Гліна. Камень. Жалеза.

Разанаў Алесь

---

Камень

1

Шукаем:
Я — камень,
А камень — мяне.

Я —
На сваёй паверхнi,
Ён —
У сваёй глыбiнi.

Так проста
Было б аб’явiць:
«Ты тут!..» —
I адчуць
Шурпатую глыбу,
Намацаную рукамi.

Але не гэтак
Адшукваецца чалавек,
I камень
Адшукваецца не гэтак.

2

Мусiм з табою лiчыцца,
Але не ведаем,
Як.

Уводзiм цябе
У абсягi свайго жыцця,
А жыць па-твойму
Не ўмеем.

Чакаем,
Што ты загаворыш,
Аднак
Самi змаўкаем.

Падзея —
Якой не можам
Прыняць,

Падзея —
Якой не можам
Аспрэчыць.

3

Усёю моцай
Iстоты сваёй
Засяроджваешся на тым,
Што маеш
Iстотай сваёй.

Не займае
Цябе нiчога з таго,
Што прысутнiчае
Па-за табой.
Ты нават не ведаеш,
Цi ты дужы,
Ты нават не разумееш,
Цi ты вялiкi,
I не адрознiваеш ад веку
Хвiлiны малой.

4

Уцеляснiўся ў месца
I месца
Пераўтварыў у свой змест.

Адпускаеш
I зноў да сябе
Прыцягваеш чалавека:

Няхай спасцiгае,
Адкуль
Бярэцца тое, што ёсць,
I чаму
Тое, што ёсць,— заўжды
Уводзiны

У таямнiцу.

5

Рух,
Што ўвасобiўся
У нерухомасць,

Агонь,
Што схаваўся
У холад,

Святло,
Што памкнулася ўнутр
I супала са змрокам,—

Камень
На раздарожжы
Усiх стагоддзяў,

На скрыжаваннi
Усiх шляхоў.

6

Упiсаны ў наваколле,
Нiбы ў скрыжалi
Слова закона,
Вартуеш
Час наваколля —

Каб ён не скамечыўся
I не ўцёк,
А дазволiў
Насельнiкам наваколля
Зрабiцца сваiмi
I ўспадкаваць
Табою ўтрыманае…

Вечны:
А не стары,

Сённяшнi:
А не новы.

7

На небе — аблокi,
А на зямлi —
Камянi.

Прастора,
Пранятая плынным
I нерухомым,
Уцягваецца ў падзеi
I ўрошчваецца ў краявiд.

Такi недакладны
Вынiк —
А ён абумоўлiвае наступнасць,

Такi выпадковы вобраз —
А ён усталёўваецца
I жыве.

8

Самы тутэйшы:

Прысутнiчаеш цяпер,
Iснуеш заўсёды.

Усё ў цябе склалася,
Як у людзей
Скласцiся нават
За безлiч вякоў
Не можа,

I ўдакладняцца
Не мае патрэбы.

А людзi
Жывуць напавер,
I наступнасць
Iм вытлумачвае,
Што было
Некалi

З iмi.

9

Тое,
Чым ты выяўляешся,

Вылучае
Цябе з чарады
Разнаiсных рэчаў
I пазбаўляе
Месца ў нятоесным
Асяродку.

Зоркi
Запальваюцца i згараюць,
Кружачы над табою,

А месяц
Мяняецца ў тварах,
Гадаючы,
Цi далёка
Той час,
Калi свет замкнецца
I адамкнешся ты.

10

Мы разважаем краямi
I разумеем падзеяй,
I патрабуем
Усякi раз доказаў —
Каб згадзiцца
З тым блiзкiм, што хоча
Зрабiцца сваiм.

Безупынна
Мы то знiкаем
З поля сваёй увагi,
То зноўку
У iм узнiкаем.

А камень
Усякi раз кажа нам,
Што заўсёды

Ўсё тут.

11

Пераўзыходзiш названае
I нiчыёй
Удзячнасцi не прымаеш:

Поўны —
Але пустатою,
Нiшто —
Але ўлiтае ў нешта.

Заўжды
У свеце прысутнiчаеш,
Нiбыта
У свеце адсутнiчаеш,—

Прарок
Невядомага Бога,
Якi заўжды настае
I, аднак,

Нiяк не настане.

