцо, зь якога выклюнецца потым
Падсаджаная кветка альбо – песня…
6
Бяссоньніцай адолен сонны мак.
Сарваны з кораня, блукае сьлепа
Па роўнядзі асфальту: не ўчапіцца,
Не ўкараніцца, не ўрасьці. У неба
Гляджу, -- а раптам возера якое
У вышыні лунае там ратункам…
7
Спытаюць: -- Дзе была ты? – Адкажу я:
-- У павіліцы, ля глыбінь карэньня…
Цалюткі дзень у павіліцы…
Не павераць.
А я дадам:
-- Я слухала асіны.
Загадкі
Мелюць бабы, баб – чатыры,
Млівам пыл на бадзякі.
Па гасьцінцы – ўзад бароды –
Ўчатырох ідуць дзядзькі.
Ой, пралёгся чорны пасак
Цераз горку наўскасяк,
Карацее бацькаў пояс,
Скора ўмесьціцца ў пасаг,
Скора ўляжацца у скрыні
І на шэрым ручнічку
Ў дол апусьціцца глыбокі
Пад бярозаю ў гайку.
Не жаўна ў бары, ня дзяцел
Убівае ў крыж цьвікі.
Ой-такі, назад гасьцінцам
Больш ня вернуцца дзядзькі.
* * *
Ня ведаеш, чаго ў табе мне трэба.
Прысесьці з каменем. Мне з ім сядзіцца.
З маўчаньнем каменя. Адна нібыта
І ўдваіх як быццам.
Падумаць, што і камень спагадае
Ці любіць сам. Бо не пярэчыць камень.
Ня рвецца з рук маіх і грэе нема
Як бы рукамі,
Каб ня журылася, што дзень павольна
Сплывае ў прахалоду.
Ня гневайся. Што пажадала многа, --
Дальбог, ня шкода.
* * *
Кароткі міг тваёй каханай быць,
Пакуль сутоньнем сочыцца ялінка,
Пакуль у промнях цень халодны цьміць,
Такі кароткі міг каханай быць,
Як прасыхае на руцэ сьлязінка,
Як жар шчакі пасьпее апаліць,
Такі кароткі міг тваёй каханай быць
І зьнікнуць.
* * *
Калі даць ты ня можаш мне шчасьця,
Хоць нядолі ўдзялі.
Я пасохла, пажухла ад сьпёкі,
Як быльлё на ральлі.
Мне зусім не баліць, што карэньне
Ня трымае зямлі.
Як ня можаш мне даць усьмешкі,
Хоць паплач, прытулі.
Уратуй маё сьмяглае сэрца,
Сьлязьмі вочы разьлі.
Не давай анічога, як болю
Даць ня будзе калі.
* * *
Кахаю так, нібы расьце сасна,
Нястрымна, непрыкметна і спакойна;
Падняўшы голаў над малечай хвойнай, --
Да сонейка ў блакіт расьце сасна.
Параніць можаш мяккую кару,
Смала шкляною пасмай заіскрыцца,
Сьлязьмі гарачымі сплыве жывіца
І зарубцуе кволую кару.
Нікчэмных крыўд пякучы боль сьцярплю,
Жыцьцё і рост – да радасьці сасонцы.
Калі на гольле вылье промні сонца,
Мізэрных крыўд пякучы боль сьцярплю.
Каб разумець мяне, мой дружа, знай:
Шчака ў шчаку з сасной пастой, і сэрца
Сасновае напэўна ж адзавецца! –
Кахаю так, нібы расьце сасна.
* * *
Былі сьпярша над галавою дрэвы, і азярына каля ног,
і на дваіх нядзельны вечар.
Пасьля была малінаўка – даверлівасьць лясная:
навокал нас кружыла і кружыла па пяску
і на Шляху Птушыным нас сьлядамі-зорачкамі
аплятала.
Пасьля была граната. Аказалася – адна мая рука
сьпіць на баку заржаўленае сьмерці, а другою
я абняла цябе. А сьмерць угрэлася пад пальцамі
маімі, задрамаўшы на пяску, старая, ціхая,
і не зрабіла ліха.
А потым былі словы. Мы скасавалі і нядзельны вечар,
і возера, і дрэвы, спалохалі малінаўку і засмуцілі
прыязную сьмерць.
Нарэшце сорам быў, і жальба з пацалункаў, боль
пад немым дрэвам, ды было ўжо надта позна, --
бо лес быў чорны, як уздых, і глуха
ўсхліпвала азерца ўнізе.
Яшчэ і сёньня мы ня ведаем, ня знаем, ці дрэвы тыя,
ці тая азярына, малінаўка і ржавая граната –
нас бачылі ці не.
* * *
Я не разбуру твой залётны домік, матылёк,
Твой залаты ласунак не скаштую!
Няхай цьвіце! Як зьнічкаа пранізала змрок,
Я ўгледзела – імгненьня слодыч тую.
Хай зорка падае. Хай зьзяе зорчын лёт.
А гэты луг тваю капрызьлівасьць пустую
Аберне да зямлі, на гэты вось грудок,
І долю вызначыць табе такую,
Што, хоць і рупіць будзе, -- не страсеш пылок.
Я зьнічку бачыла, ласунак не скаштую,
Я не разбуру твой залётны домік, матылёк.
* * *
Кропля, падаючы, сотнямі «навошта?»
Рассыпаецца, каб вільгацьцю апошняй
Камень азарыць? Каб люстра
Сонца пырснула пустым нікчэмным друзам?
Згустак промняў – змрочынкамі стане?
Кропля на канцы лістка – маё каханьне…
Чабор
І сказаў мне чабор: -- Я, каб ты ведала, -- дрэва,
ня квецік які там, сякі там, і маю прасіць
у цябе адпаведнай пашаны.
І сказала яму я: -- Даруй, бо ня ведала я, што ты
дрэва, ня квецік які там, сякі там, і буду
цяпер з адпаведнай пашанай трымацца.
У пушчы, ў бары нагой не паткнуся. Хадзіцьму цяпер
па гушчобінах па чабаровых; пра дубровы цяпер
і гамонкі, вядома, ніякай наогул; над галавой
будзе пошум чырвона-блакітных красак чабору,
журбоціца-скруха ды бессань адыдуць бязь сьледу
(ведаеш, бессань – чарнота былога, чарнота
таго, што чакае, на покліч зьбярэцца).
Буду гуляць на самоце. З сабою. Яго не вазьму, --
ня ведае бо, што ты дрэва, ня квецік які там,
сякі там, ня собіць яму адпаведна пашана
(таксама ж ня ведае ён, што яго я ўсюды заўсёды
ў сабе нашу, як боль зацьвярдзелы ў касьцях,
які мала калі ўжо не адчуваю).
І ўвогуле я спадзяюся, што дым твой барвова-ліловы
той боль зь мяне выкурыць, каб сама за сябе я
саромецца болей ня мела – у веку маім,
разумееш, барок-чабарок, у гадах у маіх,
баравое ты зельле, -- калі ўжо ты раданькі
мне не дасі,--
Я сказала чабору – сам-насам, даверліва – прыйдзе
такая хвіліна, што буду шукаць моцны сук,
зрабі ласку, успомні, што дрэва ты, а ня квецік
які там, сякі там, бо мусіш тады дагадзіць і
трывала трымацца.
І сказаў мне чабор: -- Вешацца йдзі на блёкат-мардоўнік!
Ён – дрэва сьмерці. Я – дрэва жыцьця! Ведаць
павінна сама. Не баюся, што цяжкая ты: я самага
тоўстага жужлу-чмяля ўтрымаю з усім яго мёдам,
ня толькі цябе, пустазвонку. Бо толькі здаецца табе,
што ты маеш вагу, -- адказаў мне чабор.
Вожык
Як вожык, я сёньня на лежню іду ў нару,
Абтыкаўшы лісьцем прывялае памяці йголкі,
Як вожык, ад буднай марокі ў пячорку нырну,
Хай лета само атрасецца ад гіблае сьпёкі.
