Евангелле ад Мамы
Кніга паэзіі
Барадулін Рыгор
„… зямля наша дасць плод свой…”
Мне цяжка ўявiць сабе Рыгора Барадулiна, выштукаванага ў стылi моднай прэстыжнасцi ад madame А. цi ад мiстэра Юдашкiна, як бы таго нi вымагалi правiлы добрага тону новага, рыначнага, часу, якi спараджае i новую элiту, у якой каму б яшчэ быць, як не паэту яркаму i самабытнаму, творча стабiльнаму, палiтычна акрэсленаму. Яно i апраўда, Барадулiн -- паэт элiтарны, але не ў салонным значэннi гэтага слова. Бо хадзiў i ходзiць някiдка, насiў i носiць носкае, практычнае i цёплае, як сярэднестатыстычны беларус.
А пiша?.. У век перапёлчыных енкаў, калi ўсе пiшуць эпахальна, "лепш" за Багдановiча i Купалу, Барадулiн пiша горш за памянёных, якiя былi першыя, а першыя -- навечна першыя i палепшыць iх немагчыма...
Пiша шарыкамi, пёрамi, алоўкамi -- чым папала; у нататнiках, на паперках, у сшытках, на аркушах -- на чым папала. Але апошнi чыставы варыянт -- у нататнiчку, чорнай "паркераўскай" ручкай з залатым пяром, даўнiм-даўнiм даччыным дарункам, i дае ў рукi гэты дарунак толькi сваёй любенькай унучцы Дамiнiцы i тое толькi дзеля чыста творчых мэтаў -- Дамiнiка iлюсрруе дзeдавыя вершы ў тым чыставым нататнiку: у свае 5 гадоў яна ўжо намалявала партрэты дзеда Рыгора, дзеда Васiля Быкава i ката Мiрона, i несумнена лепш, чым гэта мог бы зрабiць сам Пiкаса. Што тут скажаш -- яблычка ад яблынi... А толькi таго i скажу, што называю гэта шчасцем... Грэх было б назаляцца са сваiм пяром i лезцi ў чалавечае шчасце.
Пяцiтомнiк -- гэта ўжо салiдна. I зноў жа не магу сабе ўявiць Барадулiна пяцiтомнага, упакаванага, у строгай акадэмiчнай вокладцы, "пад крышкай", як кажуць палiграфiсты, бо тамы -- гэта ўжо грунтоўна, навечна, як у дамавiне. I тым не меней вось ён, першы том, будуць i астатнiя; вось ён, Барадулiн, закансерваваны, забальзамаваны, намашчаны, панумараваны, у строга адмераных порцыях выдавецкiх аркушаў дзеля авантажнасцi, каб фактура глядзелася гарманiчна па таўшчынi. Дзеля гэтага лепшае выбiраецца, горшае iдзе ў высеўкi... А што ў паэта лепшае, што горшае? Што ўдалося Дамiнiцы болей? -- цi дзедаў партрэт, цi ката Мiрона? Абодва ж партрэты ў адным нататнiку, абодва ўзважаны на шалях шчаслiвага натхнення,-- i не мне вызначаць iх важнасць i мастацкую каштоўнасць. Бо ўсё тут з Евангелля ад Мамы...
Так i Барадулiн для мяне -- што той нататнiк; прасеяная гармонiя -- абсурдная. Гармонiя ж нататнiка склалася з пропадзi кнiг, кнiжак, кнiжачак, цвёрдых i мяккiх, строгiх i iлюстраваных, чорна-белых i шматфарбных; з часопiсных i газетных публiкацый; з паэтавага чытання па радыё i тэлебачаннi, у тэатральных i клубных залах, на сяброўскiх вечарынах i на мiтынгах Беларускага народнага фронту... Бо ўсё гэта з Евангелля ад Мамы, дзе ўсё святое...
Усё гэта жыве дзесяцiгоддзi, дзень у дзень, год у год i складае гармонiю, якую я называю сабе -- Барадулiн; i ў любым вэрхале i хаосе даўгачасся Рыгораў голас гучыць чыста, свежа, адметна, i ён ёсць поўны дысананс у хоры "лепшых", "песняроў беларускага народа", "народных кумiраў", "братоў славян", “братоў старэйшых", "братоў большых" i ўсякай iншай шалабродзi. Бо голас гэты з Евангелля ад Мамы...
