Квадратная варона
(аповеды)
Сідарук Ігар
Калі ў жылах маіх узбунтуецца кроў
Я глядзеў, неадрыўна глядзеў, як дагарае мой адзінокі маленькі дамок, мой апошні жыцьцёвы прыстанак.
За 365 дзён да гэтага, роўна год таму… Але не. Яшчэ за два гады раней згарэў наш дом першы. Згарэў з-за таго, што ноччу ў прыадчыненую фортку на кухні нехта шпурнуў звычайны цыгарэтны недапалак. Можа, гэтак бавілася якое п’янотнае тупое стварэньне. А можа, камусьці дужа не падабалася, як мы жывем.
Мы не хадзілі на розныя агітацыйныя сходы-галашэньні. Мы ніколі ня перліся на ўчасткі, каб засьведчыць там сваю наяўнасьць-прысутнасьць на выбарах. У няспынна-беспрасьветныя сьвяты не пілі гарэлкі. Як і ў будзёншчыну – піва. Не хацелася. Дый не было калі. Мы не былі ні камуністамі, ні нацыяналістамі, ні постмадэрністамі, ні баптыстамі, ні аматарамі боўтацца ў ледзяное вадзе, што некаторым дужа разумным галовам чамусьці падабаецца называць закальваньнем. Нават ніколі не станавіліся ў маўклівыя чэргі. А глейкага айчыннага масла, якое практычна немагчыма было намазаць на акраец хлеба, таму што яно рассыпалася на дробнае цьвёрдае крошыва, ня елі ўвогуле. І не вадзілі ў дзіцячы садок сваю дачушку. Там яе лупцавалі. Не выхавацелькі – чужыя дзеці. Таўсамаценькім цётухнам-выхавацелькам было ўсё роўна.
Мы садзілі свой агарод. А тое, што на ім вырастала, прадавалі. Спачатку было толькі чатыры соткі. Потым пяць. Потым дзесяць. Потым – пятнаццаць гэктараў. І гэта ўжо быў не гарод, а поле. І на ім… Зазірніце ў “Практычны дапаможнік уладальніку фэрмэрскай гаспадаркі”, і вы зразумеце, што магло быць на ім. Трохі каласілася ня толькі на полі, але й на рахунках. На маім, рублёвым, ды на жончыным, валютным. За гэта нас не любілі таксама. Нават стары, як сьвет, дабіты, яшчэ бацькавы легкавік – і той быў, здаецца, для некаторых косткаю… А Тацяна, мая супруга, яшчэ падбівала мяне прадаць яго ды ўзяць што навейшае. Толькі яшчэ быў ня час, ня час… “Ну ты й дурны!” – чуў я неаднаразова. І ня толькі ад жонкі. Ад сябрукоў-таварышаў, зь якімі таксама ў мяне не было калі. Калі, вядома, яны не працавалі на маё поле.
Мне было пляваць. Ня ведаю, як ёй. Урэшце, ведаю. Яна перажывала. І моцна. Але трывала. Хавала. Трымалася, як магла. І ўсё йшло добра. Сваім парадкам. Сваім шэрагам. Пакуль не згарэў першы дом. І нічога не засталося. Нічога не ўдалося ўратаваць. А тое, што засталося, ратаваць было бессэнсоўна. Спагасьнікі прыехалі надта позна.
Але на маіх руках спалоханым зьвераняткам ціснулася да мяне наша кірпатуля-малятка Настачка. Побач са мною, калоцячыся, стаяла ў чырвані надыходзячага сьвітанку мая Тацяна. І трэ' было ўсё пачынаць спачатку.
Толькі адразу не давялося… Таму што ў местачковае падатковае гіншпэкцыі знайшлася адна мудрая галава-кручкатворына, якая ўгледзела ў нейкае мае паперыне блытаніну. Ага, дзе блытаніна, там утойваньне. А дзе ўтойваньне, там штраф. Ды не абы які. Плюс сума утоеных даходаў. Радок лічбаў займеў унушальную даўжыню… Штраф плаціць я адмовіўся. Вырак: канфіскацыя! Уся мая сельска-гаспадарчая тэхніка пайшла з малатка.
Добра. Заставаліся яшчэ грошы. Зьнянацку ў маім банку перагледзелі адсоткі. Па ўкладах – ляснулі, па крэдытах – скочылі ўвышыню. Астатняе падабрала гінфляцыя ды пагашэньні пазыкаў. У банку, дзе ляжалі грошы Тацяны, валютныя ўклады ўвогуле замарозілі. На няпэўны тэрмін, які цягнецца па сёньняшні дзень.
Дом будаваць не было як. Жылі пакуль у цешчы. Яна ня надта любіла нашу дачку. Ня ведаю, чаму. Цешча хутка памерла. Ад раку. Цесьць адразу ветліва папрасіў з хаты.