Укрый мяне, цемра, схавай і маю труну,
Ня сьпі ў галавах, прыцьмі сьнежна чорныя шчокі,
Бо кінула я і спагаду і дружбу далёка
І боль не зрабіла сабе сьлязьлівай палёгкай.
Язьмін безь мяне расьцьвіце на магіле тваёй. Пара
І мне ў сон зімовы. Зачынена лету нара.
* * *
Я абыякавасьць тваю парушу
Да кропелькі апошняе на дне.
Я думацьму – цябе забыць я мушу.
Пра гэта толькі й думацьмецца мне.
Я ня спытаю, як жа сьцежкі нашы
Сышліся ў ростані – наўмысна, не?
Чакацьму, каб зьнябыцца, не чакаўшы.
Заўжды чакацьмецца чаканьне мне.
Ня дацца роспачы сябе прымушу –
Умацавацца сэрцам трэба мне.
Я верыцьму, што вера маю сьцюжу
Ускалыхне.
І ня зьлічу я, колькі назапашу
Сьлязін дажджу на выстылым акне.
Я думацьму пра незабыўнасьць нашу.
Пра гэта толькі й думацьмецца мне.
* * *
Ёсьць недзе ў вёсцы мой гарод адзіны,
Пярэстым бобам там адсьпелі грады,
І сум, і радасьці вачэй дзяціных…
Загалашу я сьлёзна: дай мне рады!..
Прыйшоў бы, вынес – і цяпер ня позна –
Зь нягод рукамі дужымі дзіцятка,
Каб зразумеў, як мне па сьцежцы роснай
Хадзіць нагамі сколатымі зябка.
Каб не пазнаў мяне, але каб знаў ты,
Што з паўналецьця мне прыпала мала,
Што, ненавідзячы ярмо няпраўды,
Я па-дзіцячы палка ваявала.
Ды чым дзіця дарослых пройме? Выйсьце
Заўсёды ёсьць у іх – дубец і дзяга.
А лопухаў няма, шырокім лісьцем
Ня ўкрыюць больш, калі на сэрцы пляга.
Ужо зязюлька звоніць на хаўтуры,
І дзяцел крыж куе… а вочы бачаць.
Ты прыйдзеш. Прынясеш у час ратунак –
Зямлёю страчанай маленству ўдзячыць.
* * *
Струменьнем хмара ўчэпіста ў зямлю ўрастае –
Ня вырваць каранёў… Пакуль з апошніх сіл
Сябе да кропелькі ня выльле… Мглой растане
І, сьмерці не заўважыўшы, памрэ зумсім.
Вось так і чалавек, калі ён можа ў зерне
Уліць жыцьцё, інакш ня ўмее і тады,
Калі ўжо нават ведае, што праз каменьне
Карэньчык не дастане гойнае вады.
Хай з бруку выпырскнуцца кораня асколкі,
Апошнія прасохнуць кроплі на мурах.
Адно ня трэба класьці на цьвінтар вясёлкі –
Бясплоднасьць славы двойчы нас аберне ў прах.
* * *
Я добра знаю, дзе ты зараз,
Але шукаць дарма цябе там.
Не на палетак, на каменьне
Пасею кветак.
Чакацьму цьвету я. Зацята.
Упарта. Родзіць хай каменьне,
І ў немагчымасьці пяшчота
Праб’е карэньне.
Прайду к табе я ўсе сьцяжыны
Хай долу, ўгору, хай употырч,
Каб там, дзе не чакаю,
Ты раптам стаў са мною поруч,
Каб зацьвіла заместа кветак
Маіх гадоў густая горыч.
Я добра знаю, дзе ты зараз,
Але шукаць дарма цябе там.
Бартакаў квартэт
Андрэю Сэнаколу
Як скрыпкі крычаць.
Як скрыпкі бягуць.
І марна, бо віяланчэль даганяе.
З краёчку, сама сабе наўме,
Альт нешта буркліва мармыча,
Як старасьць, якой і сьпяшацца няварта,
І за юнай спакусай ня ўгнацца…
А мо памыляюся я?
Раўнінаю
Скачуць на ўсход маладыя коні,
Удаючы, быццам гоніць іх страх,
Быццам гарачая жудасьць іх паліць.
Ад чарады
Адбіўся адзін, у раку ўступае,
Губамі павёў да вады,
І конская храпа пяшчотная, цёплая –
Як перадлюбові кволая крохкасьць
На схіле жыцьцёвае змогі…
Маленькая кропля аб ліст асакі
Ударыўшыся, як жучок-серабрак,
Адлятае.
Підрыкіс і Катрына*Підрыкіс і Катрына*
1.
Підрыкіс штонікаў белых ня носіць –
Ён не анёлак; каптанік дубовы
На шараваты алешнік надзеты,
Гальштук на шыі срэбна-вярбовы.
Підрыкіс не ўпадабаў Даратэі,
Підрыкіс толькі кахае Катрыну,
Ветрам вясновым па ёй уздыхае,
Плача па ёй жалудамі ў лагчыну.
Гальштук на шыі прыгожа аздобіў
Дзеля яе залацістай губай,
Гонты на даху мохам зялёным
Разаксамітніў ён дзеля любай.
Скрынку пад пошту павесіў на плоце
Дзеля таго, каб бялела са скрынкі
Часам пісьмо ці якая паштоўка
З доўгачаканым радком: “Ад Катрынкі”.
Радзінталціс з пазагор’я сьмяецца:
-- Підрыкіс, Підрыкіс, марна ўсё гэта --
Лепей прабі сабе сэрца кінжалам,
Лепей прастрэль сабе грудзь з пісталета!
Толькі і здольны ты енчыць і румзаць,
Хочаш, каб гожая сохла дзяўчына;
Не прыбяжыць; лепей сам прыгарніся,
Ты ж кавалер і дастойны мужчына.
2.
Підрыкіс, годзе маркоціцца, хлопча,
Сам малады сабе сьцежку пратопча
Да маладое…
Луг пойдзе сьледам, як рушыш алёсам,
Дуб пойдзе сьледам, расхіліцца ростань…
І як на тое –
Долі лядашчай ніхто ня дасьць рады –
Тут векавацьмуць пясочак і ляды.
Сьлёзы пальюцца…
Амату, Гаўю праскочыш адразу,
А хутарам – дзе шукаць ім спасу,
Дзе туліцца людцам…
Колісь іх ён ужо ўзяў на пагоршкі,
Сотні гадоў цягае і трошкі
Землі і воды…
А найвышэй жа – сьвятое каханьне,
Хай жа яно і рашае пытаньне,
А не пан млоды.
3.
Цяжка Катрыне, журыцца горка,
Што вянуць кветкі ў Катрыніным садзе.
Глянула ў Мэлтнэ – зусім пасівела,
Старасьць – ня боль, не зьвядзеш, як абсядзе!
Толку, карысьці ніякай Катрыне,
Хоць ёсьць і каса, і пошта,
Як не падзеліцца доляй з каханым,
Дык і пасаг той навошта.
У парку Катрыніным любяцца пары,
Ў сэрцы Катрыніным – гола.
Прыкра Катрыне. І вэлюм туману
Маладзічком прыкалола.
Підрыкіс!.. Хай іх зраўняе зь зямлёю –
Гэтыя парачкі-хаты.
Хто ж бо казаў, што жанчынам нягожа
Прасіць рукі ў нежанатых.
Як так нягожа? Як гэта брыдка?
Як так шануйся, дый годзе?
Ці ж не палалі ў Катрыне палаты
У дзевяцьсот пятым годзе?
Ў неба шугала агнём Катрына,
Сёньня ж – засохнуць у скрусе?
Ах, схамяніся, Катрына старая,
Час малады не вярнуўся.
І схамянулася. Скінула месяц.
Вэлюм – на сіняе мора.
Пары цалуюцца – ў парку Катрыны
Ціхі, салодкі морак.
4.
Вецер сіберны ў нябёсах гуляе,
Підрыкіс грэе на сэрцы ветрык,
Каб, адпачыўшы, ляцеў да Катрыны,
Цёплы, ласкавы, сьвежы, сагрэты.
