Лабух
Раманчык
Някляеў Уладзімір
19 Копіі, знятыя з папер, былі...
Копіі, знятыя з папер, былі ў мяне дома, а дома была Лі-Лі.
І не адна — з Лідзіяй Паўлаўнай. Я гэтак змучыўся самім сабой, усім і ўсімі, што нават не здзівіўся. Прыехала і прыехала.
— Ранішнім цягніком — і да вас, — пацалавалася Лідзія Паўлаўна, пахнучы казённай бялізнай і дарогай. — Што за хлопчык жыве ў мяне?..
Нібы Лі-Лі ўтаіла, хто ў яе там жыве...
— Алік. Я забяру яго.
— Не трэба! Наадварот...
Лі-Лі так і не пераапранулася: каву з Лідзіяй Паўлаўнай піла шакаладніца. Толькі, канечне, не Нандль. Аміля.
Разбірацца, нашто яна ўзяла і дзе падзела паперы, пры Лідзіі Паўлаўне не хацелася. Ды й з чым разбірацца — і якая цяпер розніца... Але і прэзідэнт, і шоу, і фотаздымак у абдымку, і паперы — гэта ўсё ж занадта, каб стрываць.
— Курва ты, Аміля.
Дзвынькнула лыжачка на сподачку з кубкам, які трымала Лі-Лі. І тут Лідзія Паўлаўна з ранішняга цягніка вылезла:
— Раман, ад вас чуць такое...- І каву адставіла. — Фі...
Дартаньяна знайшла... І я спытаў, копіі не знаходзячы, са стомы і раздражнёнасці:
— Вы нашто сына застрэлілі, Лідзія Паўлаўна?
Я спытаў, бо ведаў, што яна не страляла, толькі таму і спытаў, калі ўжо сама яна Зоі прызналася, а Лі-Лі выпусціла з рук сподачак, кубак, лыжачку — і кава плёхнула на касцюм. На фартух, на спадніцу, якую ці ўчора ўвечары, ці ўночы, ці і ўвечары і ўночы ёй задзіралі!.. Сядзела — пакамечаная, заляпаная, залапаная...
— Зоя фантазёрка, яна за мяне баіцца, выгароджвае... Лідзія Паўлаўна не страляла, я забіла Ігара Львовіча.
Яшчэ адна ў чарзе... Колькі ж іх на яго аднаго?
— Без тэатра, Лі-Лі, — строга сказала Лідзія Паўлаўна. — І без ахвяр. Здаецца мне, што ён таго не варты.
Самадзейны тэатр, нейкая змова бабская...
— І як ты яго забіла?
Знайшоўшы нарэшце копіі, я сунуў іх у кішэнь піджака і прысеў насупраць Лі-Лі — мне да злосці цікава было, што і нашто прыдумляць яна будзе:
— Ты тут — ён там. Праз тры пад’езды, праз сцены... Як?
— Выпадкова. Мы пазаймацца з Лідзіяй Паўлаўнай дамаўляліся. Мовай, рухам. Я пазваніла, каб спытаць, ці можна прыйсці? І раптам крык у тэлефоне. Галаву адсяку, нешта такое... Я разгубілася, кінула трубку. Здалося, Ігар Львовіч на Лідзію Паўлаўну крычыць, але тваім голасам... Дурнота нейкая... Глядзела на тэлефон і доўга не ведала, што рабіць... Потым сабралася і пайшла. У двары таўстуху спаткала, якую раней бачыла з Ігарам Львовічам... Ледзь не перадумала ісці, але ж не на яе ты крычаў... Паднялася, а Ігар Львовіч п’яны, шалёны... Няўцямны. Стаў хапаць, паваліў у прыхожай, я за футра ўчапілася, абарвала, а з-пад падкладкі — пісталет. На падлогу, мне пад рукі. Я не чакала, што ён стрэліць, проста торкнула ім у Ігара Львовіча. Каб ударыць, а ён стрэліў. Не ведаю, як...
Лі-Лі расказвала, склаўшы рукі на каленях, прыкрываючы плямы ад кавы...
Ну вось што яна прыдумала? І нашто?
Каб сказаць потым, што яе змусілі? І з фотаздымкам змусілі, і з паперамі, бо інакш бы — арыштавалі?.. Пасадзілі?.. Дык мяне ж праз тое самае змушаюць — і таксама і арыштаваць, і пасадзіць!..
— Дзяўчо ты дурненькае, — пагладзіла яе па валасах Лідзія Паўлаўна. — Бедная ты мая...
І гэта маці шкадаваць будзе дзяўчынку бедную, якая сына яе забіла?.. Я ўзяў Лідзію Паўлаўну за руку, якой пагладзіла яна Лі-Лі:
— Лідзія Паўлаўна, вы вар’ятак гралі, скажыце: так вар’яцеюць?..
— Так кахаюць, — вызваліла руку і глянула на мяне з пагардаю, як на неданоска, Лідзія Паўлаўна. Адкінулася і велічна прамовіла, нібы са сцэны. — Вы забыліся, як кахаюць!.. Ці наогул не ведалі, не дадзена. Я расчаравалася ў вас, Раман.
Расчароўвалася Лідзія Паўлаўна ўва мне не ўпершыню.
— Так кахаюць? Як — так?.. Хай мне не дадзена, але што і нашто яна выдумляе? Чаму?
— Бо думае, што вы...
Лі-Лі нахілілася, склалася, тварам ткнуўшыся ў калені:
— Лідзія Паўлаўна!
