Ля чужых берагоў
Альманах твораў беларускіх эміграцыйных паэтаў і пісьменьнікаў
Паэзія - Вершы
Натальля Арсеньнева нарадзілася 20 верасьня 1903 году. Пачала друкавацца ад 1921 году. Адбыла ссылку ў Казахстане. Зборнікі вершаў: “Пад сінім небам” (1927), “Жоўтая восень” (1937), “Сягоньня” (1944), “Не астыць нам” (прыгатаваны да друку). Аўтарка лібрэтаў да опэраў камп. Міколы Куліковіча “Лясное возера”, “Усяслаў Чарадзей” ды апэрэты “У вырай”. Жыве цяпер у Задзіночаных Штатах Амэрыкі.
Між берагамі
РАЗЬВІТАНЬНЕ
Шмат нам цьвіло,
шмат нам сьвяціла
ужо ў жыцьці трымцівых зор,
ды ўсе сыпкім,
нясталым пылам
разьмёў па ростанях віхор.
Ён долю ўсьпеніў,
пакамечыў,
нас, як лісьцё, сарваў з гальля,
пагнаў па пушчах,
па пустэчах,
дзе не аруць і не сьпяляць.
Мы дапаляліся
і гасьлі,
мы зноў шугалі угару,
зьмянялі выганы
і ясьлі
ў вадным імкненьні: “Беларусь!”
З аднэю думкай:
“зноў пабачыць”,
з аднэй надзеяю: “дажыць”,
зь ліпнёвай радасьцяй
гарачай
прыйльгнуць да роднае мяжы.
І вось сягоньня
чабарэе
нам не яна, а далячынь
салоных мораў,
плачуць рэі,
віхор у ветразях гучыць.
І ўсё далей
сплывае ў шэрасьць,
у змрок той Край, дзе люба ўсё.
О, Беларусь, хай так,
мы зь верай
Цябе і ў далеч панясём!
НА МОРЫ
Вакол зяленіцца вада,
бягуць зялёныя узгоркі.
Здаецца,
толькі зажадаць, —
і чабары запахнуць горка,
рамонкаў бель замігаціць
на грабянёх, прыбраных пенай,
і ўрэшце, раз яшчэ ў жыцьці,
нам стане й мора па калена!
Ўсё сон...
Салоны подых твар
ня песьціць, толькі шчыпле,
нетра
гудзе пагрозьліва і вар
зялёны ходаецца зь ветрам.
Вада вакол... вада... нідзе
нічога больш між намі й сьветам.
І хутка йшчэ і гэты дзень
патоне ў моры няпрыкметна.
А БЕРАГ ДАЛЁКА
Зноў вецер і хвалі,
зноў мора і мора...
Зноў кагаркаў плоймы крыламі гудуць,
зноў сыплюцца, сеюцца белыя пёры
і сонца
ў сівую, густую ваду.
Каторы ўжо дзень?
Ці мо’ час тут зьнядужаў,
ці часу, як кажуць, няма наагул?
Паўзе дзесь за намі усьпененым вужам
усёткі наш сьлед і далечы бягуць.
Бягуць за паволі...
Баюся, каб песьням
між небам і морам навек не застыць.
У сініх прасторах ім сумна, ім цесна,
ня цешыць ні вецер,
ні дзень залаты.
Раіцца у хвалях адвечная вусьціш,
няма ў іх уцехі,
яна — на зямлі.
Зямлі мае думкі і песьні,
дык мусіць
ім бераг зялёны вазьмуся суліць.
Далёка наш бераг, далёка...
Між намі
над хвалямі кагаркі ўсьпенілі сінь.
Ці хтосьці там сяньня, Купальскімі днямі,
уцеху сьпяліць у густым каласьсі?
А мы,
ці дзе згледзім уцеху,
ці межы
бадзяньню дзе знойдзем?
Каму-ж адгадаць...
Навокал ні межаў, ні сьледу, ні сьцежак,
сінеюць адно далягляд і вада.
ЗОРЫ
Мне спаць ня хочацца...
Даўно ужо згасіла
зьмярканьне на вадзе пагары зыркай плямы,
і зоры расьцьвітаюць сінім пылам
адны ў гары, другія — пад нагамі.
Пакорнае лягло ў прадоньне мора,
у цемры дыхаюць ледзь чутна хвалі.
Вятры іх песьнямі паілі ў дзень, дык морыць
іх сон важкі цяпер,
і ня цікавіць далеч...
Я-ж,
я ўсьцяж гляджу на цяг бязьмежжаў цьмяных,
стараюся пазнаць, што пахавана ў цішы...
Дарма... скрозь цемра й змрок,
хай угары над намі
блакітны Млечны шлях у зоры неба вышыў.
ТУТ ГЭТАГА НЯМА
Кахаем мы жыцьцё за стала,
і за шмат,
хоць і жывём мо’ крышачку за мала.
Па годзе год, каханьне гэта паліць
нас...
аж прапаліць на няма.
Жывём так на зямлі і мы ўсе, і вясна.
Залоцімся, цьвіцём, расьцём — адным працягам.
Аж захлынаюцца палі ад прагі
хутчэй і зарунець; і каласы узьняць.
Тут — гэтага няма.
Тут — вечнае адно.
І ў весну і зімой плывуць кудысьці хвалі.
У барозны іх ці кон, ці вечнасьць пааралі.
Прадоннае лягло пад імі дно.
Усьцяж яны-пяюць адзіны, дзіўны гымн,
ды ведаю адно, —
жыцьця у ім ня славяць.
А я люблю жыцьцё,
ягоны смак гаркавы
ніколі йшчэ ня здаўся мне благім.
Плыві-ж,
плыві,
плыві, адвечны акіян,
у вечнасьць...
Для жывых яна — пустое слова.
Твой супакой мяне ў сіло ня зловіць:
з калосьсем залацець хачу ў палёх і я!
КАБ СЭРЦЫ ВІКІНГАЎ МЫ МЕЛІ
Сягоньня мора колеру, якога
бывае лёд зялёны недзе ля Грамніц.
Урэзаўся ў яго, шукаючы дарогі,
наш параплаў, а ён —
зьвініць, зьвініць, зьвініць...
Аб чым?
Што весьціць нам ягоны звон зялёны?
Пашто мы слухаем яго, куды плывём?
Што загубілі мы й чаго шукаем сёньня,
за сонцам імкнучы?
Нязнаны, новы сьвет?
Калісь, напяўшы цягліцы і кужаль
галодных ветразяў,
імкнулі, як і мы,
у далеч Вікінгі...
А зь імі ймкнулі мужнасьць,
і прага тайніцаў, і зьменнай славы дым.
Каб сэрцы Вікінгаў і ў нас званамі білі,
мы-б завярнулі ветразі тут, зараз,
на усход.
Туды, дзе у крыві, у роспачы зацьвілай
і сьлёзы, і душу ўжо выплакаў народ.
Ды мы ня Вікінгі...
О, Новы Край,
як гулі
спыніўшы, хваля нас да порту прыжане,
будзь нам прытулкам цёплым і утульным,
але ня Бацькаўшчынай,
не!
ЗНАЮ
Шэры дым — дробны дождж — над вадою курыць.
Кроплі сыплюцца густа на рукі, на твар.
Як іх прагна пілі-б і лісты, і трава!
Ды навокал адно,
і ўнізе, і ўгары,
хваляў шэрых дрыгва,
хваль сівых гушчары.
І на сэрцы дрыгва...
Як параіць сабе,
каб яшчэ раз паверыць чужыне... і жыць?
Парваліся із роднай зямлёю гужы,
Ды сумую па ёй я ня менш, не слабей,
хоць бяжыць безь сьцяжын
да другой карабель.
Дробны дождж над вадой тчэ сівыя радкі,
кроплі таюць на вейках салонай расой,
але знаю ўжо я,
што смалою сасон,
захачу, — і запахне мне вецер марскі,
што мы скрозь панясём
сон аб родным краі!
Першае кола
ПЕРШАЯ ВОСЕНЬ
Асеньні дзень паўзь места йдзе.