“Таму што прыводжу бабу і буду жыць зь ёю! Самі бачыце… лішнія”.
Ну што ж.
Зьнялі кватэру. Я сеў за баранку трэлеру. Тацяна, пазычыўшы грошай, пайшла стаяць на базар. Было тое зімою. Я зьбіраўся ехаць рэйсам у Нямеччыну. Ноччу. І гэтай жа ноччу, калі трэлер стаяў каля хаты, хтосьці далез да бакаў ды зьліў салярку. Амаль усю, да рэшты. Нават запасныя каністры – і тое сьцягнулі, сволачы.
На датчык зірнуў толькі за горадам. Лес, кругом лес. Куды толькі кінуць вокам. Трэлер стаяў мёртва. І ніхто не спыняўся. І ніводнага дальнабойшчыка. І раптам, у нейкае вокамгненьне: Дутыя мэрсэдэсы, скураныя хлопчыкі. Білі жорстка, злосна, амаль як забіць. Не ўратавала й манціроўка. Руку прастэлілі й па ёй перацягнулі жалезьзем. Вочы й кроў, боль і абцасы. Шчыра, не шкадуючы, лілі ў горла каньяк. Пацягнулі ў лес, двое з двух бакоў рэзка тузанулі за рукі, каб тварам – аб дрэва.
Усё, болей ня памятаю.
Трэлер разрабавалі.
І, адагнаўшы, скінулі ў кар’ер.
Я нейк усё ж ачуняў. І папоўз. І выпаўз. На дарогу. Прастрэленая рука з таго часу амаль чужая.
Крымінальная справа… Не было аніякай крымінальнай справы. Таму што ў паліцыі так і не паверылі, што я ў той дзень – ані грама. Што ані грама ўвогуле – не паверылі таксама.
На фірме на мяне навесілі страшэнную лічбу выдаткаў. Каб хоць неяк, хоць штосьці, жонка распрадала ўвесь тавар па гуртовых коштах. Толькі гэта было нішто. У Тацяны пачало нэрвова тузацца вока. Пачала балець галава, так, што хоць біся аб сьценку. Нашага маленькага сабачку, якога так любіла Настачка, і які анікому за ўсё сваё маленькае жыцьцё не зрабіў аніякага зла, хтосьці калком прыбіў да зямлі. Сярод белага дня.
Я пакуль уладкаваўся на аўтамыйку. Машыны мыць прыяж-джалі розныя. Ад іх перападала ня толькі гаспадару… Пад вечар пашкоджаная рука адвальвалася проста прэч. Але прыйшоў час і прыйшоў дзень. Аўтамыйку расстралялі з аўтаматаў. Жывёльнае пачуцьцё: ведаць, адчуваць, што зараз цябе распора нешта гарачае й вокамгненнае. Зь ямкі, поўнае халоднае вады, я вылез позьнім вечарам.
Зброя, мне патрэбна была зброя.
Зброя зьявілася. І ня проста пісталецік-пужалка. У адным патаемным мейсцы, якое ведаў адзін толькі я, з бегам часу было складзена ўсё, што трэба. Калі шчыра, за зброю хацелася ўзяцца. Карцела. Смыліла. Толькі яшчэ быў ня час, ня час…
Галава Тацяне балела усё болей і болей. А потым яна пачала згасаць. Хвароба… Урэшце, што называць хваробу? Плюньце ў вочы таму, хто скажа вам, што рак у спадчыну не перадаецца.
Тацяна згадзілася на апэрацыю. І яе зрабілі. І жонка заўважна ачуняла, палепшала. Трошкі палёгчала й мне. Пакуль у шпіталі не пераблыталі кропельніцу ды не ўвялі ёй чорт ведама што. І гэтага чорт ведама чаго хапіла напоўніцу…
Я пахаваў жонку побач зь цешчаю. Роўна год таму.
На мне засталіся мая маленькая Настачка ды сызыфавым непазьбежным каменем – пазыкі. Той-сёй з крэдытораў пачаў нагадваць пра іх даволі настойліва. Уключыўся “лічыльнік”. Я прыкінуў: каб аддаць усе грошы, мне давядзецца круціць гайку ля станку ці тую ж баранку гадоў сто-сто пяцьдзесят, ня меней.
Я ўзяўся за кантрабанду цыгарэтамі ды сьпірытусам. Гэта было рызыкантна, было нэрвова. Але прыбыткова. І пазыкі памалу пачалі расставаць. Купіў новую машыну. Склаў-сабраў хоць які, але маленькі свой дамок. І як мог, песьціў-гадаваў сваю Настачку.