Підрыкіс гольлем дубоў абірае
Граду халоднага белыя льдзінкі,
Грэе ў далонях дажджынкі ў хмарах,
Каб у Катрыны грыбы ўрадзілі.
Ў подыху кожным гэтага ветру
Кветкі красуюць у павіліцы.
І над Катрынай лагодна таюць
Пахі мядовыя, пахі жывіцы.
Белую квецень пялёсткаў-вітаньняў
Мэлтнэ прымае на хвалі – аж бела…
Зноў у люстэрка глядзіцца Катрына,
Зноў уздыхае яна: -- Пасівела!..
_____
* Підрыкіс – пасёлак пад Валміерай, Катрына --
сяло на Эргле ў Відзэмэ.
Я сьвішчу на беразе мора
Растулі далоні, хлопча,
растулі далоні,
дружа мой…
Хай, як гэты камень з мора,
Сэрца ў прыгаршчах ляжыць,
Што ж яшчэ, як восень скора
Сівай мглою заімжыць?
Растулі далоні, шчасьце,
растулі далоні,
дружа мой…
Днём на сонцы камень цёплы,
Астывае па начах:
І агнём палае ў цёмных
Разгарачаных вачах.
Растулі далоні шчыра,
растулі далоні,
дружа мой…
Быў калісьці камень востры,
Пражыві, калі – такі.
Горкі боль цяпер абцёрты,
Скрухай згладжаны бакі.
І няма чаго ўжо траціць,
растулі далоні,
дружа мой…
Бестурботны мой, з рукамі
Цацку-гальку аддаю –
Радуйся. Рабенькі камень
Прагу цешыць хай тваю.
Як ня час-пара забаве,
растулі далоні,
дружа мой…
Кінь, калі душу здаволіў,
Хай ён вернецца на дно:
Ня ўпікне цябе ніколі –
Не баліць яму даўно.
Кінь і растулі далоні,
растулі далоні,
дружа мой…
Восень зорыстая поўніць
Неба золкаю расой.
Цішыня
Жанчына я.
Маўчаньне. Цішыня.
А цішыня казаць ня можа: “Я кахаю”.
На барабанах вуліц жалуды
Яшчэ выстукваюць асеньні пошчак,
А ціша ведае даўно, што дуб
Ужо ў дарозе зімняй адзіноты,
Што ў цішыні пакоіцца вясна
І будзе курчыцца, пакуль паводка
Ня ўспора ў стогнах крохкі сіні лёд.
Жанчына гэта знае.
І маўчаньне.
*
Дала табе ў далоні сэрца лесу,
І расказала дробная брусьніца
Пра бескарысьлівасьць карэньня ў глыбіні.
Не зразумеў ты.
Дала табе спакой, чаканьне лесу
З адданасьцю – галінкай сіняй хвоі,
Што ў самы люты холад не памерла.
Не зразумеў ты.
Знайшла птушынае гняздо пустое.
У кожным пёрку – прастата каханьня
І будных клопатаў сьвятая блізкасьць.
Не зразумеў ты.
*
Ці бачыў ты, як тлее пад зямлёю торф?
Ні енку полымя, ні пырску іскраў,
А горыч цішыні, да курчу ў горле,
Маўкліва багуноў галодны хмель
На зоркі махавін гарэлых пнецца.
І елка маладая колкімі рукамі
Ўчапілася ў зямлю, каб гінуць разам…
Калі пачуеш і нарэшце зразумееш,
Чаму сякера цішыню ўспарола,
Запозна будзе.
Копанка на полі
Бліз возера няхай бы стала хмарай
І немых рыб люляла на далонях.
*
І мора ціха-ціхае бывае.
На бераг нават коплі не расплешча.
Бясконца так кагось чакае мора,
Ня дыхаючы.
І кажу я мору:
“Ах мора, мора,
горкае дзіця,
Дзяўчо малое, цяжка табе зараз!
Дазволь падбіць падушку дзюн пясчаных
Пад галавою стомленай тваёю!
Каб адпачыла ты…
Я знаю, на пагоршкі
Табе ўзваліць наровяць грузлы сьвет,
А ня пытаюцца, ці можаш несьці,
Жанчынай дужай называюць.
Смуткам
У сівых валасах бялее пасма!
Так рана пасівела…
Стамілася так рана, мора…”
Схавала мора вочы мне ў далоні.
Сьлязьмі гарачымі цячэ бурштын.
Паплач… паплач… палегчае… ня чуе…
Якая ціша над зямлёй…
І мора плача.
* * *
Ратуй мяне, мора,
тану я!
Тану ў памяці,
ў марным чаканьні,
і надзеі саломіну зь берагу
ніхто ўжо ня кідае мне.
Цалункаў былых церпкасьць на вуснах,
прыліў ласкі былой захліснуў галаву.
Мора,
іду да цябе я,
хай шчокі,
калі ссаланеюць яшчэ раз, --
Дык толькі ад пеністай вільгаці хвалі,
хай стогн –
дык пад кулакамі ветру,
калі дасьць нечакана пад дых,
хай туга – дык ад жалю,
што сонцу
цяжка сьмерцю дзень завяршыць.
Ратуй мяне, мора,
ты адно
куды большае і за каханьне,
шырэйшае за мой жаль,
і простае ты – як любоўны нерат…
Ратуй мяне, мора,
тану я!
Я кінуся ў далеч тваю,
Каб цьвердзю зямною стаў
абхвалены памяцьцю бераг.
Калыханка вялікаму дзіцяці
Як ня зможаш ты спаткі, кажане,
Як ня зможаш заснуць, кажаночку,
Як мільгнеш у стылым паветры
Ты ламаным зігзагам крылаў –
Ці ўляціш у акно да яго ты,
Ці прысядзеш каля ўзгалоўя? –
Ну, а можа, так болей нельга,
Шэранькі, брыдкі кажане?
Як ня зможаш ты спаць лісточак,
Як ня зможаш, асінавы лісьцік,
Як пара прыйдзе ўпасьці з галіны
І дрыготліва віцца ў паветры,
Ці прынікнеш яму ты да вуснаў,
Ці прыліпнеш яму да шчакі ты? –
Ну, а можа, так болей нельга,
Самотны, асінавы лісьцік?
Як ня можам мы спаць уночы,
Як ня можам заснуць да ранку,
Мы травой шалясьцім, чаратамі,
Мы вышукваем сны па зельлі,
І ссыпаем у шчыліны вокан,
І ўпускаем у ціхую спальню,
Іх мы можам пакласьці пад голаў,
Бо ўсе гэтыя сны не пра нас.
Як адлашчыцца сон апошні,
Сон апошні ў маўклівасьці кветкі,
Ён прчнецца і сьлед угледзіць,
Сьлед жанчыны ў зарошаным садзе.
Але яблынькі не раскажуць,
Не раскажуць яму вяргіні,
Што кажан быў на плечку ў жанчыны,
А ў руцэ быў асінавы ліст.
* * *
Паміж цьвіценьнямі вяргіні
Мяжа як год любві лягла,
А прыгажосьць вярнуць з магілы,
Што ў кветцы летась адцьвіла,
Больш нельга, і пялёсткі-вейкі
Навек заплюшчыла імгла.
Паміж цьвіценьнямі вяргіні –
Каханьня год і бездань тла.
* * *
Ня бойся старасьці.
Яна – як у вір галавой.
(Трымаючыся за саломіну, страшна тануць.)
Ня бойся зірнуць у адбітак свой,
Ня бойся нырнуць
І ўліцца ў яго; на поўныя грудзі ўдыхнуць
Пасьпей таго болю, калі тваё цела разрэжа
Між сьвежасьцю хвалі і сьпёкай паветра прамежак,
Дзе ўсё зьнебылося ў табе: і любоў, і паморак.
Пал сэрца пакінь, як матылёк свой кокан.
Нырні.
І ня бойся.
Бо доўгі, бо доўгі будзе твой шэры морак
Турботаў і сноў пра пакінутых там, далёка,
На беразе недзе. Сьсівеюць і дзеці.