Хай дзе-ня-дзе рудзее медзь
лісьця,
ўжо ясна, што па ўсім.
Дзень знае: зьзяе далячынь,
але вясны не надтачыць,
дык змоўк і сьціх.
Прыціхла й я, руды лісток,
што ймкне,
куды — ці знае хто,
адно далей, далей, далей
над пасмай ходзішчаў,
дзе скрозь
як і у нас, лісьцё бяроз
і сьціплых ліп лягло... сатлець.
Так проста... Ці у нас, ці тут,
лісты рудзеюць і лятуць
па месьце ў восенскі прасьцяг.
Адно ці й тут бярэ ў палон
вясна муры й сівы бэтон, —
ня знаю я.
Такой бяды! Яшчэ трымціць
часамі й сонца у лісьці,
і мне ня ў думцы засынаць,
дык будзем жыць, як набяжыць,
аж зноў зазвоняць крапяжы:
— Вясна, вясна, вясна!
ТУТ ГЭТКАЕ ЗАВУЦЬ ЗША
Тут гэткае завуць — зіма!
У нас такой зіме на’т назвы ня прыдумаць.
Да сьнегу непадобную, густою каламазь
дзяўчаты басаножкамі распырсківаюць сумна,
скуголяць тармазы задыханых машын,
нязграбна сьлізгаючьгся на павароце...
Кляне ўсё места слоць удосыць, ад душы,
а сьнег ідзе, канаючы у лёце.
Ды ў парку, дзе цяпер няма чаго шукаць,
ні ценю, ані модаў на уборы,
ён мокрага гальля чапляецца, штукар,
малюючы яго у дзіўныя вузоры.
І на часіну сад, пакуль не абтрасе
з галінаў лётны пыл,
здаецца белай казкай,
такою чыстаю, дзявочай у красе,
што ажно хочацца ў захопленьні запляскаць!
Ніхто ня пляскае,
бо й хто тут мае час
зірнуць на Божы сьвет адкрытымі вачыма?
Імкне натоўп,
і енчаць, і вішчаць
машыны ў гоне,
міма,
міма,
міма...
У МУРОХ
Зяленіцца гальлё...
Мне лёгка, хай ад працы
шчымяць і ныюць пальцы...
Доля ўжо такая.
Ды радасьці маёй няма дзе разгуляцца,
муры, муры, муры зусюль яе сьціскаюць.
Няма як прывітаць вясну,
душу наросьцеж
ёй адчыніць, напіцца сонца, сіні.
Яна тут, як і мы, вандроўніца і госьця,
ўцякае, ледзь лісьцём акрыюцца галіны.
Мо’ хочацца і ёй пагаспадарску, жменяй
ячмень буйны зь сяўні расьсеяць па бэтоне,
мяккую глебу збаразьніць,
ды ценя
зямлі няма нідзе,
адно каменьне звоніць.
Няхай сабе,
яна, вясна, у сэрцы, ў песьнях,
вясна ўва мне, яе ніхто ў мяне ня возьме.
І ці зьбярэцца плён,
ці сон удасца зьдзейсьніць, —
зяленіцца гальлё
і вецер твар барозьніць!
ВЯСНА
Я думала:
якая тут вясна
у шэрай пушчы небасяжных вежаў,
дзе за каменьнямі сьцюдзёнымі ня знаць
на’т пядзі тэй зямлі, што ў нас нарогі рэжуць?
Ажно і тут яна ускрэсла і цьвіце
і ў сіні зыркай над ярамі вуліц,
і ў плямах сонечных на цёмнай цэгле сьцен,
і ў красках, што да губ дзяўчаты туляць.
Усюды, дзе ні глянь,
адно людзям ня ўцям,
яна зялёныя свае сукае ніці,
мільёнам парасткоў імкнецца да жыцьця
із кажнай шчэрбіны у вулічным граніце.
Сьмяецца ў галасох гарэзьнікаў малых,
хвалюецца ў гудкох прарэзьлівых машынаў...
І зноў бярэшся радасна сьпяліць
сны, што сплылі былі із выраем птушыным.
Хто ведае
мо’ ўлевай веснавой
напоеныя, ўзыйдуць, зарунеюць,
пад ногі лягуць залатым жнівом
і ціха зашасьцяць: “вяжэце, жнеі!”
Я думала:
якая тут вясна?
Ня вылускацца ёй з каменнага палону.
Ажно гляджу... і з кажнага гранітнага зьвяна
сьмяецца ў твар яна вяснова і зялёна!
МЭЛЁДЫЯ
На’т места ноч прыцішыла...
Так гулка
мой крок зьвініць у ночнай цішыні.
Набраклі песьнямі за дзень пляцы й завулкі,
ці мо’ душа мая?
Лільлёвы змрок зьвініць.
Адно я не злаўлю мэлёдыю мяккую,
што апляла мяне, і пахне, як трава,
і сьвечкі каштаноў, і сіні бэз...
Такую,
вясновую у месьце не сарваць,
ня стрэсьці з галіны мястовых пыльных клёнаў
з каменных ходзішчаў пад імі не падняць.
Мо’ з паплавоў сюды прыйшла яна зялёных,
адтуль, адкуль і я, і гэтая вясна?
Зьвініць мэлёдыя...
Калышуць цішу тоны,
пяе ўсё аб вясьне лільлёвы змрок.
І гукі места ў ёй, непераможнай, тонуць.
Чуваць адно яе,
і мой упарты крок.
СЬПЯКОТА
Сягоньня, быццам збан,
выпальваецца ў печы
наш горад... Сьпеката — аж бела у ваччу.
Маўляў кісель, трымірць паветра, брукі, плечы
самлелых камяніц...
а я так піць хачу.
Ня варта, запраўды:
ледзь, ледзь пасьпееш выпіць,
а смага зноў шчыпае і пячэ.
Чуваць вакол адно —
ўсе сварацца на ліпень,
у сонца аніхто ня ўськідвае вачэй.
А ў нас цяпер жыта хінуць калосьсе,
дзічкі
на ўзьмежках церпкі плод залоцяць,
у быльлі
палуднічкі гудуць,
а вецер твар казыча,
і сонца п’юць усе, і людзі, і палі.
Спрабую-ж піць яго і тут,
гарачым сокам
нальлюся ўся,
каб цешыцца і зь ліп,
і з крыку кагаркаў над сіняю затокай,
скуль адплываюць у далечы караблі.
ІЗНОЎ ВОСЕНЬ
Так, пэўне-ж праміне
ўсё:
нябёсаў сінь,
і вецер, любы мне, й кругі на воднай роўні,
і колас поўны,
і сьцябло гірсы,
патрэбнае, ці не,
усё міне ўсёроўна...
Як выйдзеш дзе далей,
за места, —
зіхацяць
яшчэ ў траве асот і чыстацелу зоркі,
ды кінулі пылець уцехаю жыцьця
і сэрцы,
й шэрых вуліц столкі.
Зноў восень... Зноў гарыць
над кудрай каміноў
увечары агонь пагары крывяністай.
і людзі, і муры
ў сьцень туляцца ізноў,
і жутлыя, і сонныя ўсе чыста.
Я ім не памагу
ні сонца распаліць,
ні стрэсьці зь вейкаў сон.
Іду я раньнем цьмяным
разблытваць той ланцуг,
што выкаваў калісь
нам на пакуту Кон,
да сяньня непазнаны.
КАБ МОЙ ГНЕЎ
Зьліў крывёю злавесны асеньні заход
вочы ўрослых карэньні у змрок небаскробаў.
Гнеўны вецер
гарой гоніць хмары на сход,
долам — горне лісьцё у рудыя сугробы.
Каб мой гнеў быў як гэты віхор, што гудзе
ў гарфах гнуткіх антэнаў, зрываючы струны,
прыкрай зольлю асеньні апырсквае дзень,
у разьяраных хвалях рагоча пярунна,
каб мой гнеў быў агнішчам, што паліць на пыл
і крамнёвыя скалы,
й сумленьні злачынцаў,
што маланкай запальвае вочы сьляпых,
што палае бяз часу, канца і пачыну,
каб мой гнеў не баяўся руін, ні крыві,
абяртаючы сёлы у попел і жужаль,
я-б зрабіла канцы ізь бядою,
завіць
не ўдалося-б ёй новы, засморганы вузел.