12

Калi ў грамадзе
Выспявае нешта,
Што вылучыцца павiнна,
Яно абiрае п а д с т а в у,
Якая яго зразумела б,—

Камень.

I з iм
Усiх пераконвае, што яно
Належыць усiм,
Што яно —

Ад Бога.

13

Жалезам
Пастукаю па табе —
Iскрына
Выблiсне i пагасне,
Водгук
Аб’явiцца i растане.

Яшчэ
Не ведаю, як да цябе
Падступiцца i як
З табою загаварыць,
Ды ўжо
З табою не здолею

Размiнуцца.

14

Быццам падважваюць
Камень
I падсыпаюць,
Падважваючы,
У яму,
Iм вылежаную,
Зямлi,
Каб змог
Ён аб’явiцца ўсёй постаццю
Неўзабаве,—

Сябе самога
Скiроўвае чалавек
У сваю,
Iм задуманую,
Рэчаiснасць;

I ў волю
Ўкладае вагу,
I мае
Апiрышчам i прыпынкам
Усякi раз вышыню,
Адоленую перад гэтым.

15

Сярод разнастайнага —
Аднастайны,
Сярод распадзеленага на думкi
I постацi —
Непадзельны,
Сярод скiраванага ў час —
Адданы
Першапачатку,

Сабой
Ахвяруеш употай
I чалавеку
Кажаш пра т а й н ы шлях
I т а й н а г а чалавека.

16

Звёў
I ўвабраў у сябе
Наваколле,

I аддаеш
Змест,
Якi здзейснiўся,
Нанава наваколлю.

Але каб знiкаць —
Не знiкаеш,
Каб меншаць —
Не меншаеш
I не бяднееш:

Нiбыта
Табою гарыць
Немiрглiва-роўна
Агонь

Без агню.

17

Свет нахiлiўся —
I ў меру
Угрунтаваўся н а х i л:

Безупынна
Падае чалавек
За небасхiл рэчаiснасцi,
А з iм разам
Усё, што назваў ён
Сваiм.

I адно
Шэры,
Няўклюдны,
Нiчыйны камень,
Адно толькi ён трымае
I беражэ

Раўнавагу.

18

Нас яшчэ
Быццам няма:

Ад нас
Адхiляюцца сутнасцi,
З намi
Не раяцца сiлы,
I скарб,
Якi нам належыць здаўна,
Не даецца ў рукi.

Лiем,
Каб нечаму дагадзiць
На камень
То малако,
То кроў,
I прымаем
Вобразы сваiх думак
За знакi,
Што аб’яўляюцца нам.

19

Растане
Свiтальны туман —

А з iм
Растануць развагi,
Што ўчора
Здавалiся слушнымi,

Пастановы,
Якiм немагчыма было
Запярэчыць,

Намеры,
Што бачылi ў буйных
I ў дробных рысах
Будучы дзень,—

I зноў
Апынецца свет
Незасвоены i нiчыйны...

Ды выявяцца
Камянi.

20

Свет разнасцежыцца
Галасамi
I захвалюецца плынню —

Вабны i маляўнiчы.

Жаданне —
Яно мяне забярэ,
Уцеха —
Яна мяне запалонiць.
I толькi шкада,
Што камень
Тады застанецца навек,
Тады застанецца навек

Знямелы.

21

Хацеў назаўсёды
Цябе мiнуць,
Каб мерай
Тваёю не мераць
Нi веку свайго,
Нi абсягу.

Але, мiнуўшы,
Нешта забыў,
А што —
Не ўдавалася ўспомнiць.

I я заблудзiўся
Ў знаёмых днях,
I я ў краявiдах знаёмых

Згубiўся.

22

Як цябе
Нi кладзi,
Што з табой
Нi рабi,
Табе ўсё аднолькава
Добра.

Снiш свае сны —
I ў iх
Лунаеш сярод анёлаў
I не звяртаеш
Увагi на пастку,
Што за табою
Цiкуе —
Нiбы трымае
Цябе на нябачнай нiтцы,—

На свой забыты
I над табою не ўладны
Зусiм

Цяжар.

23

Да каменя прытулюся,
Каменем паклянуся,
На камень наткнуся
I спатыкнуся
Аб камень…

Прастора,
Якая ўяўлялася простай
I аднастайнай,
Хавае ў сабе,
Неўпрыкмет
Аказаўшыся побач,
Не ўлiчаныя вымярэннi,

Што перайначвацца
I спрашчацца,
Як чалавек,

Не могуць.