І ціша сьсівее на сьвеце,
На сьвеце нямоты і прывіднасьці лугавой.
І цені разлапістых елак і хвой над табой
Пад сонцам у разьвітальнай раскошы.
А што калі боль?.. хоць крананьнем лісьцінкі дрогкай?..
Калі павуцінка, рубеж твой апошні,
Парвецца, -- ты сыдзеш у моўчу спакойна і лёгка.
Шыпшына-радоста
Як на магіле сабака – радоста глядзіць з крапівы.
Як на магіле сабака – расу ліжа ноччу з травы.
Ляжыць, не ўстае і аддана і верна яшчэ цьвіце.
І слухае чуйна – дзесь тут гаспадыніна думка ідзе.
Як ад болю, пасьпелыя трэскаюць вішні ў садах.
Як сьлёзы, кропелькі цяжкай расы на сівых палынах.
Адвярнуліся птушкі, ня могучы зьдзёўбваць тых сьлёз.
Як уздых, покаецца на ствалах бяроста ў бяроз.
Як далоні старэчыя, сшэрхлі страха і труна,
Якая на вышках, счарнелая ўжо, глядзіць з-пад радна.
Яшчэ ня выносяць. Яшчэ ўсё жывая яна. Тут, адна.
Яшчэ дом штодня абыходзіць у думках і ў снах.
Яшчэ прыйдзе той міг – як веек няўлоўны ўзмах.
Сын прыедзе, зьнясе дамавіну, ў дарогу зьбярэ.
І ў плынь пахавальную вішні пасыплюцца з дрэў.
Як на магіле сабака,
Радоста памрэ.
* * *
Сваё каханьне я нясу.
Як немаўля каштанавы лісток
(якое толькі што на ножкі ўстала),
Заціснуўшы сур’ёзна ў кулачок,
І ўраўнаважвае хаду з навалай
Вялізнай восеньскай кудасы.
І шабуршыць
З дрэў таямніца залатая
І крокі блытае.
Не аступіся, хлопчык, часам.
Нясе лісток з каштана.
За чарашок трымаецца. І вось ён
Ступае ў замець жоўтую. У восень.
* * *
Іду я ў словы, як у вулкі пары ўночы
Ідуць, асуджаныя на любоў,
Стаіўшы дых, па скрыжаваньнях ценяў змрочных…
Што там знайду?
А папытайце ў слоў!
* * *
Час жыць, час паміраць. Не паміраць –
А ў поўным шчасьці з вышыні палёту
У боль, нібыта ў возера, ныраць
З крылом падбітым і не разьбіраць,
Ці гэта сьмерць ідзе з зарадам шроту,
Ці адраджэньне сілы. І аплоту.
Белы алень
Зайцу шанец – петлі. Птаству затаіцца
Перад небясьпекай трэба. Рысь – як цень.
Мільгане за рыжым хмызам бліскавіцай
Рыжымі бакамі станісты алень.—
Мабыць, трэба так. Каб не зьвялася вера
Ў несьмяротную красу жывой душы:
Моўкне ў жылах сьцежак чуйны поступ зьвера –
Хараство хаваецца ў лясной глушы.
Белы быў алень. Ён хітраваць ня стане,
Дый куды яму, выгнаньніку, ўцячы?..
І блукае ўночы дзіўнай сьветлай зданьню,
І прытулку не даюць яму карчы.
Сьціснуў рэбры воўчай кодле люты голад.
Як страла ляцеў алень… Упаў… Зароў…
Стылі птушкі ў дуплах… Плыў туманам холад…
Белы быў… Чрвоная і ў белым кроў…
І калі распора ікламі з захмар’я
Рану золкі маладзік у цішыні,
Над касьцямі вые спрагненая зграя,
Сытая ад неўміручай чысьціні.
Воўк
Хоць як ні кармі, а воўчая будзе
На лес азірацца спрадвечная дзікасьць.
Хай лёгкі ланцуг, хай цёпла ў будзе –
А ўсё ж не падзякуе воўк за літасьць.
Воўк лесу ня здрадзіць за мяса кавалак,
За словы лісьлівыя, ўтульны куточак.
Ня хоча ён слухацца палак ласкавых.
А можа, ня чуе? Ланцуг дзылінкоча.
Бо толькі сабака ў нашыйнік лезе,
Бо толькі сабака з-пад палкі ліжа.
Ня совайся зь міскай – воўк вырас у лесе.
Ня гладзь – бо цапне за пальцы хіжа.
Як духу ня хопіць даць волю ваўчыску –
Забі. Ланцугом яго нораў ня путай.
Бо толькі сабака служыць за міску,
А воўк не абвыкнецца з псінаю будай.
Мядзьведзь
Мядзьведзь зь мядзьведзіцаю на пашлюбінах –
Закон лясны. Мядзьведжая самота
Упарта высьпела, нібы на купінах
Барвянец журавін сярод балота.
Суперніцтва ня знае ў бітве злагады:
Закон лясны – у выдзюжцы, у спрыце.
Мядзьведзіца, утоптваючы ягады
У сьнег, насустрач пераможцу выйдзе.
Слабейшаму тут першынствам ня цешыцца,
Закон лясны суровы, адназначны.
Тут кволаму ня біцца за мядзьведзіцу –
Агнацца б толькі ад гайні сабачай.
Няма ў людзей законаў цьвёрдай мужнасьці,
Тут слава дастаецца і слабому:
Мядзьведзіцу – адзіную – па дружнасьці
Мацак сілком вядзе слабцу дадому.
На разьвітаньне торкаецца пальцамі,
Далоньку ціскае і нешта сьлініць,
Ды йдзе на мёрзлы журавіньнік пасьвіцца,
Пакуль кісьлінаю ня зьвяжа сківіц.
* * *
Каму хочацца ведаць, як горад яго прыгожы,
Хай выйдзе ўначы,
Хай выйдзе з каханай у зыркую цемру,
Хай цалуе яе кожны раз,
Калі хараство вуліц яго зачаруе.
Хай у вусны цалуе, у шыю, ў дрыготка цнатлівыя вейкі.
Пацалуй мяне; бачыш – вось гэты старэнькі дом
Такі, як другія, як людзі ў вайсковай форме.
Адзіная ўкраса – на цэгле драпіны часу:
Спакой людскі, сьлёзы, каханьне бярог ён
Ад ветру, варожых вачэй.
Вазьмі мае губы ў прыгожым цяні таго дома,
Той цень аддае ўсім прахожым бясконца руплівую ласку.
Пацалуй мяне – ў промнях пышнага дыму;
Над бліскучымі рэйкамі таварнай станцыі кран
У жоўта-чорны морак вуліцы ўрэзаўся якім абрысам,
Там цемра зьвілася ў адно са сьвятлом,
Нібы валасы твае цёмныя і мае сьветлыя.
Вазьмі мае губы – кран сёньня такі прыгожы,
Што міма яго немагчыма пайсьці.
Пацалуй мяне каля вялізных цэментавых труб,
Якія ўжо раніцай лягуць пад гулкі гук вуліц,
Каб кіпень гарачую несьці зь цеплацэнтраляў
У медныя горлы вадаправодных кранаў.
Вазьмі мае губы ля гэтых самых прыгожых шлюбных пярсьцёнкаў,
Дарма што яны завельмі вялікія нам, --
Шмат большая па неспатольнай блізкасьці наша туга,
Якою баляць самкнутыя нашыя рукі.
Колькі крокаў – столькі цалункаў.
Мы можам спыніцца вось тут,
Пад мурам ангара пажарнай аховы,
За брамай дубовай якога чырвоныя сталі машыны
І фараў-вачэй ні на міг не заплюшчаць у пільнай трывозе,
А сьмешны грыбок на даху – гэта сірэна.
Не цалуй… І ня тут…
Тут – сірэна. Жахлівы енк
Над горадам ноччу…
Ты ж добра ведаеш – ён не аціх?
Стары дом яшчэ поўны агіднай дрыготыкі.
І кран у пякельных пакутах сізіфавых стогне.