I сутоньнем, і ўдзень пад акном у мяне
мо’ ўжо з тыдзень трапеча лісток на галіне...
Раззлуюся, спрабую, мо’ гнеў ператне
век ягоны бязмэтны, зрудзелы,
і згіне,
мо’ пакорліва ляжа ў сьцюдзёную гразь,
можа...
Чую, як кроў мне захлёствае вочы,
як агнём наліваюцца жылы, гараць
і аблічча, і думкі,
як сэрца грукоча.
Але ціха калышыцца жоўты лісток
на гальлі, зьзелянелым ад плесьні асеньняй.
Ужо ў восенскай цемры густой і ліпкой
ён здаецца ня рэчай, ня явай,
а сьценем.
І мне робіцца сорамна й горка стаяць
пад акном, твар у твар із сутоньнем
і клёнам,
бо я так-бы хацела, каб роспач мая
пакарала таго,
хто Радзіму палоніць!
ВУСЬЦІШ
Сівым сутункам ішла я... жыць.
Лісты шасьцелі,
я йшла усьцяж.
Ад іх жаўцелі гужы сьцяжын,
ад іх ратунку ужо нямаш.
Здаецца, жоўцяй наліўся дзень,
рудая вусьціш паўзе зусюль,
у кажным кусьце...
душу нідзе
ад сьмерці жоўтай я ня ўтулю.
Ды, зьмяўшы шорах,
віхор узьняў
дождж жоўтых зораў з маіх сьцяжын.
Сатлелі дзесьці яны да дня,
я-ж, я паўзь места паймкнула... жыць.
КУДЫ ТУГУ МЫ ДЗЕНЕМ?
Бязь веры, бязь імкненьняў сэрца — пусьціня,
адцьвілая, зрудзелая, сухая,
дзе уздыхае
адно бясплодны сухавей,
дзе цішыня
і то, здаецца, не такая.
Нічым ты гэтай пусьціні не наліеш,
ні радасьцяй пустою, ці уцехай,
ня ўсьпеніш рэха
па ймклівых песьнях,
што былі калісь мае,
а сяньня — непатрэбны, сьцерты вехаць.
Мне сумна, што ізноў на сьвеце лістапад,
што лічаць ліпы зноў свае чырвонцы,
што сонца
так мала, што хаценьняў —
не дапяць,
што давядзецца ўсё калісьці скончыць.
Не,
буду зноў пяяць, і верыць, як даўней,
і спадзявацца Сьвята Уваскрасеньня,
інакш, дзе сьцені
асеньнія й чужога места сьнедзь,
і ўсю тугу мы дзенем?
АСЕНЬНІЯ ЛІСТЫ
Як плойма вераб’ёў,
што шуганула ў сінь,
ды хмараю рудой ізноў зямлю пакрыла, —
яны ўзьнімаюцца у свой асеньні вырай,
каб ссыпацца й сканаць на леташнім лісьці.
Але пакуль яны імкнулі ў вышу,
ў сьвет
як палыменных слоў разгойданыя нізка,
пазбыўшыся зямное цягі й ціску,
яны жылі, як з нас ніводзін ня жыве.
Бо мы глядзім адно пад ногі,
як брыдзем
размытаю дажджом жыцьцёваю дарогай.
Ня сьніцца нам сыйсьці зь яе на ногаць,
хай знаем —
завядзе у бездань, ці нідзе.
Мінае дзень па дні...
Што год — цяжэй ісьці,
ужо не паляцім, каб навет мелі крылы...
І вось, маўляў лісьцё, што зноў зямлю пакрыла,
канаем недзе й мы,
ня шугануўшы ў сінь!
ХОЦЬ МЫ ЛІСТЫ
Хоць мы лісты, што восенскі віхор,
разгойдаўшы, мяце па далячынях сініх, —
карэньні нашыя ўпіліся у падзол
радзімай глебы і таму —
ня гінем.
Ня выкарчаваць нас сякерай, ці агнём,
сталёвай сеткаю ўкавалі мы суглінак.
Калі вярнуць, — вярнеце нас зь зямлёй,
із спадчынай дзядоў,
інакш яе ня кінем.
Адно, ці хопіць ёй, Радзіме, на гады
жывой вады й пажывы для згалелых?
І ў восенскім лісьці хтось, вецер мо’, шасьціць:
Трывайце...
З вамі я...
Адзіны лёс мы дзелім.
Я і жыцьцё
Я ЧАЛАВЕК
Я чалавек... Усё людзкое,
благое, добрае, —
ўва мне.
І боль людзкі мне сэрца кроіць,
а радасьць — кроў жвавей жане.
Як хвоі ў засенях сасонных
зялёнай жменяю бяруць
і слоць, і сонца, й вецер з гоняў, —
і я усё, усё бяру.
Шматкі мэлёдый, крыўды, соладзь
сустрэчаў лётных, зімаў золь,
і боль, і шум палёў, і голад,
і гнеў, вастрэйшы за лязо.
Усё, адзін акорд пявучы
хай, — а зрадзіла...
Песьні я
пляла і стоячы над кручай,
і там, на цёмным дне жыцьця.
І я ня каюся, што йдучы
мяжой жыцьцёвай нацянькі,
ірвала ў ячмянёх калючых
сабе на ўцеху васількі.
Хай іх няма, пялёсткаў сіня
даўно зьліняла і ў пяскох
шляхоў забытых сяньня стыне, —
яны былі мае і ўсё!
ГАРЫ, ЗАХОД!
Няма нічога, што цьвіло й жыло-б аднойчы.
Няма такога, што гарэла-б толькі тут.
Каханьне, ці вясна, зь якімі сяньня скончым, —
ізноў, калі ня ў нас, —
у іншых зацьвітуць.
Усё, што мелі мы,
пасьпеюць зноў загудзіць
нашчадкі, дні жыцьця жнучы заместа нас.
Нічога новага няма і ўжо-ж ня будзе,
хай сьвет перашукаць ад берагу да дна.
Але ці-ж варта ў сьцень таму сыйсьці з дарогі,
што столькі ўжо дзядоў таптала цёплы пыл?
Было ўсё так, ці не, — ня ведаю нічога,
чужою праўдай мне вачэй не засьляпіць.
Гары-ж, гары, заход,
як мо’ гарэў спрадвеку.
Я хараство тваё вітаю ўпяршыню.
І ў чорны змрок раней ня узьніму павекі,
ажно сама ўсе сны, ўвесь чар не перасьню!
МОЙ СКАРБ
Мне лёс даў можа болей, чым каму.
Жыцьцё мне дорыць сны блізу на кажным кроку.
Што для адных
нуда і каламуць, —
мяне пранізвае балюча і глыбока.
Ды я, маўляў скупы,
над скрыняй ня дрыжу
і золата сваё пад ключам ня трымаю.
Мой скарб і ў шуме веснавым дажджу,
і ў голасе гальля, умаенага маем,
і ў колерах, якімі дагарае дзень,
і ў сініх сьценях на зімовых сьцежках...
У дробных радасьцях,
будзённасьці,
бядзе, —
угледжу я усюды нешта.
Вось і сягоньня... Слоць...
нанізваюць вянкі
бліскучых пацеркаў драты паміж слупамі,
рукамі мокрымі у шыбы б’юць сукі
сацьмелых ліп,
і цешыцца — ня ў памяць.
А я стаю ужо гадзіну ля вакна,
заклясьці ў словы ймкнуся
і мігценьне
празрыстых кропляў, і мутны туман,
і сутунелыя на бруку сьцені.
Мне хочацца навечна, назаўжды
няўхопны чар слаты расплесьці з тайніц сяньня.
Як той Тамаш Няверны,
зьверадзіць
сусьвету незагоеныя раны.
