Квадратная варона
(аповеды)
Сідарук Ігар
Псяюга
Першым пайшлі глядзець Цімоха. Як хораша пахла ў хаце! Было ціха. Толькі прасьветлены шэпт мяшаўся з гаркаватым настоем хвоі:
—Ляжыць – бы на картачцы!
—Не раўня – галубок!
—А кветак, гляньце: і настуркі, і браткі, і во – нават з магазіну – толькі зваць як забылася…
—Ах, як хораша, як хораша!..
Пастаялі яшчэ. Памаліліся. Радасна паўздыхалі.
У хаце Тадоры адпявалі дзяцей. Двух малых жэўжыкаў. Што ўчора яшчэ круціліся ваверчанятамі пад нагамі, а сёньня так ціха, так затоена шчыра падаліся да Нябёснага цалаваньня. Маляванымі лялькамі ляжалі яны ў абабітай чыстым блакітам труначцы. Здавалася, што зараз панясуць іх анёлікі на сваіх лёгкіх крылцах… Тадора стаяла побач, Тадора хавала ў глыбокіх сваіх самотных вачах дрыготкую, ледзь улоўную ўсьмешку.
Потым перайшлі да Мацея. Ён толькі прымерваўся, толькі зьбіраўся. Сам агледзеў уважліва сьвечкі, што прынёс, сытны сьняданак прадчуваючы, апошнімі днямі ўсюдыісны кругленькі царкоўны служка, сам запаліў дрыготкі агеньчык, сам апрануўся ва ўсё белае.
—Ну, людцы, мае харошыя, бывайце! Я зараз, ужо… — толькі й вымавіў.
Калі хто й плакаў, то ад неадольнай тугі, ад невымоўнага ўсьведамленьня: Божа! За што такая Ўзнагарода?.. за што такая Міласьць Твая?!
Побач з Мацеем лягла, аціхла, прымружыла сьветлыя вочы свае ягоная Ганка. У белай хусьцінцы, на белым, адпрасаваным руплівай, ужо п а д р ы х т а в а н а й рукой прасьцірадле.
Так і хадзілі яны ўсе, ад хаты, да хаты, ад раньня да вечара, цалавалі трапятліва ўзьнёсла-строгія вусны Пайшоўшых, мілажальна слухалі ўрачыста дрогкі трэск памінальных сьвечак…
І тут – надарылася. І хто толькі цягнуў яго за язык, і хто толькі даў яму волю!
—Людзі! Паслухайце! Пагляньце!.. Ды вы што?! Няўжо вочы зацяла вам, попелам магільным зацерушыла?! Мы ж дохнем, дохнем! Трупянеем, як тыя мухі! – гаварыў, як рэзаў, маладзён - не маладзён, аднак яшчэ не стары чалавек, што жыў на краі селішча, хадзіў заўсёды маўкліва, глядзеў на ўсіх з-пад ілба, а як звалі яго – аніхто ня ведаў. – У чым вы бачыце сьветласьць, у чым вы бачыце красоцьце? У тым, што ў гэтых во – палеглых ужо навечна – і ў жывых яшчэ гніль ёдкая кішкі разрывае, і сьмярдзючым гноем яны чавяцца? А дзеці каменнай крывёю харкаюць? І скура шмацьцём аблазіць з нашых бабаў самых прыгожых і гладкіх калісьці? А ў мазгах такі боль, нібы цьвікі ў вочы!.. А пазногці – бы шалупіньне, а па целе ўсім – што ржавым пілаваньнем, а вантробы выкручвае разам са срачкаю*, а мяса – да касьцей, а косьці – трэскаюцца і рэжуць, бы шкло, што каменем, каменем!..
Хвіліну ці якую другую ўсе стаялі ў зацятае моўкнасьці. А потым – напяліся, пасунуліся, выгукнулі:
—Ах ты, псяюга! Ах ты, курва нярэзаная! Што ж ты робіш, паскуда, тваю разапошнюю маць!..
Забівалі яго маўкліва, злосна, без шкадобы. Адно толькі гакаў хтосьці, прымерваючыся лаўчэй, адно яшчэ болей разьюшвалі гарачыя пырскі п’янкое струменіцы, адно адыходзілі разьятраныя прэч тыя, хто па мёртваму малаціць рубчастымі ботамі ўжо не адужваў.
А потым разыходзіліся кожны па сваіх хатах. Пачарнелыя, зь перакрыўленымі тварамі, з назаўсёдным недараваньнем гэтаму невядомцу. Нібы парушыў ён тое, што парушаць нікому ня дадзена, нібы скраў ён у іх самае блізкае і дарагое.
10 лістапада 1996 г.