Нашы пярсьцёнкі – прагалы вачніц у чэрапе белым,
Над імі – чырвона, роспачна сьціснутыя кулачкі ліповых пупышак,
Якія ніколі ня ўспыхнуць зялёным шумам лістоты.
Навошта я выйшла ў ноч,
Навошта я выйшла на вуліцу ў зыркую ноч з каханым?
Мой горад жахлівы…
Любоў мая горкая…
* * *
Я сына вам нясу.
Свайго нясу вам сына.
У пене воблакаў блакітных
Ня ўгледзіце мяне ў нябёсах.
Перада мной ня ўкленчыць папа,
І вочкі чыстыя анёлкаў
За цяжкаю хадой маёю
Сачыць пяшчотліва ня будуць.
Я сына вам нясу.
Свайго нясу вам сына.
Ў петытным полымі хлусьні
Агрузьлі стомленыя ногі.
Я сына вам нясу.
Над горкім полымем, зямлёю,
Над хваляй хцівасьці і злосьці
І над вяроўкамі антэн.
Я сына вам нясу –
Не ад сьвятога духа ён.
Зачаты ў поце ён салёным,
У чарнакроўі прыйдзе ў сьвет.
Я сына вам нясу.
Бясьсьмерце, і любоў, і шчасьце.
Я кветку вам нясу,
І цела ёй – апора, глеба.
Я сына вам нясу.
А вы расьпяць яго гатовы,
На бамбавозны крыж узьнесьці,
Што над Галгофай сьвету ўсьпяты.
Сьмех
І падняўся тады Хрыстос на Галгофу
(Як жанчына на горыч свайго паўвеку),
Ён ішоў на гару крок па кроку
Сярод мора людскога галёканьня, сьмеху.
Пагарджаны (як маці сівая), пад зьдзекі
Валокся, прыгнечаны крыжам, жалобны.—
Вірыліся ерусалімскія дзеўкі,
Юрліва сьмяяліся сьмехам вантробным.
І пальцам Марыю праводзілі ўпрочкі:
-- Глядзіце на гэту старую нябогу! --
І вабна, залётна падміргвалі вочкі
Іосіфу (ці, можа, нават – богу).
І бог ажно млеў ад гэтага сьмеху:
Бог быў – сама ў росквіце моцы хлопец,
Ён забыўся, смакуючы загадзя ўцеху,
Хто родзіч яму тут, каторы галгофец, --
Ці гэты чарвяк зь яго крыжам, зь юдольлю,
Ці жанчына, што рве валасы звар’яцела…
А сьмех сыпаўся сыну на раны сольлю
І дзідамі маці распорваў цела.
А ў небе ўсьміхалася сонца, нібыта
Зазыўная шлюха зь любоўю сваёю.
І ён узышоў… І цьвікамі прыбіты…
І пасмы сівых валасоў з крывёю…
Апошнія словы, апошнія стогны,
Ня ўчутыя ані людзьмі, ані богам…
Ай, дочкі Сіёна, -- крутыя сьцёгны!
Ай, дочкі Сіёна, здаровы ваш рогат!
* * *
Дыск месяца браму блакітных нябёсаў спрыгожыў –
Да бога магу дазваніцца свабодна цяпер я:
Ты мудры, гаротная буднасьць – ня промысел божы,
Таму ты гасподзь з вачамі нязнаньня й нявер’я.
Таму ты ў раі, што пагрэбаваў выбарам кары –
Хай б’юцца, рабуюць, хай здрадай зачмурваюць голаў!
Сябе асланяеш ад мук зганьбаванай ахвяры;
За гэта пашана табе. Фіміям пад скляпеньнем касьцёлаў.
Паслухай жа, божа, -- мне годзе марноты прычасьця.
Мне досыць і двуадзіноты, дзе можна пестаю ўпіцца,
Мне хопіць засьнежаных ліп для самотнага шчасьця
І рук, у якія нырну, бы ў падстрэшак сініца,
Каб грэцца ў тым шчасьці, якое зусім не ад бога,
На зайздрасьць анёлам… А ў людское малечы
Няма залатога шатра, урачыста зь якога
Парад нэндзы зямной сузіраеш. Люд лезе і енчыць,
Няшчасны і ў шчасьці, якога ўдзяляеш люду.
Недасягальны,
Хай вісьне месяц-званок цэлы вечар –
Званіць ня буду!
* * *
…скамянець
ператварыцца ў камень
каменю нельга ніяк
гэта хлусьня што камень сьпіць
у каменя бессань бясконцая
гэта хлусьня што камень бачыць
у каменя сьлепата спрадвечная
скамянець
пратварыцца ў камень
каменю нельга ніяк
гэта хлусьня што камень чуе
у каменя глухата пракаветная
скамянець
планету бессаньню скурчыць
спрадвечнае збурыць у рух
ператварыцца
шэрую сьлепату празрыць
пустымі чорнымі зрэнкамі
у камені
іскрацца сьветы
камяням
глухі сон вякоў
ніяк
з усяго што прамчыцца
нельга
бясконцай бессані
скамянець
ператварыцца ў камень
каменю нельга ніяк
тыя хлусы каго не пратне
сьлепата
глухата
бессань-жыцьцё…
Саламея
Ж.Г.-В.
Не вазьмі я тваёй галавы,
ты ўзяў бы маю,
толькі катам зрабіцца ці стала б адвагі.
Мае вочы
згарэлі б у полымі чорных тваіх валасоў
і мёртва глядзелі б табе ў аблічча.
Мае шчокі,
якія апалі ў начы чаканьня, адчаю,
маршчынамі акамянелі б.
Пацалункі, што вуснаў тваіх шукалі,
парвалі б тканіну тугую губоў
і выліліся б гарачай крывёю
ў сярэбраны кубак тваёй раўнадушнасьці,
Ёканаан.
Спэктакль за кубачкам кавы
Пачаўся спэктакль, праз момант які
Староньнімі бачым вачыма:
Галоўны герой вялікі такі,
Што большым і быць немагчыма.
Сваю самавітую веліч нясе,
Як выдраны бэзавы кусьцік.
-- Ах, квецень!.. Ах водар! Панюхайце ўсе! --
А корань зьнявечыў і скуксіў.
Героі, ўталкуйце яму, хай ён
Куст бэзу зямлёй прыкапае.
Паненка, расклычыўшы ў каве лімон:
Паеду… Пайду…-- намякае.
І праўда ж, паедзе, свой глузд павязе,
Пакажа сябе, квактуху.
Хай курыца вылівак нейкі зьнясе –
А з гэтай ні пер’я, ні пуху.
Лісьліва статысты ладзяцца ў тон,
Пацьвельваюць хорам драму.
Што большае: белага хлеба батон?
Дзяўчо, што бяжыць у краму?
Адказваю: бег. А бег – гэта рух,
Пачатак вялікага – ў бегу,
Зь ім несумяшчальны тоўсты трыбух,
Які ня трывае сьпеху.
Закончан спэктакль. Мы сядзім за сталом,
У зрэнках акторавых скрылік
Каўбаснай раскошы. Заслона. Сьвятло. –
Пра што ж гэта ў п’есе мудрылі?
Такая жанчына
Яна – лунатычка. Ня клічце! Па вільчаку
Ідзе як да ўсьмешкі яна, працягнуўшы руку.
А вы аклікаеце. Вам і няўцям, што ідзе,
Пакуль не абудзіць ваш покліч, пакуль не ўпадзе.
А вось устае. І, як немарасьць, крочыць дамоў.
Ідзе да начовак. На кухню. Разьбітая. Зноў
На вокнах вазоны палье. Боль у нагах
І ў целе суцэльны – і цяга: падняцца на дах.
Расчынена цеста. Чакае угору ўцячы.
Ня к месяцу, не –
Ёй менш тузаніны ўначы.
Прыпынак
Праз колькі год, як мы ня бачыліся, раптам
Угледзеў ты мяне, нібы ў аўтобусе праз шыбу,
Што ўдалеч пашыбуе па гасьцінцы пыльным.