НЯМА КАЛІ
Сьнег стаяў кагадзе,
ды ўсьцяж блішчаць галіны
адценьнем жутлага, старога серабра.
Ўсе ходзішчы ў вадзе,
і гэтак сіне, сіне,
ў гары, дзе растае клубок ваўняны хмар.
Такую чысьціню
і глыбіню нябёсаў
ці можа высьпяваць найлепшы навет верш?
Я так люблю зямлю,
яе вясну і восень,
што ува мне яна й бяз слоў жыве.
Ня ўцісьнеш у радкі
нязграбных літар песьні,
лістом ненапісаным хай ляжыць.
Нябёсам сінь пакінь,
а песьням — нівы песьціць,
сам — праз жыцьцё шукай сьцяжын.
Ня бойся, ня мінеш:
шырокія, вузкія,
парэзалі яны на крыж, на сто прасьцяг.
Калісь, — раней, пазьней,
як торбы з плечаў ськінем,
мо’ й запляцем у верш красу жыцьця.
А сяньня нашы дні
ў сіло злавіла праца.
Гадзіны ймкнуць, імкнуць...
за імі мкне рука...
І сіні, чысьціні
у грукаце й гарачцы
счарнелай хвабрыкі няма калі шукаць.
ЗАЛАТОЕ
Шалее вецер...
плешчуць у далоні
і скачуць крыжачка й лявоніху лісты.
Рудыя... Залатыя... у палоне
асеньніх песьняў,
пэўне-ж, залатых.
І нешта і мяне ўзьнімае закруціцца,
заплёўшы рукі — гнуткае гальлё —
мяцеліцай асеньняю над ніцай
імглою залатой пустых, рудых палёў.
Але зашмат, відаць,
я збаразьніла сьцежкаў
жыцьцёвых, ня рудых і, ўжо-ж, не залатых,
а шэрых ад штодзённасьці і... рэшты.
Мне ў залатую высь ня ўзьняцца, як лісты.
НАД МОРАМ
Ня ўсё-ж адно рабіць...
хай пальцы адпачынуць,
а вочы ўзьнімуцца вышэй хісткіх антэн
у чырвань, золата і сіню,
сіню
ці неба, ці вады, дзе сьцені ўсё гусьцей.
Шалёны акіян,
пан тайніцаў прадонных,
з глыбінямі — магіламі культур
памерлых, аб якіх ня баяць басьні,
сёньня
загаслы і дзіўны лёг супачыць пад мур
нябёсаў, дзе гараць ужо
і гаснуць зоры —
камусьці кіненая жменя медзякоў.
Суладна і ў мяне на сэрцы... морак
вячорны і яго працяў наскрозь.
Я слухаю ізноў із прагай... цішу,
як сьпеў сырэн лавіў калісьці Одысэй.
І кажны іншы тон чужы мне сяньня, лішні,
хіба... каб перапёлкі голас па расе...
Каб косаў звон, хіба,
калі размахам цесна,
а целу радасна крывёю палымнець...
Ці жніўная туга, заклятая у песьнях,
і жадная вада ў гладышыку на дне.
Дарма... Пяе прастор аб нудных даляглядах,
аб тых, чыю яны загойдвалі тугу,
аб лябірынтах скал, Калхідах, лядах
абтокаў казачных,
аб харасьцьве лагун.
На’т ночы не згасіць аркестры стройнай мора.
Прыслухайся —
гудзе смыком віяланчэль,
а йскрыпкаў галасы зьвіняць высока, ўзгорна,
як над чыёй труной, аж у ваччу пячэ.
Што-ж, хай сабе плыве сымфонія ў сутоньне.
На сяньня і жыцьцю, і музыцы — бывай.
А ўраньні кажны гук патоне ў жуткім гоне
трансмісыяў і кол...
Пайду я — працаваць.
МЯСТОВЫ ВЕЧАР
Саромячыся, нейк няздатна
шугнула сонца за муры.
Яшчэ адна малая, залатая латка —
і цемрай места закурыць.
І пабягуць шнуры мястовых дрэваў
хавацца ад агнёў рэклямаў, фар,
ад пахаў з брамаў, ад гугнавых сьпеваў,
ад сьмеху ў брук урослых пар.
А мне захочацца такое цішы,
якое тут няма,
а толькі ў нас.
У зоры вышытых узвышшаў
і сноў бязь вёслаў і стырна.
ГАДЗІНЬНІК
Гадзіньнік тахкае...
Мо’ сэрца нашай хаты
заклятае у ім?
І хаты, і маё?
Няёмка дыхаць зь ім ня ў тахт,
ніякавата
суцішыцца, маўчаць,
калі нясьцішны ён.
Ды мне ня хочацца сьпяшацца жыць сягоньня.
Да шыбаў туліць твар згалелы лістапад,
і тчэцца верш, такі-ж, як сьцені чорных клёнаў
на запацелым шкле...
Што поўнач — неўздагад.
Гадзіньнік тахкае...
Мо’ хто душу сусьвету
ўсяго закляў у ім?
Няхай, мая — жыве.
Пакуль павесіць ноч на чорным небе ветах,
я кужалем сівым няўзнак датку мой верш.
ПРАЎДА
Што, каб душу адчыніць
шчыра, да рэшты, наросьцеж,
хай словы спалошчуць
зь яе намулелыя дні,
ночаў сатлелыя зьвеньні,
сьцені
сноў, што ні збыць іх, ні сьніць.
Хай-бы імкнула яна,
праўда, па вогкіх завулках,
па ходзішчах мулкіх,
дзе ходзіць, зблукаўшы, вясна,
кратала стрэчныя сэрцы,
што верыць
мо’ і умелі-б, калі-б не мана.
Толькі-ж людзкая сям’я
сыйдзе з дарогі ёй... Неяк
навет ня ўзьнімуцца вейкі
з праўдаю погляды сьцяць.
Ці не таму мо’ паэты
сьвету
праўды ня кажуць, як я?
ДЗІЎЛЮСЯ Я САМА
Праробленае ўсё...
Я маю трохі часу.
Хоць гэта й дзіўна, — часу для сябе.
Пакуль сутоньне сіню дню пагасіць,
суцішуся й сягну ў душу як найглыбей.
А мо’ пайсьці глядзець, як сонца сеці топіць
над шэрым плёсам хмар,
плысьці зь людзьмі ў туман?
Навошта?
Гоман, рух і вуліцы й натоўпы —
усё ўва мне. Іх жаль ці радасьць — я сама.
Я ведаю усё, што не заўсёды й сьніцца,
што ўсьцяж жане людзей аднекуль ці кудысь.
Дзіўлюся я сама,
ці ёсьць яшчэ крыніца,
зь якое-б я ня чэрпала вады?
І часам, як цяпер, кажу я проста:
досыць,
што можа мне жыцьцё пад ногі йшчэ паслаць?
Ды дзень міне і зноў імкну я ў золь і восень
шукаць крыніц, зь якіх вады я ня піла.
МАЙМУ ЖЫЦЬЦЮ
Жыцьцё,
цябе я пакахала
яшчэ тады, калі ня ўмела
цябе назваць, а дзіўным палам
тваім сагрэць малое цела.
Хадой хісткою із жадою
я ў сьвет імкнула па дазнаньні,
хай “жыжа” плачам і бядою
мяне вітала,
як і сяньня.
Хай сінякі мне давялося
зьбіраць блізу на кажным кроку, —
маўляў зялёнае калосьсе
няўзнак я налілася сокам.
І зацьвіла так, як умела,
як ты надумала із мною.
Мая нядойшлая дасьпеласьць
была мне тайніцай упойнай.
Міналі дні...
Гады у вырай
зьляталі клінам жураўліным.
На твой загад глыбока, шчыра
ўрасла я ў бацькаўскі суглінак.
Ён падарыў мяне пахучай
жытнёвай лустаю і песьняў
мяне наўчыў,
якіх ня вучыць
ніхто, нідзе у местах цесных.
І так, я стала... чалавекам.