З гэтым голасам мы жывём вось ужо блiзка сарака гадоў, ведаючы, што налета, цi праз дзень, цi нават сёння паэт здзiвiць нас нечым нянаджана-спадзяваным, новым, але пазнавальным, барадулiнскiм -- гэта можа быць нейкая гарэзлiва-пацешная "Iндыкала-кудыкала" альбо строгi, раздумлiва-фiласофскi "Трыкiрый". Успомнiце, згадайце, колькi паэзii ў нечаканых назвах ягоных кнiг: "Рунець, красаваць, налiвацца", "Неруш", "Рум", "Свята пчалы", "Вечалле", "Маўчанне перуна", "Абразы без абразы", "Дойны конь"... А яшчэ паэзiя, вадаспады гумару ў безлiчы жартаў, шаржаў, пацешак, эпiграм, з'едлiва крутых i сяброўскiх прыбабунек -- а не дай Бог прыгарнуцца Рыгору пад гарачую руку, пад вострае вока, дай заспець сябе на нечым смеху альбо асуды вартым i -- будзь ты тройчы сябрам, а ўвекавечышся! Шкада, што не ўпяцiтомнiшся (вось вам i недахоп пяцiтомнiка!). Колькi гэтых жартаў, смешак i калючак гуляе па белым свеце, колькi iх (ужо нiбыта фальклорных, ужо нiбыта ушацкiх) запiсваецца экспедыцыямi Акадэмii навук!
Гэта i ёсць Барадулiн, абсалютна неадрыўны ад часу, зрошчаны з iм, заўсёды iсны, сутны i раствораны ў iм, асэнсаваны i неасэнсаваны, каму любасны, каму ненавiсны, але ўжо ўлiты ў гiсторыю беларускай нацыi, таксама каму любаснай, каму ненавiснай, не аблашчанай хцiвымi i падлыжнымi сваякамi за сам факт сваёй iснасцi. Не кожнаму паэту наканавана такая мiладайная доля. Але i гэта, мабыць, ад Бога, якi даў нам паэта, i ад беларусаў, што, як той лiхi казаў, нiчога iншага, як толькi гаварыць на сваёй мове, рабiць не ўмеюць,-- але затое яны ўмеюць цанiць Божы дар i шчырадушна спачуваць тым, каму ад Бога не прыпала... Што ж, такiя мы, беларусы, такiя i паэты нашыя...
Зважаючы на ўсе гэтыя акалiчнасцi, прымем Барадулiна i пяцiтомнага, калi ўжо спадобiўся, добра разумеючы, што патрэбна нейкая сiстэматызацыя, што патрэбен той строгi гарнiтур ад madame "Мастацкая лiтаратура", бо вось ужо i чытачы новыя падаспелi, i паэты маладыя падраслi, многiя-многiя з якiх выцацканы i выняньчаны на руках у таго ж дзядзькi Рыгора, ужо i за бараду патузваюць, ужо i сiлаю мераюцца--паталань iм доля пераўзысцi настаўнiка! -- улiчым i тое, што нашы ўзростава-настальгiчныя прыдыханнi iм анi не абыходзяць i што моладзь мае поўнае права вылушчыць паэта з хвалёнай эпохi i ўзважыць паэтаў даробак на шалях сваёй нэааб'ектыўнасцi,-- дык вось без шматтомнiка не абысцiся. Iм, новым чытачам -- гэтыя тамы, а нам, равеснiкам, -- той жыццёва-кнiжны кiрамаш, на якiм мы жылi, бузавалi i былi героямi мiнулых барадулiнскiх твораў...
А будучых?..
А заўтра будзе, як i сёння, як i ўчора -- будзе вечна пераменлiвы калейдаскоп новых твораў,-- каб жа я ведаў, якiх? каб жа я ведаў, што паэту ў хвасце завiне? Адно скажу напэўна: усё новае будзе odi et amo! -- ненавiджу i люблю. I, мабыць, гэта i ёсць ягонае Евангелле ад Мамы: люблю --ўсё тое, што ў нас, беларусаў, ад Бога i ад Мамы, што ў нас святое; ненавiджу -- фарысейства i юдаў грэх перад сваiм народам. У Барадулiна ўсё ад гэтых полюсаў магнiцiцца, а не ад экватара, не ад раўнадушнасцi. Так у ягонай паэзii, так у ягоным жыццi!