Такую шэрую угледзеў ты мяне,
Так цяжка нам – як разьвітаньне праз акно,
Калі сказаць няма чаго, а той аўтобус
Ніяк не адыходзіць.
Матальля клубка
На міг першы, на позірк, на час мой
Нітка ў нітку наматваю пасмы
Дзень і ноч без пярэрвы, бяз паўзы.
І таўшчэе з гадамі клубок.
Калі скончыцца прадзіва, як жа?
Пасма ў пасму, уроскід, накрыж…
А ці быў міг пачатку пражы?
Можа, ўяўнасьць матае юрок?
Я ня ведаю ўжо. Пад рукою
Гадоў кольцы намоткай тугою…
І нязьведанае, нябылое
Кладу ў існасьць віток на віток.
Удзячнасьць
Усё, што было між табою і мной
Калісь пад зьбянтэжанай поўняй,
Сабрала я разам, зьмясьціла ў адной-
адзінай пралесцы кволай,
Заціснула ў вуснах кончык сьцябла
І ў кнізе прыціснула шчытна;
Цьвіце краска мёртвая, як і цьвіла,
На пыльных могілках літар
І ўваскрасае, і зноў пакрысе
Шлях тлену знайсьці яна хоча,
Знаходзіць яго: хай чуюць усе
Ў грудзях маіх «сьнежны званочак» –
Хай бачаць: сьвятая мая бялізна
У жоўтым пылку, як сьмецьце.
Ня ўчуеш, ня ўбачыш хай ты адна, --
Майго шчасьця тужлівая квецень.
* * *
Ня ўбачыш больш мяне, -- калі ж вятрэц павевам
Пяшчотна хукне ў валасы, -- то буду я,
Як перапросіна, што ўчас не зразумела
Адкрытасьці вачэй, не разглядзела я
Ні сэрца ў дотыку збалела-прагных пальцаў,
Ні ў лёгкай балбатні гарачай нематы.
Цябе ня ўбачу больш, але, калі паявіцца
Прамень пралётны ў смутку дзён, -- дык гэта ты.
* * *
Ноччу ведзьмай пабягу
Па сумётах белых,
Міма ростаняў, яроў
І застылых елак.
Каля ложка ціха я,
Як уздых, застыну.
У час прывідаў, савы,
Ў тайнасьці гадзіну.
Буду прасьці неўпрыкмет
Пальцамі сон існы,
Ў ніткі мрояў заплятаць
Вузельчыкі-іскры…
Пражы мяккай на руку
Пасмы наматаю…
З кнігі сэрца і душы
Думкі прачытаю.
Спадзяваюся дарма –
Ведзьма віхрыць гурбы…
Ранак… -- белым палыном
Стануць твае губы.
* * *
Ты прывіду не даганяў, што растаў,
Як твае летуценьні?
Няма ў здабытым таго хараства,
Што ёсьць у памкненьні.
Ці не спрабаваў ты сьняжынкі крышталь
Утрымаць на цёплай далоні?
Хто шэры твой дзень, растрывожыўшы жаль,
Бялюткасьцю сьнежнай напоўніў?
Што цябе задаволіць, калі зьбярэш плён
І абрыдне ладзіцца ў строі?
І хто соладка скажа аплакаць – здавён
Змарнаваныя мроі?
Белыя хованкі
З добрага дзіва – як дзеці, гуляем у хованкі.
З добрага дзіва – сівагаловыя блазны малыя.
Ў вочы зірну – і ўжо бачу, куды ты схаваўся.
Ў вочы зірнеш – і ўжо бачыш, што ў іх куточках.
Дзіва што – сівагаловыя дзеці забылі
Загадзя ўмовіцца, хто куды будзе хавацца.
Дыбаюць дні ўжо на пальчыках – бач ты, стаіўся!
Ноч ціха сьлепіцца я ж у сваім куточку.
Час – камяком у горле. Сполах салодкі.
Вечнасьці міг – і знойдуць мяне. Як у маленстве.
Галалёдзіца
Замерзлае, нібы вока, якое вачамі другіх
на каханьне сваё пазірае; такое самотнае –
нават пушынку чароту ўтрымаць ня ўмее,
што гоніцца ветрам:
гэта возера.
Здранцьвелая, нібы вусны, якія ад іншых слоў
пра каханьне сваё – анямелі, аж хуку
дыханьня губамі ўтрымаць ня ўмее:
гэта я.
Паасобныя, быццам канцы елак – адны ў нябёсах,
другія у нетрах зямлі, але карані, карані
ўсё ж адзіныя:
відаць, гэта мы.
Але няма цябе тут. І я не магу паплакаць.
Ронжа
Bēdu rozis – “ронжа бяды”. Шкада… Хоць
“ронжа” – такое гучнае слова. Ронжа…
Дзівосна! А ці няма ў беларусаў іншай
птушкі, імя якое зьвязана з горам, бядой,
крыўдай?..
(Зь пісьма аўтара перакладчыку)
Па-над імшарнікам лунаюць крылы
І сьвіст пяшчотны…
Ці знаеш, ронжа, пацалунак стылы
Ня ў вусны – ў шчокі?
Ці зьведала ты, ронжа, міг напяты,
Як парахунак,
Калі ні сну, ні сьцерпу –
толькі б платы
За той цалунак?
Лёт крыл пунсовых празь яловы морак,
Павек дрыжаньне.
Як выйсьці, ронжа, празь ліхое гора
На неспатканьне?
Па снезе, дзе каханых сьлед ня гіне,
А ў ростань хінецца…
Што знаеш, ронжа, горшае за іней
Сівога сэрца?
І песьня ронжы -- меч судзьдзі! – мне сьпета,
Нясьцерпная:
Далёка мне да бед тваіх, кабета,
Я ж – верная!
Спакой
Кажу – мне нарэшце добра.
А ў ружы ў крывавых сьлязах адчай.
Што змыў у чырвоных пялёстках ручай?
Ня ведаю. Мне сёньня добра.
Кажу – мне нарэшце добра.
Ці плакала ружа? – бо толькі пылок
Ад ружы застаўся, і толькі сьцябло?
Ня ведаю. Мне вельмі добра.
Кажу – не чакаю нічога я ўжо.
Пяшчотная шэрасьць, павольнасьць і змрок!
Заснуў лены час. Гадзіньнік замоўк.
Не чакаю нічога я ўжо.
Сьвет мой тлее, сьціраецца, меркне.
Я ўсьміхаюся ціха, бы ў сьне…
Ты пройдзеш наскрозь празь мяне
І не заўважыш…
На горнай вышыні
Дзе па зямлі гуляюць хмары,
Глядзяць угору з вышыні,
Там бачыцца жыцьцё на твары,
Ня тоіць сэрца там хлусьні,
Што быццам вочы горных нетраў
Задушыць жыўнасьць навакол;
Там звон пустэчы без паветра
І ў небе, нібы крыж, арол.
І ўсё, што цьміцца ценем сінім,
Што ў сэрца селіць мілату,
Што вабіць вочы ў далячыні –
Не распазнаць ужо адтуль.
І сонца там радніцца зь лёдам,
Ня грэючы, плыве са скал.
Нямая велічнасьць. Самота.
Арол у небе. Крыжам стаў.
* * *
Табе я не пастукаюся ў шыбу,
Ня гляну ў высьветленае акенца.
Вазьму каромысел на плечы, выйду –
Сцюдзёна вільгаць студні азавецца.
Я зыркай ночы зачарпну дапоўна
І прынясу дахаты асьцярожна,
Прысяду моўчкі на краёчку ўслона,
Забыўшы, па ваду ішла навошта.
Чаго ішла? Каб плечы навярэдзіць?
Бо, зрэшты, я ж ня прагнула напіцца…
І не цябе. Паслухай, як салёны вецер
Да дзюны сьціхлай прагне прытуліцца.
Са мною моўча вусьцішнай пяшчоты,
Яна прасіць ня будзе добрай ласкі.
Так ночы кветка падстаўляе шчокі…
Маўкліва росы выпалі на краскі.
Талсы
Некалькі гадоў таму назад у возера
Талсы ўвайшоў музыка. Яго дасталі
і пахавалі, а трубу не знайшлі.