Благім і добрым,
так, як трэба,
каб із пакораю павекі
ўзьнімаць у сонечнае неба.
Заўмела плакаць і сьмяяцца
і над сабою
і над сьветам,
пазнала й пот сьпякотны працы
і ўсе захопленьні паэты.
Магла, калі хачу, астынуць,
ці разгарэцца зырка, ўзьлётна,
вылузваць веліч з лушпавіньня,
а з чынаў велічных — балота.
І дні лістала, што таіцца,
сьпіны ня хілячы прад конам,
піла із кажнае крыніцы
удосыць чыстай і прадоннай,
бывала ўцехай і... журбою,
і нічыёй была, і нечай, —
заўсёды, ўсюды, ўсьцяж табою
зачараваная навечна.
Жыцьцё,
вярнуцца з поўдарогі
было-б мо’ жартам невясёлым.
Дык дай мне роднага парогу
даткнуць,
пакуль самкнецца кола!
Яно усьцяж зы мной
ПРАДМОВА ДА НЕНАПІСАНАЕ ПАЭМЫ
Злавеснай хмарай апавіў
кон непазьбеглы землі й моры.
Ён весьціць новую вайну,
хай сьвет і змораны, і хворы.
А я ўсё мрою даўніной,
брысьці із часам не зьбяруся,
вачыма бачу дні, даўно
сатлелыя над Беларусяй.
Мяне прасьледуюць гады,
гады вагню, ахвяр і сьмерці,
ў душу уеліся, як дым,
ніяк іх з памяці ня сьцерці.
Дарма чакаю я часін
прасяклых радасьцяй прачулай.
Ня можна ў будучыню йсьці,
не разьвітаўшыся зь мінулым.
Яно-ж усьцяж са мной...
ня йдзе
спачыць з палеглымі пад крыжам.
Дык мо’ йшчэ раз успомніць зьдзек
тых чорных дзён, каб з думкаў выжыць
чад пажарышчаў, смак крыві,
і кажны скон, і сполах кажын.
Прадзіўны сплёт найзьлейшых він
і ўзьлётаў духа недасяжных!
Імкні-ж ачысьціць шлях, пяро,
для новых він і ўзьлётаў новых,
сарві іржавую аброць
зь мінулых чынаў, думкаў, словаў.
Відаць, іх, жорсткіх, шмат яшчэ
нам давядзецца вобзем кінуць,
аж маладое руні шчэць
загоны родныя расьсініць,
аж змые доля з нашых губ
астатні сьлед крывавай пены,
аж збудзем мы сваю тугу,
або на сьмех яе разьменім.
Чаго-ж стаіш?
Імкні, пяро,
і ня спыняйся над крыжамі.
Хто іх ня меў,
хто сэрца ў кроў
не разьбіваў, —
ня ўскрэсьне з намі!
АЛЯРМ
Зноў загулі сырэны ў голас
прарэзьлівай жудой.
Каб ськінуць з плеч і каркаў сполах
імкне натоўп перад сабой.
Адно жаданьне гоніць статак
мужчын, дзяцей, жанок —
зарыцца, як краты, у сьцяты
марозам ранічным пясок.
А ён — прыняў-бы ўсіх ахвоча,
на’т і навек накрыў,
калі-б на сплаканыя вочы
сьмерць рынула згары.
ДВАЦЦАЦЬ
Тут рынула сьцяна...
Брук змочаны сьлязьмі
пакрышаных даўно,
ці толькі сяньня шыбаў.
Яшчэ пажарышчы курэюць, не прагнаць
клубка пякучага у горле, і ня змыць
набраклых ран ізь сьцен сялібаў.
Яшчэ ўсё сьпіць, калі
хто мае, дзе спачыць.
Адно і тут, і там
сьпяшаюцца лапаты
груды пабітай цэглы распыліць:
казалі, сяньня уначы
засыпаныя дваццаць з гэтай хаты.
ПЛАЧ
Дзень згас... і чорная паводка
па шыю места заліла.
Плыве віць нанач гнёзды горад
пад бункеры, на змрочны пляц.
Ніхто ня дбае, што над тынам
муроў успыхнуў маладзік.
Ад дзён, калі глядзелі ў сіню, —
мінула вечнасьць,
не гады.
І толькі сполахі вагнішчаў,
што ноч распальваць пачала,
патрапяць раззваніць у цішы
чыйсь нечакана шчыры плач.
НА ЭЛЕГІЙНЫ ЛАД
Вартуюць зрэбны змрок
счарнелыя руіны —
мінулых, жорсткіх дзён
нязжатае дабро,
хай нічыя рука
ня ймкне разблытваць сіню,
у попеле шукаць
прысыпаных імён.
Няма-ж каму гады
губляць на папялішчах:
бурлее, круціць вір
жыцьця, ўсьцяж малады,
нясыты навіны,
што успаміны нішчыць,
што песьнямі зьвініць
над сеткай палявін.
Вартуюць цішыню
гурты руінаў чорных,
стаяць, маўляў крыжы
над сотнямі магіл.
Ды жаль на караню
завяў...
і пройдуць спорна
гады ці шмат сьцяжын, —
усё прысыпле пыл.
МЕСЯЦ
Разьліў крыху сівога срэбра
на дахі й брукі маладзік,
хай сяньня рэчай непатрэбнай
і зраднай цемру верадзіць.
Валей сядзець у цёмным склепе,
у сьценю сьценямі блукаць.
Мо’ праплыве — і не зачэпіць —
гарой сьмяротная рака?
Мо’ не спатрэбіцца сьлязамі
гасіць разьяраны вагонь,
мо’ ’шчэ і заўтра дзень над намі
струной нацягнецца тугой?
Ды месяц сьмерці не баіцца,
і не цураецца вагня.
Закуты ў срэбра зброі рыцар —
вартуе места й нас да дня.
МАЛАЧАЙ
У вокнах шыб няма.
Даўно няма і даху.
Асколкамі пакрышаны фасад.
Абапал, хай і май,
а дыхаецца пахам
гарэліны,
няўцям, што дзесь — краса,
што дзесь цяпер цьвіце
лільёвы бэз пад хатай
і чыста вымыты буйной жарствой парог...
Парог?
Няма...
гусьцей затое латы,
ды чырваней гарыць сьцяны разьбітай рог...
А на рагу — гульня:
зьбіраючы аскепкі
пакрышанага шкла, каменчыкі, вуглі,
малыя, што па нас
жыцьцё мо’ лепей зьлепяць, —
дзятва будуе дом, які не спапяліць.
Спрачаюцца... крычаць
і плешчуць у далоні,
і сьмехам саграюць астыглыя муры, —
зялёны малачай,
што, выраслы ў сутоньні,
калісь вяснова ў сонцы загарыць!
ІМКНІ, ЦЯГНІК
Ізноў паймкнуў цягнік...
У новыя руіны,
што могілкамі мо’ ня так даўно...
Няма што ў далані
заціснуць на ўспаміны,
няма чаго, як скарб, схаваць на дно...
Гарыць, як корч, прасьцяг...
Вагонь і кроў на ўзвышшах,
з вагню у полымя ўцякаюць цягнікі.
Зялезнай жменяй нас
таксама можа скрышыць
назаўтра сьмерць.
Ну, што-ж...
Імкні, цягнік, імкні!
ЛІСТ
Ён ёй прыслаў учора ліст:
— “Капае ўсьцяж...
журба старая.
Адно, што жоўтыя лісты
зьвіняць і кружацца над гаем...
А так... усё, як і было...
Папухлі рукі, есьці мала,
ды фронт бліжэй.
І сьмех, і злосьць, —
відаць, ізноў масты папаляць!
Але ня час адно чакаць,
ці хутка сьмерць пяском прыгорне.
Імкне паводкаю рака
падзеяў, дзён...
Зноў будзе зорна.
А як яна?”
Нуда, нуда...
Лепш дачытае ліст у раньні.
Гады пасьпелі загайдаць
на’т сэрца... што было — ня ўстане.
А што галодны... І яна-ж...