24

Мiнае пацiху
Дзень,
Як мiнуў
Учора i пазаўчора,

I адвячорак
Яго ўжо сцiрае
З памяцi i з увагi…

Але ў iмгненне,
Падобнае трэшчынцы
На шчыце
Чыстай паверхнi,
Нас нечакана
Кране адчуванне,
Што мы
Ходзiм над безданню —

А глыбока,
На дне,
Унiзе,
Уводзячы бездань
У наваколле,
Шарэюць
Вунь тыя
I гэтыя

Камянi.

25

Зжывае
Свой век чалавек
I тое,
Што дагаджае яму,
Уважае
За свой набытак.

Але калi
Счужэе наўколле
I ў рэчах
Задыхае пустата,
Спахапляецца —
I тады
Просiць у каменя,
Каб сказаў,
Каб нагадаў яму,
Чаго сам
Успомнiць не можа:

Нашто ён
I хто.

26

Далей i блiжэй:

Час-почас
Цябе перакочваем
З месца на месца
I ў нешта
Ўбудоўваем цi ўкладаем.

А ты
Сам укладаешся даастатку
Ў сваю невымерную здольнасць —
У думку —
I набываеш
У ёй сябе.

27

Той, хто пайшоў
Ад цябе малады,
Прыходзiць стары —
Так многа здабыўшы,
А страцiўшы яшчэ больш…

Тлумачыш
Сваёй нематою,
Сваёй
Нерухомасцю арыентуеш:

Належыць
Iсцi ў с ё й iстотаю,
Бо таму,
Хто здольны iсцi
Ў с ё й iстотаю,
Ўжо не трэба
Перамяшчацца ў прасторы,
Змяняцца ў часе.

28

Не адкасаешся нi ад чога,
Не прыхiнаешся нi да чога,
Нi з кiм не прыязнiшся
I не варагуеш…

Дабро цябе вучыцца
Разумець,
I зло
Над табою не мае
Улады.

Роўнавялiкi свету,
Пераўзыходзiш
Умовы свету —

Генiй самаспазнання.

29

Аблiччы,
Што нас ужо выказалi
I што нам
Ужо не цiкавы,
Нас акружаюць знаўкола…

I камень
Iх аддае,
I завулак,
I двор…
Так многа паўтораў
У аднастайнай
Гульнi люстэркаў,

А што настае,
Не хоча
Ўсталёўвацца,
Як мясцiна,
А вабiць насустрач —
Як вестка

I як вясна.

30

Што прыгнятала
I мела вагу,
Займее
Сваiм прыстанiшчам
Яму;

А тое,
Што мела вагу
I само трывала,

Узыдзе…

Хвiлiны,
Якiя раздвойваць iснае,
Абцякаюць
З абодвух бакоў,
Раздваiўшыся самi,
Камень.

31

Як птушкi,
Лунаюць думкi
У маляўнiчых аблоках,

Як рэчы —
Прывязваюцца да людзей,

Аднак
Самая пiльная думка
Шукае камень,
Якi яна абмiнула,

Каб запытацца,
Цi сапраўды
Яна ёсць.

32

Думны без думак,
Чысты без чысцiнi,
Тойсамы
Знутры i знадворку,
Утульваешся ў нябыт —

I смак,
Якiм насычае праяўленае
Усе рэчы,
Цябе не п’янiць
Жыццём,

Цябе не цвярэзiць
Смерцю.

33

Целам
Не тоесны духу,
А духам — целу,
Нашу ў сабе
Тую далечыню,
Дзе дух
Становiцца новым
Целам,
А цела — светам…

Там камень
Ужо не мёртвы,
А чалавек
Не жывы.

34

Слухаеш споведзi
I бярэш
На сябе ўсе вiны —
Абы
Лягчэй было
Чалавеку.

I водгукам,
Што напоўнiў
Цябе да краю
I захаваўся ў табе,
Не разлiўшыся,
Вызначаеш,

Як споведзi спавядацца
I колькi важыць
Вiне.

35

Быццам заснулi яны,
Займелi
Рэчы с в а ё бытаванне,
А сутнасцi рэчаў —
С в а ё.

I нiяк не можа
Супасцi наноў
Чалавек з сабою,

А тое, што ёсць,
З тым, што мае

Быць.