*
Чую, чую з Талсаў
Лены трубны голас,
Што пад лёдам азёрным грае сом,
Шо тармосіць Ламекін бялёсы
Вострым глогавым асьцём.
І ноччу не дае спакою той музыка –
Ну, чым завабіла музыку прорва? –
Ён пройдзе міма п’янай зданьню хістка,
Ўсьміхнецца толькі,
і каб словам…
*
Я адна застаюся, а думкі мае бягуць і вяртаюцца дзіўныя,
мудрыя, быццам край зданяў наведалі, каб расказаць
мне, што бэз ня пахне зусім, як здавалася зводмаладзь
мне, нясьмелым цалункам краёчкамі вуснаў, ня
пальцамі, вызяблымі ад начное расы, а могільнікам
пахне бэз.
А можа, бягуць да музыкі думкі мае?
Паведаць яму, што дарыць трубу можна сому, ды тая
труба каштавацьме жыцьця?
*
Калі ў гарадку ёсьць возера – ў возеры,
Калі ў гарадку ёсьць гара – ў гары той
Сьпіць Замак Сьвятла,
Пагружаны ў нетры часова, --
На варце яго ці сом, ці мядзьведка.
*
А ў мядзьведкі дзіцячая бразгаўка ёсьць, якою драбнютка
шалёхаюць ноччу, калі страшна цемры і цёмнай
вялікай гары, калі круглая і чырвоная поўня панура
караскаецца па сьпічастых зубцах яловага лесу.
А лес аж да мора.
Пайшлі пад зямлю там дзеткі чорнагаловенькія, а
ў найменьшанькага была бразгаўка тая, а лялькі,
вядзерцы, мядзьведзікі там на зямлі засталіся
ў пунсовай брусьніцы і ў верасе шорсткім.
*
Ці рана апякла – што з даўніх дзён,
Як бор праз бацькавае сэрца кулі
Па злыднях сеяў? Ці пасаг матулін,
пасаг на сьмерць, угледзеў раптам ён?
Ня ведаю. Пакуль мне тут цьвілі
У нетрах замкі, на гару ня ўзьлезу,
Дзе, як вясна, бушуе пошум бэзу,
Так бель зімы ўспажарылі гілі.
Як чыста кветкі вабяцца ў кустах…
Іскрыста іней гронкі песьціць пухам…
Спакой над Талсамі… Але, паслухай, --
Як лёд трубою зноў загрукатаў…
Дубы
I
Калі глядзела я на кусцік бэзу,
На нейкія слабенькія зялінкі,--
Аж разрывалі сэрца жаль і роспач,
Бы яблычка зімой мароз; хацела
Грудзьмі на сьнег прыпасьці, засланіць,
Карэньчыкі адтаяць, адагрэць
Ад ліхаты сцюдзёнай, ад марозу,
Бо нельга ж так…
Ласкавая зіма
Ўсьміхнулася лагодна, нібы маці
З наіўнасьці няцямнага дзіцяці,
Прабеглі іскрынкі па сьнезе, мякка
Зіма сумёты расхінула, кажа:
-- Глядзі!
ІІ
Ніхто ня ведае, што дуб спачатку
Бывае ружай… Жолуд, як бутон,
Раскрыецца і чырваньню нальецца –
І высьпявае вогненная кветка
Пад сьнегам, парасткі праб’юцца ўгору –
І ружа родзіць толькі спарышкоў,
Блізьнятак, і няма там палахлівых.
ІІІ
Памерці на зубах дзіка ліхога.
Прыняць сьмерць добра на яго зубах,
Абы ня зжэрла свойская сьвіньня,
Нязграба тлустая, што чалавек,
Таксама тлусты, па сабе стварыў;
Альбо памерці ў дзюбцы прагнай сойкі
З пунсовым водбліскам на сіні крылаў
І сьнежнай бялізьне ці на зубах
Вавёрачкі; -- аднак жа расьцьвітуць,
Распусьцяцца пад сьнегам кветкі ў ружы,
І родзяцца дубы.
Няхай загінуць нават, а другія
На зіму расьцьвітуць, бо трэба, каб радзіўся
Вось гэты дуб.
ІV
Самкнуліся сумёты, і зноў бела…
* * *
Ты даруй. Дуб скідае сукі.
Не ламаючыю Самахоць.
На кары толькі горкага вока
Рудая плоць.
Сухое вока. Магчыма, балюча тую
Хвіліну згадаць,
Калі моўчкі ўсьвядоміць трэба
І вечнай восеньню стаць.
Пакідаю цябе. Доўга пешчаны сук
Адпадае няўзнак.
А далей – немата. За зімою
Сівая вясна.
У гэту гадзіну
I.
У Эргле яліны ў сьнезе. Пад покрывам сьнегу магілы
Блаўманіса, Яна Гротса; як у хворага твар – гэты дзень,
Шэра-попельны. Сонцы-сэрцы ў сховах даўно астылі,
У нетрах гары. Абмінаючы іх, час няўмольна ідзе,
І цячэ незамерзлая Огрэ па белых парогай чарнотай.
Магілы заўсёды ў зямлі. Што ў засыпаных спрахла вачах?
Ці маўкліва трымцяць, калі схіліцца з немай журботай
Прахожы, трымаючы сьвечку ў далонях, ці бляск іх ачах?
Пастаяць і пайсьці. Не збаяліся ж сьлед тут пракласьці наперад
Незьнішчальны: мы ёсьць – нам застацца з жывымі, нам быць.
Сэрцы сонечныя ўздымаюцца з полымем на бязьветраны бераг,
І дзень шэры ў інеі прамяністым зорачкамі зіхаціць
У гэту гадзіну.
ІІ.
Выракай мяне сьмерці, Дэкла, кінь у дзень заінелы, --
Хай бярозы абступяць мяне. Чорна і наўскасяк
Век мой пражыты – хай стане ён пухам белым,
Як пры дарозе тваёй абшморганы той бадзяк,
Абхляпаны брудам, вясёлкай калючаю стыне
Ў апошніх калючках. Так сонным усхліпам дзіцячым
Барвянец ружовее ў замеці белай на арабіне.
Мір бадзяку, арабіне! Мір табе, ветрам напяты батлачык!
Нацягнутая прамізна і апалая сівая голаў.
Душа мая – быццам сарока – зімовы двухколерны квет,
Лунае стракатая ў небе, зорыцца іней зь пёраў.
Імгненьне – і болей няма. Дэкла, даруй сьмерць. Што мне сьвет
У гэту гадзіну.
ІІІ.
Дзіцяці тваіх шарых дзён белых слоў было мала.
Шэры бэз гарадскі, багна захадаў шэрых ізноў,
Ізноў сэрцам лезе ў жыцьцё, што чарнобылем пышна ўзбуяла.
Я стрэмкай нарвуся, якая прабіла любоў.
Празь век і любоў. Адбалі мне на поўніцу, каб адбалецца
Дыханьню, жыцьцю да драбніц; хіба што мне продых дазволь
На міг, калі ў інеі сьвет, калі ў чорным удары сэрца
Сустрэла я белую цішу і шчасьцем зрабіўся мне боль.
А сонечнасьць сэрцаў – хай там, на беразе вечнасьці чорнай;
Як выберуся, хай пясок міласэрны ў тую прыме гару –
Нябелы, Нясонечны? – І пакіну цябе я пакорна.
Як сьвечка на чорным канцы ў інеі зоркай згару
У гэту гадзіну.
Малітва да пралітай крыві
Кроў, што ня высахне векі вякоў,
Што з правам на суд і кару, --
І няхай пралітую праведна кроў
Несправядлівасьцю я не захмару.
Ад марных скаргаў мяне ўтрымай,
Каб ня ўпікнула скарынкаю сына, --
Як сэрцам памкнецца ўдалеч, няхай
Ідзе ён сваёю сьцяжынай.
Ня жалься ў зямлі, як пырснуць з вугла
Дачушчыны вочы варожа!
Ісьціну ўцяміць каму памагла
Пралітая кроў і каму паможа?