штодня нішчымныя лупіны.
(На’т і аб іх часамі сьняць
пазначаныя Остам сінім)...
Гудуць... Ізноў гудуць гудкі,
і тупат ног аж б’е у сьцены.
Хутчэй
дабегчы-б да сьлізкіх
і чорных нор, сагнуць калені
і пахіліцца, і маўчаць,
аж не праймчыцца навальніца.
Як ён пісаў?
— ня час, “ня час
адно схіляцца і маліцца”.
А гул ужо над галавой,
ён у вушшу, у сьцерплым целе...
Гудуць чмялі... пяе жніво
над серпам маці,
жмені сьцеле...
Там.... на акопах... золь... слата...
Што?!
ўсё дрыжыць, на’т зоры,
зоры...
І ўжо ня ўдасца дачытаць
недачытанае учора.
НА СЬЦЕЖЦЫ
Вакол усё зялёнае.
Ня дзіва, — чырвень.
Усё бурлее жыць,
цьвісьці,
буяць.
Важкая ад начы бяссоннае,
сьпяшаючыся, пырнік,
густую лебяду і... жах мінаю я.
Усё шалее — жыць.
Зялёным сьмехам
ляшчэўнікі заходзяцца, аж весела мінаць.
А ён... а ён ляжыць
на сьцежцы шэрым вехцем.
Яшчэ адзін, каму вясна
не дацьвіла.
Глядзіць у сонца твар...
Чарнее кроў над вухам...
І вочы ўжо ня лашчаць неба, ні ляшчын.
На вуснах — мухі...
І паверыць цяжка,
што ўчора ліст чытаў ад маці
сын.
ТАК ПРОСТА
Дымяць руіны,
дым грызе
павекі й самі плачуць вочы.
Адно уцехай, балазе,
што дзень устаў па гэткай ночы.
Заліў хтось ходзішчы вадой,
скрозь шкла насыпана, як лёду.
І ўсьцяж стаіць натоўп —
кудой,
пашто ісьці — не палагодзіць.
І ціха ўсё...
адно зьвініць
над папялішчам плач дзіцячы.
Відаць, кавалкам цагліны
дзіця дзе раніла, няйначай.
Іду... рассоўваю натоўп.
На грудзе цэглы чорнай — трое,
і штось, а можа навет хто
пад шэрай коўдраю старою.
Курэюць выкратні лам’я,
сьлязьмі людзкія вочы студзяць.
Трыё заходзіцца...
шумяць
як вераб’і на стрэшцы людзі.
А рэч — за ўсё ў жыцьці прасьцей,
няма, папраўдзе, чым праймацца:
ратуючы з агню дзяцей,
на сьмерць згарэла маці.
“АКЦЫЯ”
Гарэлі ў тыя дні ня толькі што кляны —
сквярлося на вагні усё, на што ёсьць слова.
І ранаў з гэных дзён нялюдзкіх і дзіўных
ніякаю замовай не замовіш...
.......................................................
Ськідалі ў сутаргах з намоклага гальля
апошнія лісты прысады ў золь і мокрадзь...
Як прыгаршню лісьця іх кінулі на пляц
і латы жоўтыя пайшлі лістамі ў скокі...
Выў вецер...
Але й ім казалі засьпяваць
і праз часіну ўсе і пляскалі й сьпявалі:
прысеўшы на бруку, брахаў у самы твар
ім кулямёт загады стальлю.
Каб дагадзіць яму —
чырвоным языком
пачаў лізаць вагонь бажніцу...
аж у неба
шугнулі з дымам Торы, талесы ускок, рыўком,
маўляў скакаць пайшлі у тахт із рэбэ.
А рэбэ, што-ж, сьпяваў...
рыпелі, як жарства
пад пятамі скакух, і ўсе...
і толькі Ёсель,
хоць маці тузала яго: “сьпявай”,
біў пустку пясткамі, заходзіўся і тросься.
Біў пясткамі й тады, калі апёк агнём
бізун дзіцячы твар,
калі асела маці
на брук снапом аўсяным,
калі ён
папоўз, маўляў шчанё ў прыпол яе схавацца,
калі пайшлі зьдзіраць зь дзявочых шый і рук
каралі гардыя і ўпартыя пярсьцёнкі,
калі, як з крапяжа, паплыў з крывёй на брук
іх енк прарэзьлівы і тонкі,
калі усьцешны шум зьмяшаўся у вушшу
зь пякучай роспачай,
апаў на сэрцы жудзяй...
Ён плакаў...
а вакол, здавалася, душу
ў вапошняй песьні высьпеваюць людзі...
Так прычакалі змрок.
Папоўз асеньні дзень
за восяці... Тады
усім далі лапаты.
І зашуршэў, заплёхаў па вадзе
пясок важкі і макраваты...
Гадзіны дзьве брахаў у золкасьць кулямёт,
аж заліла яму ноч ляпу чорным лякам.
Спыніла лёт лісьцё, сплыло на целаў сплёт,
і навет Ёсель сьціх, ужо ня плакаў.
І з пад павек яго, хоць ён ня знаў Хрыста,
глядзеў Хрыстос з тугой нянаскаю, дзівоснай
на тых, каму зь пяску крывавага ня ўстаць,
на катаў у крыві...
слату...
і восень...
Прыйдзе час і на песьню
Сябром-Паэтам
ІМКНІ, ПАЭТ!
Яшчэ ня знойдзены жывымі
натхнёнай песьні ідэял.
Імкні-ж, паэт,
разьліся ў гымнах!
Дзіўны, сьвяты ці чуеш пал?
Няхай у тахт тваіх сугуччаў
і не трапляе сяньня сьвет,
імкні!
Ці-ж раз,
адзін,
над кручай
тварыў ты ўжо свой запавет?
Ці-ж раз у белай поўні росквіт
ты верш, па слове слова, куў,
ці раз агонь распальваў боскі
у целе з гліны і пяску?
Імкні!
Ці-ж сум агністым джгалам
цябе ня джгае да крыві?
Ці мо’ яшчэ табе замала
у нашай мове слоў жывых?
Іх шмат як зор, як зерняў жвіру
на срэбных плёсах нашых рэк.
Вучы-ж прысталых дыхаць шырай,
шугаць, за Родны Край гарэць!
Імкні!
Лаві ў крылатым лёце
чар слоў, што мглою растае...
Хай знае сьвет:
з усіх сьмяротных
іх дакрануў адно паэт!
КАБ ПАЭТЫ МАГЛІ
Срэбным каўшом цішыню
п’е за аселіцай месяц.
Плача ў тумане канюх...
Вершы ты йрваць можа вышаў?
Любы паэт!
Не растуць
вершы яшчэ па канавах,
на прытаптаным пяску
тропаў вузкіх і каравых.
Недзе ў глухім гушчары
папараць казачным птахам
крыльлем лапоча ў старых
елках...
Туды лепей плакаць
рыфмамі сяньня ідзі.
Гэнам твой плач зразумеюць
совы ці дзед-вадзянік,
дзівы ці гадзіны-зьмеі.
Іх, як калісьці Арфэй,
ты й зачароўвай песьняй.
Сьвету ня ты ў галаве,
іншыя песьні ён весьціць...
Вось, каб паэты маглі
дзіды ці полымя коўтаць,
конскія жарты смаліць
перад карчомным натоўпам,
сажай упэцкаўшы твар
з собскай душы скамарошыць, —
мелі-б удосыць пітва,
ежы,
і славы,
і грошы...
Блазнаў вясёлых зямля
мае ў пашане і сяньня.
Ці-ж каму ў сьвеце баляць
крыўды чужыя і раны?
ХОЦЬ ВЯСНА
Паддалася,
не бяз бою,
сьцюжа, зьбегла за мяжу.
Ўжо зарой, ля вадапою
за вясною коні йржуць.
Тыдзень, два —
й на крыльлі сьмелым
яе ластаўкі прыймчаць.
Белай цьвільлю замяцеліць,
загарыцца малачай,
задыміцца жоўтым пылам
лог,
дзе пёраў залатых
нагубляе сонца, крылы
абтрасаючы з вады,
паплывуць чаўны хмурынаў
па нябёсных паплавох...