А ў паэзii -- колькi ж, колькi таго, што не ўмясцiлася ў запланаваную гармонiю пяцi тамоў (вось вам другi недахоп выдання)! Як нешта другараднае, неабавязковае. Мне асаблiва горка вымаўляць у гэтым кантэксце слова -- пераклады. Не скажу вам, што гэта такое, бо не ведаю, хоць сам iмi ўсё жыццё займаюся. Але калi я люблю паэзiю Федэрыка Гарсiя Лоркi, не прачытаўшы нiводнага радка па-iспанску, дык любоў -- ад перакладчыка, ад яго -- лiцадзея Барадулiна, якi аддае свой талент чужамоўнаму, але духароднаму генiю другога народа-- якi светлы i ўзнёслы нацыяналiзм! Пералiчваць усе аб'екты Рыгоравай перакладчыцкай любовi -- няма нiякага сэнсу, бо не ўвайшлi яны ў гэты пяцiтомнiк. Пашкадуем, але плакаць не будзем, пачакаем, калi на дзень займацца пачне... У рэальным жыццi так не бывае, каб любiць з чужых слоў, па просьбе, па сватаннi, а ў перакладзе -- калi ласка, ад майстэрства свата залежыць любоў! Ад сватавай шчырасцi! Ад сватавай абаяльнасцi! Ад чысцiнi ягоных намераў! Ад меры чытацкага даверу свату! I -- ад таго, як у свата язык падвешаны! Хто-хто, а Рыгор умее, бо ён -- сват жаданы, зычлiвы, рука ў яго лёгкая! Ён -- перакладчык, якi любiць сваё рамяство!
А найбольшая любоў у Рыгора -- Дамiнiка, хай свецяцца вочкi яе!
А найбольшая нялюбасць -- да начальстваў i да тых, якiя пiшуць лепш за Купалу i Багдановiча, за ўсiх папярэднiкаў,.. да тых, каму толькi дзве мовы ў свеце найбагацейшыя, бо для Барадулiна толькi ж адна -- беларуская! Ён любiў сваю маму Кулiну, i цяпер любiць светлы вобраз яе!
Ён любiць Ушаччыну, а маю Пружану -- таксама любiць, i тваю... i тваю... i тваю...
А я люблю паэзiю Барадулiна, а самаго Рыгора за тое, што ён пiша горш за Янку і Максіма, малюе горш за Дамiнiку,-- хай свецяцца вочкi яе!
I яшчэ за тое, што такi беларус вельмi нязручны стабiльнаму ў сваёй вечнай пераменлiвасцi (каб не сказаць-- прадажнасцi) палiтычнаму iстэблiшменту нашай старажытна-маладой краiны, якi, "iстэблiшмент", "не павядзе свой народ за цывiлiзаванымi краiнамi". Ну, не павядзе i не трэба, нам не па дарозе, мы сваю дарогу самыя знойдзем, i паэзiя Барадулiна ў гэтым дапаможа. Бо, станецца-такi так, што, калi сёння, у мiжчассе, на момант выхаду першага тома гэтага Збору твораў народнага паэта яго, паэта, не пускаюць у салоны ўрадавай элiты, што якраз робiць гонар паэту, бо не дай Бог, каб пускалi i запрашалi, дык я ўпэўныны, што апошнi том упiшацца ў iншы час, калi, як пра тое пяецца ў Давiдавай псальме, блiзкай паэтаваму сэрцу i ягонай душы: "ласка й iсьцiна стрэнуцца, праўда i мiр пацалуюцца; iсьцiна ўзьнiкне зь зямлi, i праўда прыхiлiцца зь неба; i Гасподзь дасьць дабро, i зямля наша дасьць плод свой; праўда пойдзе перад Iм, i на дарогу паставiць свае ступакi".
1994 г.
P. S.: Гэта кароткае слова пісалася да першага тома планаванага пяцітомніка твораў паэта. Нядаўна выйшаў з друку чацьвёрты том. Любоў да паэта такая ўсеўладная, што баюся сказаць нешта пэўнае за пяты… Але веру – “Гасподзь дасць дабро, і зямля наша дасць плод свой …”
В. С.