Пакуль ня скралі мае цыгарэты. Усе, да апошняга блёку, на некалькі тысяч даляраў. Скралі свае ж. Тыя, каму я стала падвозіў тавар. Усё было да сьмешнасьці элемэнтарна. Пазванілі й спыталіся, ці ўжо прывёз? Прывёз, кажу, пад’яжджайце да мяне ў столькі й у столькі. Яны пад’ехалі. Толькі ня ў столькі й у столькі, а адразу, як толькі затэлефанавалі. Пакуль я сядзеў ды чакаў іх у сябе дома. А яны паехалі да майго гаража, які я арандаваў на іншым канцы мястэчку. Успаролі й усё загрузілі. І пазванілі адразу: сёньня пакуль ня можам, пад’едзем заўтра. Заўтра дык заўтра…
Заўтра я мог паскардзіцца хіба свайму дурному адлюстраваньню ў люстэрку.
Некалькі разоў мяне жорстка зьбівалі. За пазычаныя-перапазычаныя й не аддадзеныя грошы. Трэба было прадаваць машыну. Не давялося. Таму што яе раскурочылі. На стаянцы побач з домам. У перадок ўпароўся нейкі перапіты ўшчэнт ідыёт. Рухавік – да рэшты. Ідыёт усё ж здолеў урэзаць па газах. Болей яго ніхто ня бачыў. Я – таксама. Гэтак жа, як ня бачыў, як ён разьбіваў машыну. Таму што гуляў з маёй Настачкай па паркавае алейцы… На шчасьце, яна проста йшла побач, уклаўшы сваю цёпленькую далоньку ў маю руку ды шчабятала-шчабятала пра ўсё, што бачыць навокал. І як мне хацелася, каб ёй у жыцьці шанцавала хоць крышачку болей.
І – нібыта павеяла ветрыкам. Нават прахалодаю: мае пазыкі паступова расталі, як сьнег. Не пытайцеся, што ды як. Хто з нас, урэшце, не навучаны балянсаваць на мяжы?.. Але я нікога не зацягнуў туды, дзе камусьці магло б выбіць зубы.
А ўчора… Мяне не было дома. Настачка заставалася адна. Я адыйшоў па неадкладнае справе. Яны апошнім часам былі ўсе неадкладныя. Дачушка была папярэджана: ані слоўку, ані гучку. Хто б ні пагрукаў-ні пазваніў. Толькі, толькі…
Я прыйшоў… Знайшоў акуратна замкнёныя дзьверы. Спакойна адчыніў сваім ключом. Было ціха.
“Настачка!”
Ціха-ціха. Да адчаёвае змрочнасьці.
“Насьця, ты дзе?”
Здавалася, ад цішыні не вытрываюць перапонкі.
“Настуся!..”
Я абыйшоў увесь наш маленькі дамок. Я зазірнуў у кожны куток, у кожную шчыліну.
“Наста!.. Азавіся!”
Настачкі нідзе не было.
Я кінуўся прэч, гатовы бегчы, ляцець, падаць, разьбівацца ў крывавую гразь.
Сваю дачушку, сваю маленькую, любенькую дачушку я знайшоў на паркавае алейцы. Знайшоў расшкамутанае, страшнае цельца, якому ўжо ніколі не трапятаць у маіх руках. Тое, што зь ёю зрабілі…
………………………………………………………………………
І надыйшла раніца.
Доўга стаяў я ля маленькага, сьвежанасыпанага грудочку, пакуль вочы мае… Пакуль рукі мае… Пакуль кроў мая…
Галавіца чорнага, змазанага карабіну ладна лягла мне ў далонь. Другою даланёю я правёў па халоднае рулі.
Сьмерць была ўжо ня толькі са мною, але й ва мне.
Патроны разрывалі глыбокія мае кішэні. Нянавісьць гадзюкамі распаўзалася па бунтуючых жылах.
Я ўрэшце зрабіў свой выбар.
Так, гэта я абліў бэнзынаю свой адзінокі маленькі дамок, свой апошні прыстанак. І гэта адсюль я зьбіраўся пачаць свой незваротны фатальны шлях.
І зрабіў першы крок. І мае ногі – не паслухаліся мяне. На могілкі йшлі яны. На могілкі, на растаптаныя, на разрабаваныя могілкі. Дзе былі паламаныя крыжы ды зьвернутыя надмагільлі. Дзе ляжалі ў спачыне трывожным мае, вашыя, чужыя… Дзе хтосьці спаганіў апошні прыстанак бацькоў, магчыма, таго самага вылюдка, які гвалтам разьдзер маю дачку.
І апусьцілася вінтоўка ў шэрхлае лісьце. Бразнулі рамяні аб жалезьзе.
Рукі самі пацягнуліся прыбіраць бруд і мярзоцьце. Папраўляць хоць бы тое, што паправіць было яшчэ магчыма.
За сьпінаю водблесьсю рассыпалася дагарэлае.
І недзе наперадзе ўпарта не хацела ўзыходзіць сонца.
Студзень, 1998 г.