(Мо’ растае крыгай сіняй
сум, што ў сэрцы дзесь залёг?).
Юр’я весела на выган
пугай статак пажане,
запяюць узноўкі шчыглы
— не паэты —
аб вясьне.
Запяюць,
аж гулам сьпеўным
наліецца ўся зямля.
Й толькі нашы песьні, пэўна-ж,
тут лазой не запыляць.
Ім ня стане
йрдзяных раньняў
над растаньнямі сьцяжын,
ціхіх плёсаў серабраных,
белых дзічкаў на мяжы...
Прагна сочачы вачыма
першы, шпаркі ключ гусей,
хоць вясна, —
тугой няшчымнай
захлынемся мы усе.
Ды няхай...
За год, за дваццаць,
але будуць у вагні,
ў пазалоце нараджацца
і канаць —
і нашы дні!
ЗАРАНА
Дадзена мне у бубны і літаўры
нямоўчна біць,
сябе ды іншых суцяшаць.
Чакае й на мяне калісьці, недзе, старасьць,
хоць я й паэт, і я — звычайная душа.
І мне жадаецца уцехі і спагады,
і я-б хацела выплакацца ў смак
па тым, што некалі я называла “радасьць”,
а заўтра “смуткам” назаву, ці як...
Даволі!
Іншы хтось трапеча хай на ветры!
Хоць кроў, як вар бурліць, —
нам сьвету не сагрэць.
Грабар із воўчымі вачыма мэтрам
яго ўжо вымераў, мармычачы
“памрэ”.
І сіл у нас няма прагнаць за рэкі
яго і тую, што усьлед за ім брыдзе.
Ну што-ж,
пара і нам, відаць, самкнуць павекі
і лагаўя шукаць, як кажны зьвер.
Навіснуць нізка шэрыя галіны
ялін над намі...
шыльнік, як дажджом,
прысыпле цела,
безліч ночаў сініх
у зоры разатчэ наш новы дом.
І ціха будзе ў нас, і супакойна,
хай лютуюць вакол пажары і вайна.
Хай ці адна яшчэ зямлю угноіць
крывавая
ці восень,
ці вясна...
Ды не!
Не!
Не!
Зарана зашывацца
у логава на сон,
кідаць у горы сьвет.
Багаславёныя змаганьне, боль і праца!
Празь іх, хоць плачам мы, ірвемся —
ды жывем!
Нявесела,
а будзем у літаўры,
у бубны біць,
сябе ды іншых суцяшаць,
дарма, што нас усіх захлёствае варам
туга,
што і у нас — звычайная душа.
НЯ ТАК ЛЁГКА
Прысьвячаю пакліканым і непакліканым крытыкам
Ня так лёгка гаркою, агорклай агудай
змусіць нашыя вершы
навечна заплесьнець.
Яшчэ доўга блукаць
па гасьцінцах мы будзем,
раздаваць пакрысе
свае сэрцы у песьнях.
Ці адна яшчэ ў сьвеце вясна
у далоні
нам ружовых вішнёвых
пялёсткаў насыпле.
Ці ў вадзін яшчэ верасень
залатаклённы
мы душою
і сэрцам трывожным уліпнем?
Ці ня ўдосыць наплачамся мы па краіне,
аж уздымем у песьнях Яе
на узвышшы,
ці ня раз не паэты
апырскваць сьлінай
будуць нас, або й славай ахутваць пышнай?
Ды хай вусны праклёнамі ў раны калечаць,
ці хвалой захлынаюцца крытыкі сьвету, —
што нам
іхнае ройна-шумлівае веча?
Не забраць ім ні неба,
ні сонца ў паэтаў.
Ані неба, ні сонца,
ні сьлёз, ні усьмешкаў,
ні ўсяго, што нам кажа
успыхваць і гаснуць.
Тут, у сьвеце злачынным,
у сьвеце бязгрэшным
не яны, —
мы аднойдзем няўлоўнае шчасьце!
ЛЕПШ ПІЦЬ ДА ДНА
Лісьцё — віхор іржавых зор —
над шахаўніцай вуліц кружыць...
Каб як лучыць у іхны хор
і нашым душам недалужным!
Каб навучыцца пазіраць
на ўсё, што робіцца —
з узвышшаў,
з усьмешкай боль пякучы браць,
сьпяваць,
хоць крыўда сэрца крышыць.
Мінаць калекаў і сьляпых,
як навакольле, — зь лёгкім сэрцам,
і ня кідацца ніцма ў пыл
ні прад жыцьцём,
ні перад сьмерцяй!
Ці-ж гэтак цяжка ізь лісьцём
пусьціць на вецер і пачуцьці?
Пачуцца тут адно гасьцём
нічым ня зьвязаным,
ня скутым?
Тады —
жылі-б мы, балазе,
і парасталі ў поўсьць і сала,
і сьпін ня гнулі-б у тузе
ні прад Хрыстом,
ні прад Баалам.
Адно —
ці-б гэта нам дало
дасюль нязнойдзенае шчасьце,
ці з сэрцаў ськінула-б далоў
усё, што ўсьцяж яго нам засьціць?
І ці тады,
йдучы паўз нас, паэтаў,
сьвет-бы ўсьлед ня кінуў:
“— чым гэтак жыць,
лепш піць да дна
бяду і зьдзек,
або і зьгінуць!”
ПАЭТАМ
Ня крыўдуйце, што вашыя словы
йдуць так часта каменьнем на дно.
Яшчэ ў нерат напяты іх зловяць
рыбары,
пачакайце адно...
Сьвет бязьвінны, што ў чадным хаосе
братабойнай, упойнай вайны
ён забыўся аб ветрах, аб росах,
аб зялёных агнішчах зарніц...
Сьвет бязьвінны, што вочы людзкое
чарады
не красу далячынь
сяньня сочаць,
а лекі на раны,
кут, куды-б ад пакут уцячы.
Боль, які песьняроў разьядае,
ня турбуе нікога...
Баліць
сэрца ў кажнага...
Цяжка-ж, каб зграяй
бед асочаны ў песьню уліп,
захлынаўся паэмай ці одай,
упіваўся шчэ й вашай тугой.
Ня крыўдуйце-ж,
хай людзкасьць пяройдзе
празь дзікі, ненажырны агонь,
хай ачысьціцца з гною і бруду,
ўзьніме ськібы цяжкія павек,
зноў адчуе
як водырыць лубін,
як раса зіхаціць на траве...
А тады —
прыйдзе час і на слова,
што жыць будзе ў вагні і ў вадзе.
I, сьхіліўшы з пакораю голаў,
сьвет прад песьняю ніцма падзе!
Ня зрадзім
ХОЦЬ ДАВОДЗІЦЦА СЯНЬНЯ ПЛАКАЦЬ...
Пазалочанай дзідай захад
скруткі хмараў наскрозь працяў...
Хоць даводзіцца сяньня плакаць,
як, аднак,
ня любіць жыцьця!
Як із прагай ня браць іскрынкаў
шчасьця,
ня пераймаць тугі,
хоць і тое, і гэта зьгіне
заўтра, як на вадзе кругі...
Залатым, нябачаным птахам
маладзік над зямлёй усплыў...
Так,
хоць хочацца сяньня плакаць,
мы расьсейваем сум, як дым.
Ня ўдасца, праўда, забыцца
нам тут нашых сівых бяроз,
васільковых узьмежкаў, ніцай
хаты, дзе ад дзіцяці рос.
Але жаль па іх нас ня скосіць
і ня выкруціць сілы з рук.
Хоць навокал і золь, і восень, —
верым мы у сваю Беларусь.
Маці любая, пэўне сяньня
уздыхаеш па нас і Ты.
Ня тужы,
ў мітусьні выгнаньня
не дамо мы душы астыць.
З гэраічнай ня выйдзем ролі,
у балота ня сьхілім сьцяг,
і ня зрадзім нідзе й ніколі
ні сябе,
ні Цябе,
ні жыцьця!