А ўпэўняцца вочы, як цяжка ісьці,
Якая яна, дарога – крутая,
Ня пусьці ў маё сэрца несправядлівасьці,
Кроў мая праведная, сьвятая!
На расьцяробах
На якім жывуць тымсьвеце
душы белыя ў бяроз?
На якую вечнасьць зь ліпы
сваю зелень цень атрос?
Ці наведваюць начамі
душы высахлы алёс?
Куды дзеўся з расьцяробаў
церпкі пах калакалуш,
што крануўся духам сьпёкі
вуснаў выстылых і душ?
Марна помніць і журыцца.
Промень месячны нядуж.
Ці над пнём сваім смуткуе
дубаў дух, ці не памёр
боль яго перагарэлы –
жальбы бацькавай дакор?
Ці над прывіднай крыніцай
шатаў ён не распрасьцёр?
На яккім яшчэ тымсьвеце
пацерынкі золкіх рос
ранішняй імглой халоднай
беляць далечы нябёс?
Наша сонца смаліць ляды,
прагарэлыя наскрозь.
* * *
Вар’яты – сьвятыя; гадзінаю шарай
Іх розум прыцьміўся ў нязнаньні вар’яцтва,
І не ўсьведамляюць хваробы душэўнай –
Нябогім належыць нябеснае царства.
Ты робішся моцнай. Будзь ёю дарэшты,
Ня хлусі, што нелюбы ў бога – вар’яты;
Ня стала і раю – знай гэта проста –
З тых пор, як адрозьніла зло ад дабра ты.
У камяністай пустыні твой розум,
У поце чала паспрабуй неўзаметку
Выпесьціць каліўца марных ілюзій –
Хоць самую кволую веры кветку,
Пупышку дагледзець, затоіць павевы
Дыханьня ў халоднай слоце цкаваньня,
І быць шчасьлівай хоць міг кароткі,
Калі не падманеш сябе дазваньня.
Бірынаўская Ева
(Фрэска ў пакінутым доме каля самага санаторыя:
увайдзіце, падзівіцеся)
Вось вожык іголкамі яблык нясе,
Адам -- на галоўцы ў кубку,
Слухае чмыханьне вожыкава,
Выставіў голую дупку.
А голая Ева ня цягне рукі,
Ня надзіцца яблычкам Ева.
Кемлівы бог – прыдумаў віно
Раней за пазнаньня дрэва.
І абсудобіўся ўрэшце гасподзь
З забтым на ўлоньні чадам.
Маглі ж бо навечна застацца ў раі
Нявінныя Ева з Адамам.
У зеўрыны вокан паўзе крапіва,
Паблізу – ніякага зьмея.
На трухлай падлозе сваволіць вятрэц,
Ашмоцьце бруднае вее.
Падраныя кнігі гартае і прэч
Ляціць, куды яму трэба.
І неба глядзіцца ў дзіравы дах.
Сьвятое латышскае неба!
Адаму высьвечваючы галізну,
Ён Евіну цноту лашчыць.
А яблычка схрупаў той вожык сам
І мудраму богу дзячыць.
* * *
Проста так іду сабе – на ўсякі раз –
Раптам сьцежка помніць крокі ці папоўніў
Нас дабром вунь той на ўзбочыне маркоўнік.
Ці зажураныя вязы, гэты вяз.
Пра цябе зьнявераным шапчу я вязам
Сьветлую лухту, што нібыта мы разам.
Дыхае падрослы парк павевам успамінаў;
Полымя маркоўніку. Галоўкі бальзамінаў.
Толькі зяблікава: «Пань-пань-пань-пань-чуй!»
Сьвету горыч сэрца выкрычы, вяшчуй.
Як сябе ня ўцешу – ці ж чужым даўмецца? –
Толькі ты ня слухай. Не бяры да сэрца.
Матыў касьмічнай эры: трыпутнікавай лісьцінкай…
Бывай, мая родная планета,
мой далёкі Марс,
Дзе пясок – як пясок, дзе вецер як вецер,
Дзе каналы наўсьцяж!
Даруй мне, грозная планета,
мой голы Марс,
Што любоў – як любоў, а сэрца – як сэрца, --
Ня слухацца нельга яго!
Зямля… Яе покліч зялёны
хто пачуе хоць раз,
Чаромхаю горкай, квяцістай бярозай
Таму будзе пахнуць Сусьвет.
Тады ў лісьцьвянае ўлоньне яе
зоркаю ён ападзе,
Каб задыхнуцца ва ўяўна празрыстым паветры
І ў хмарах густых.
Бывай! Усё яшчэ ў ранах, папёках
крывёю сплывае сэрца,
Якое праз чорную далеч мяне кінула ў росныя гоні.
Я паміраю.
На сьнёнай Зямлі здолее жыць толкі той,
хто на ёй нарадзіўся,
Хто рос каля рэк пакручастых, ля тайных віроў
І ў туманах.
Людзі, любоў непакліканай госьці
была шчырая, нібыта Марс,
Дзе пясок – як пясок, дзе вецер – як вецер,
Дзе каналы наўсьцяж.
Зямля… За што можна яе дакараць,
калі ж вінаватая – я,
Што зразумець не магла і прывыкнуць ня ўмела
Да пераменлівых плыняў.
І ўсё ж, мая родная планета,
усё ж не цябе,
Згасаючы, будуць шукаць
Вочы і вусны сасьмяглыя.
Яна, мая адзіная любоў,
трыпутнікавай лісьцінкай
Павекі салёныя ўкрые мае,
Зямля…
* * *
Музыка вейкі смыком падымае,
Строга ў аблічча глядзіць.
Час яшчэ ёсьць.
Як слабы ты, ня можаш –
Ідзі.
Вейкі апалі, і заклікі срыпак
Рвуцца ў табе, як пухіры.
Мусіш верыць таму,
Каго ты бэсьціў, няславіў,
Дурыў.
Любіш. І ведаеш гэта. Пульсуе
Вострая смага ў крыві.
Здрадніка чыстай жыцьцёвай прагі
На суд музыкі
Пазаві.
Вейкі апалі, як цяжкі прысуд,
Як вырак апошні душы.
Час яшчэ ёсьць. Як слабы ты. Ня можаш –
Бяжы.
Бразьні дзьвярыма і з грукатам спешна
Лесьвіцаю – уніз лататы.
Дух перавёўшы, схавайся шчасьліва:
Там ты
Зможаш на вуліцы цёплай і ўтульнай
Шумам нячутным сагрэцца.
Ён, нібы музыка чыстая, сьмелая,
Вылечыць кволае сэрца.
Яшчэ раз пра глыбіні
I
Шаленьне марское, заглыбленасьць нетры,
Прывіднасьць зыбу зорнага сяева,
Ручай на паляне, разважлівасьць лепры –
Хто гэта вылечыць неабачліва?
Маланкаю зыркаю сэрца ў гніеньне
Сажалак і шарыньніку ўдарыла,
Зорак і ветру буйное карэньне
Побач з глыбінямі каб уладарыла.
Марна. Глыбіні і плыткасьць гавораць
Надта далёкімі мовамі, неспалучнымі,
Не перакласьці на чорны гул мора
Сонцам злацаныя думкі рачулчыны.
ІІ
Хай ручаі дакараюць зласьліва
Мора за трупы тапельцаў, пачварыны,
За кветкі, украдзеныя прылівам,
За пену, за бруд, прыбоем нахарканы.
Сьвятлом прасякнутыя ручаіны
Цурчаць і хваляцца сонцу выгодамі.
Стогнуць ад цяжкае працы глыбіні,
Узьвіраныя турбінамі, параходамі.
У мора, бы ў грузчыка, -- чорныя грудзі;
Ручаіны плёткамі, скаргамі бавяцца,
Вырак выносяць мелкаводныя судзьдзі
Працы, якая ня ўмее апраўдвацца.
Так было і так будзе. Ніколі драбнота
З грозным, вялікім суседам ня звыкнецца.
Што, зрэшты, мору? – была б работа,
І глыбіня ў чалавечнасьці прымецца.