36

Пачатак чагосьцi,
Што паспяшалася
Спраўдзiцца
I не змагло
Утрымацца на каменi…

Пазычае
У вечнасцi чалавек
I велiч сваю,
I ўладу,
Але спусташае вечнасць,

I не вядзе
Нiводная сцежка
Ў пачатак,
I дома

Ключы.

37

Нешта парушылася —
Быццам камень
Скрануўся ў падмурку
I запярэчыў
Таму, што на iм
Грунтавалася
I што мела
Яго падставай сваёй,—

I ў свеце,
Населеным рэчамi
I людзьмi,
Апынулася лiшнiм:

I гэта —
Ўвесь свет.

38

То карацеючы,
То даўжэючы,
Цень
Вандруе наўкола цябе;

I рэчы,
Змяняючыся ў аблiччах
I ў вартасцях,
Гэтаксама
Уцягнуты ў не дасягальны
Староннiм адлiкам
Кругазварот,
У цэнтры якога
Няма нiчога,
А сам ён,
Нiбы без каменнасцi
Камень,

Ёсць.

39

I ключ,
I замок —
Сам сябе замкнуў
I адмыкацца
Не хочаш.

Расколюць —
Нiчога ў табе няма,
Апрача
Зацятай каменнасцi,

Ды табою
Высокiмi робяцца
Горы,

I бездань
Бярэ ў цябе
Глыбiню.

40

Перажываю
Нанава жыццi
Людзей,
Што жылi калiсьцi:

Усе яны — пошук,
Усе — памкненне,
Усе — намаганне…

I дзiўна
Мне сёння бачыць,
Быццам удзельнiчаць
У таемстве,
Як узнiкаюць

З пошуку — постаць,
З памкнення — выснова
I з намагання — камень.

41

Вандроўнiк выпытвае
У наваколля:
Дзе сцежка,
Дзе камень,
Дзе дом?
I па iх
Знаходзiць самога сябе.

Не ўдаецца
Зроку адразу ўбачыць,
А розуму зразумець,
Што ёсць.

Але трэба
Таму, хто iдзе —
Супадаючы з бачным
I зразуметым
I выпадаючы,—
Каб хто-небудзь
Прысутнiчаў i пытаўся:

Куды iдзеш?

42

Цябе не кранае
Просьба (няхай
Сама ўдакладняецца
I знаходзiць
Моц у сабе),
Не пужае грозьба…

Грукоча
Пярун над табою
I абяцае
Цябе раскрышыць на мак,
Ды, аднак,
Не раскрышвае —

Бо тады
Ты ўзыдзеш з зямлi
Пераможным войскам.

43

Надыдуць
Прыкрыя днi —
I грунт
Парушыцца пад нагамi,
I гвалт
Займее ключы
Ад радовiшча сiлы,
I зман
Угнездзiцца ў розумах…

З кiм
Загавораць вякi?
За каго
Заступiцца камень?

44

Глыбiнi з табою
Знаходзяць паразуменне
I далячынi —
Мову.

I чалавек
Вучыцца жыць
У цябе,
Не хаваючы
Думкi сваёй
Перад Богам
I не змяняючы мэты,
Накрэсленай iм.

Яшчэ
Яго захапляе поспех
I засланяе ўдача —

I камень,
Якi ён мiнуў,
Чамусьцi
Зноў апынаецца
Перад iм.

45

Круг перасёкся
З кругам,
Але не супаў —
I зняволены раптам
Камень
Судакрануўся
(Але не супаў)
З разняволеным чалавекам.

У доўгiх
Марудных днях
I ў iмклiвых гадах
Спрабуе
Паразумецца адна
Вечнасць з другою.

46

Хто чалавеку скажа:
Так не рабi,
Хто наставiць:
Так не кажы,
Хто выправiць:
Так не думай?!.

Чужое
Уточваецца ў краявiд,
А сваё
Затуляецца ў згадку.

Але на шалях
Вялiкай —
Зямлёю i небам
Ухваленай —
Раўнавагi
Нячулы,
Нямы,
Безаблiчны камень
Узважвае ўчынкi
Жывых людзей.

47

Вяртаемся час ад часу
У наваколле,
Дзе свет
Разгортваўся да небасхiлу.

Людзi
Хаваюцца ў людзях,
Мясцiны —
Ў мясцiнах.