О, ШЫПШЫНА МАЯ, БЕЛАРУСЬ!
— “О, Беларусь, мая шыпшына...”
У. Дубоўка.
Грае люты на струнах завей
далікатнае, смутнае “scherzo”.
Пачакаю, аж зноў весялей
будзе трохі на сэрцы.
Аж затліцца ізноў у крыві
хваляваньняў блакітны вагенчык.
аж і сьцюжа, і дні без навін
шэры час свой ад’енчаць.
Аж ізноў баразной пабрыдуць
дні вясны у вадзе па калені,
аж мы скарбы пачуцьцяў і дум
зноў на словы разьменім...
Цёплых слоў гэтых трэба усім
нашым часам суровым і збройным.
Што-ж ты сьвету сягоньня дасі,
як ня песьню, ня мрою?
Як прымусіш паверыць сваіх,
што яшчэ расьцьвіце наша доля,
што ніць шчасьця шчэ будзем мы віць
пад крывіцкаю роднай стольлю?
...........................................................
Грае люты на струнах сучча
далікатнае, смутнае “scherzo”...
Не, ня буду чакаць, аж маўчаць
маё знудзіцца сэрца.
А удару па цягліцах струн
із тугою, ізь сілай нячутай:
“О, шыпшына мая, Беларусь,
маё шчасьце й пакута!”
ЖЫЛІ МЫ Й БУДЗЕМ ЖЫЦЬ
Калісь, бывала, ўпотайкі
асеньні сухавей
жывою пазалотаю
крапіў з крапідла сьвет.
Засьвеціць сонца — капае
яна, як мёд густы,
зь лясоў у жоўтых лапінах,
з лагчынаў залатых.
А выйдзеш за аселіцу —
пад ногі ўсё гусьцей
чырвоная мяцеліца
чырвоны сьнег мяце!
Цяпер —
стаптаны правілы:
слатою восень дзьме.
Вятры чужын расплавілі
нат восеньскую медзь,
ашчэрылі дні чорнымі
зубамі пажарышч,
жыцьцё з дарогі торнае
зьвялі у гушчары.
Ці-ж дзіў, што шэрай сьнедзяю
паростае нат верш,
і што і сам ня ведаеш,
жывеш, ці ня жывеш?
Але дарма,
шчэ полымя
ня згасла у крыві,
яшчэ рукамі голымі
мы шчасьце ймкнем лавіць.
Хоць сяньня зь ім, няласкавым,
і йдзем мы на нажы,
хоць восень нас аплаквае, —
жылі мы
й будзем жыць!
КАЛІ...
Калі на клёнах златалістых
дрыжаць апошнія лісты
і сівер сіліцца расхрыстаць
сівую восеньскую стынь,
калі віном старым крынічаць
каўшы мядзяныя лагчын
і кветкай дзіўнай, эгзатычнай
канае сонца на суччы,
калі сівее з жалю й далеч
і межаў жоўтая трава —
тады,
тады так смутак паліць,
што ўжо, здаецца, ня стрываць!
І смажыць смага вусны, сэрца,
як дзень асеньні,
скончыць шлях...
Адно,
ці нас утуліш сьмерцяй?
Ну, добра, сьмерць,
а што пасьля?
Хто-ж, хай над ім гадоў завея
курган навее, ўзьніме мур, —
засьне з нас гэтак, што заўмее
Цябе забыцца, Беларусь?
Хто шчыра так памрэ, што згасіць
нязгаслы, палыменны зьніч,
які калісь, а ўпаліць шчасьцем
і наш прасьцяг,
і нашы дні!
І СЬНІЦЦА МНЕ...
Люблю я лятуценіць,
калі далоні чыесь
стаўляюць прасьніцу з кудзеляю сівой
і пачынаюць прасьці ніткі дажджавыя
над галавой...
Няма канца дажджу, ні гуду верацёнаў.
Віецца зь песьняй ніць на шпулю, на душу,
і сьніцца мне, што звоніць наш сасоньнік
у сэрцы і ўвушшу...
Што ў засенях сасон сузорыць сон лілёвы,
жывіцай плачуць з радасьці камлі,
і новых песьняў строй у гольлі вецер ловіць,
страсаючы з крыльля
зялёны пыл далін.
Кахалі й вы, як я,
старыя нашы пушчы —
віхрамі ўсьпенены, шумлівы акіян...
Ці горкі сум па іх
тут вашых душ ня сушыць?
Баліць мая...
Блакітная, далёкая Радзіма,
калісь — штодзённы хлеб,
а сяньня — толькі сон.
Мы вернемся, чакай,
мо хворымі, старымі,
а вернемся!
Так дай нам Кон!
ТАКІ НАШ ЛЁС
Сьвет на ахвярніку усьцяж ахвяры паліць.
Паўзе пурпурны дым паўзь месты, паўз шляхі...
Не насумуешся па тых, каго ня стала,
ня хопіць дзён аплакаць сяньня ўсіх.
Чырвонымі сьлязьмі скрывавілі рабіны
дарогі ў далячынь...
Каб нагарнуць, набраць
аж прыгаршчы тых сьлёз пякучых і палынных,
асыпаць імі наш народ,
наш горкі край!
Лынуць крывёй яны, лынуць смалой гарачай
на душы, спапяляць сасмаглую кару,
што атуляе іх...
Але — найгоршым плачам
ня купіцца усё-ж зварот у Беларусь...
Таму —
няхай ідуць дажджы крывавых ягад.
Не апалошчам мы ні рук у іх, ні душ...
Змагацца за свой край, за супакой, за радасьць
Наш кон...
Відаць, так нам судзіў ён на раду.
УСКРЭСЬНІ!
Ён уваскрос,
Ён — дзесь між намі,
Ён там, дзе ў срэбным пыле лоз,
у сіняй смузе над палямі
вісіць вясна...
Ён уваскрос.
Ускрос,
і зноў па Беларусі
перад сабой ідзе Хрыстос...
Здымае з душ настылых вусьціш,
багаслаўляе соладзь кроз,
сяліб раськіданых прысады,
муры нязьлічаных вязьніц
і тых,
што пагублялі радасьць
па кроплі кропля й дзень па дні...
Ідзе Хрыстос... Над ім дугою
ўстае густы блакіт нябёс,
а ногі ў ранах незагойных
кладуць сьляды на шэрань рос...
Дык прыпадзем
і вусны спалім
на тых сьлядох, што Бог-Хрыстос,
губляе, моўчкі йдучы ў далеч,
бо ён ускрос,
Ён уваскрос!
Няхай над родным папялішчам
усьцяж галосіць нема лёс,
няхай крывавяць нас і нішчаць, —
ускрэсьне Край,
бо й Ён ускрос!
Мацней за сьмерць,
за ўсё,
каханьне
зямлі, дзе ад дзіцяці ўзрос...
Устань-жа,
ўстань,
ускрэсьні сяньня
й Ты, Маці,
як ускрос Хрыстос!
ЁН ПРЫЙДЗЕ!
Ён прыйдзе, гэты дзень!
Ён ня прыйсьці ня можа!
Ён прыйдзе
й загудзе вясновы буралом,
пакрышыць, разьмяце,
раськідае, зьніштожыць
усё, што нам шляхі дахаты замяло!
Ці чуеце? Аб ім
шасьціць быльнёг аселіц,
пяюць вятры ў лазе
і звоніць крыгаў лёд.
Ахвяраю крыві,
— а Слова стане Целам
і ўжо ніколі больш ня ўстане Чорны Год.
Няхай бярэмя він
прыгнула нас, і крылы
апалі,
й хлеб чужы нясмачны і важкі,
няхай нас апавіў
тугой агорклы вырай, —
трывайма!
Ён ідзе —
Вялікі Сакавік!
Ідзе...
й пад ногі рунь
яму кладзецца, таюць
сьнягі, на паплавох зяленіцца трава...
Радзіма!
Беларусь!
Крывіччына Сьвятая!
багаславі нас жыць,
і веру захаваць!