Аднак
Знаходзяць мяне i вяртаюць
Мне нанава свет,
А з iм
Нешта яшчэ, што ў свеце
Не месцiцца,—

Арыенцiры:
Вандроўнае воблака ў небе,
А на зямлi —
Нерухомы камень.

48

Камень застаўся
Каменем,
Поле — полем,
Нябёсы — нябёсамi
I чалавек — чалавекам.
Але нiбыта
Змянiлася раптам
Надвор’ем надвор’е,
Парою пара
I змянiла,
Супаўшы з кожнай iстотай
I з кожнай з’явай,
Iстоту i з’яву —

Адбеглася поле,
Схмурнела неба,
Зацяўся камень,
А чалавек
Пачаў сам сабе
Задаваць пытаннi
I не знаходзiць

Адказу.

49

Мо вырвалiся
На паверхню
З падземных вязнiцаў
Духi пярэчання,

Мо адпала
Ад вышынi,
Ацяжэўшы,
Нiжэйшае неба —

Зблыталася на зямлi,
Што нiзка,
А што высока,
I заняла
Зямныя абшары
Прыцемная часiна:

Калi разбiваюцца
Камянi,
Калi разбiваюцца
Аб камянi,
Калi забiваюцца
Камянямi.

50

Паволi цi шпарка:
Ў сваiм памкненнi
Ад мэты да мэты
Ззаду
Цябе пакiдаем
I нават
Не заўважаем, што насампраўдзе
Пакiнулi...

Лiшак
Палонiць нас, i недахопы
Захоплiваюць,
I камень
Нас апярэджвае адпачатку
На цэлы свет.

51

Кожны
Змагаецца за сябе
I бярэ —
Нiбыта ён самы
Iстотны ў свеце —
Ў хаўруснiкi
Самы iстотны доказ.

Але калi
Спрабуюць вякi разгледзець,
Хто здолеў устояць
У зменлiвым,
Высветлiцца ў цямнотным,
Спраўдзiцца ў з’яўленым,

Дык знаходзяць
На колiшнiх баявiшчах
I котлiшчах адно толькi
Усiмi пакiнутыя

Камянi.

52

Мяжа небасхiлу
Адсоўваецца,
Перад сабой
Трымаючы,
Нiбы прадмет,
Чалавека.

А камень настойвае,
Што чалавек
Сам на мяжы
I жывы мяжою…

Няўхiльны,
Няўступлiвы,
Пiльны мiжбой
Мiж тым,
Чым становiцца чалавек,
I тым,
Што становiцца
Чалавекам.

53

Узор,
Што заўсёды навiдавоку,
Але якi
Пераняць немагчыма;

Мудрасць,
Якая няспынна вучыць,
Але якой
Навучыцца нельга:

Спрадвеку ўваходзiш
У век чалавека,
А чалавек
Спрадвеку выходзiць з яго,

Каб аднойчы
Вярнуцца Богам.

54

Быццам разгортваецца
Спружына,
Каб, разгарнуўшыся,
Страцiць сiлу,

Самога сябе
Выштурхоўвае чалавек
У вобраз —
Якiм ён
I знаны,
I знакамiты,

А вобраз,
Каб ён не знiкаў, —
У камень;

I завяршае
У гэтым свеце
Гэтак
Свой шлях.

55

У папярэднiм:

Хiба чалавек
Самому сабе не т а к i,
Што мусiць
Прыходзiць i адыходзiць?

Яму спадарожнiчаюць удача
З няўдачаю,
Глiна
Кладзецца яму пад ногi,
Жалеза
Даецца ў рукi,
А камень
Яму прадказвае лёс.

56

Той, хто пакiнуў
У полi камень
I, вольны, падаўся,
Куды захацеў,

Нiдзе
Самога сябе
Не знойдзе.

З каменем цяжка:

Але затое
Узнагародаю —
Кожны вечар,
Мэтаю —
Кожны дзень.

57

Напружаны
Восi свету,

I аддаецца
Увага свету
Таму, што намерваецца
Збудавацца.

Яшчэ не закладзены
Камень,
Аднак ужо
Яму адгукаецца

Завяршэнне.

58

Зямля паклалася
На ваду,
Вада паклалася
На паветра,
Паветра паклалася
На агонь,
Агонь паклаўся
На думку.

А з думкi
Выйшаў у век
Чалавек
I выпаў у вечнасць

Камень.

1995, 1998