Гэтага ўжо ніхто б не зразумеў, не толькі я...
— Што думае?..
Лідзія Паўлаўна змоўчыла за кавай.
— Нічога, — падняла Лі-Лі лыжачку з падлогі. — Я не ўмею пра цябе думаць...
Абедзьве актрысы, яны ў спектаклі сябе занялі, ды глядзець яго часу не ставала: Шыгуцкі чакаў. Трэба было самому ратавацца і Фелікса ратаваць, калі жывы. Я падняўся, пакідаючы Лі-Лі з Лідзіяй Паўлаўнай на падмостках.
— Нашто мне, каб курвы мяне кахалі, хрэн ведае што выдумляючы? Курвам я проста плачу.
— Дык заплаці! — выскачыла з самой сябе, нібы ўжо ў зусім іншым спектаклі занятая, парывістая Лі-Лі. — Я ўся праз цябе патрацілася.
Праз мяне?..
Звыкла сунуўшы руку ў кішэнь, я намацаў не партманэт, паперыны... а гадзіну таму ў кішэні, дзе звычайна грошы былі, ляжаў пісталет... і пінжак на мне нябожчыцкі, добра, што Лідзія Паўлаўна не заўважыла — што гэта са мной?..
Праз каго?..
— Што з табой? — наплыў твар Лі-Лі — і я хвастануў па ім складзенымі паперынамі:
— Вось што са мной!..
Кончаная курва. Хоць якая яшчэ можа быць у кончанага лабуха?..
— Рома... Раман... — абурана задыхнулася мне ўслед Лідзія Паўлаўна. — Раман Канстанцінавіч...
З усіх бакоў рэзідэнцыі прэзідэнта тырчэлі шыльды з надпісамі белым па сінім: „ПРАХОД ПА ТЭРЫТОРЫІ ПРЫЛЕГЛАЙ ДА БУДЫНКА ЗАБАРОНЕНЫ!” З-за шыльдаў зыркалі паставыя...
"Пачынаецца з Крамля ўся савецкая зямля”.
І дзе канчаецца прылегласць?..
Ахоўнікі на ўваходзе, прапускаючы праз брамку дагляду, страшылі аўтаматамі. Адзін з іх прайшоў да дзвярэй за газетным прылаўкам, адчыніў, зазірнуўшы — і я ўбачыў, што там буфет. Мяне паднуджвала з учарашняга — хоць крошку якую з’есці?..
У бязлюдным буфеце сядзеў за сталом у самым куце адзінокі Муля... Буфетчыца на яго глядзела.
Я падсеў з бутэрбродам.
— Як ты думаеш, што мы тут робім? — у стол спытаў Муля.
Не выглядала, што яму хораша.
— Нешта ж робім. І я, і вы...
— Вось я і думаю: што? Раней мы ў тых прасілі: дайце, дайце... Цяпер у гэтых. Каб зарабіць даць — не, толькі прасі. А чаму я прасіць павінен, калі зарабіць магу?
Хто ўжо хто, а ён не павінен быў прасіць. Я і сказаў:
— Вы не павінны...
— Дык выкручваюць так, каб прасіў! Ім у кайф, каб я прасіў, разумееш?
Пэўна ж, у кайф. Яшчэ нядаўна ім да яго было, як да Бога... Глядзелі б здалёк, як буфетчыца.
Тая не вытрывала — так хацела бліжэй. Падыйшла з кавай.
Муля кіўнуўся.
— Дзякуй. Не хачу... Ты будзеш?
— А што тады вам?.. — хуценька, як атруту, адставіла ад яго каву буфетчыца, якая плыла ад шчасця. — Што хочаце прасіце...
Пад руку. Ці яна чула нас?..
Муля кашлянуў няёмка і з-за няёмкасці папрасіў:
— Вады.
Буфетчыца пабегла.
— Плюньце, — сказаў я, халяўнай кавай свой бутэрброд запіваючы. — Хто яны прад вамі? Ашавуркі.
— Тады ты да іх чаго? — падняў на мяне Муля нябесныя вочы...
Кабінет Шыгуцкага быў на чацвертым паверсе, і на ім, апроч аховы ўнізе, стаяла свая ахова, якая перакрывала праход на пяты паверх, прэзідэнцкі, дзе, канечне ж, яшчэ адна ахова, асабістая... Абставіўся — не дабрацца.
У прыёмнай дзяржсакратара, памочнікам якога лічыўся Шыгуцкі і з якім дзяліў прыёмную і сакратарку, сядзеў падпалкоўнік Панок. Апрануты ў форму — відаць, што падпалкоўнік.
— Пайшлі пакурым, — падняўся ён мне насустрач. — Барыс Сцяпанавіч наверсе.
— Ён званіў мне...
— Пазваніў — і зноў паклікалі. Я паўтары гадзіны чакаю.
— Можаце ў кабінеце пачакаць, — сказала сакратарка. — Вам дазволена.
— Не, — узяў пад локаць і павёў мяне на калідор Панок. — Мы пакурым.
Зайшлі ў прыбіральню. З яе відаць быў глухі, замкнёны чатырма карпусамі, квадратны двор рэзідэнцыі, у якім, перамыкаючы квадрат, будаваўся яшчэ адзін, пяты корпус. У чатырох, мусіць, месца не хапала — кіраваць прылеглай тэрыторыяй.
— Курыце?.. — спытаў Панок, дастаючы з кішэні нататнік з алоўкам.
— Не.
— І я кінуў, — пачаў пісаць ён нешта ў нататнік. — Нічога ў дыме, апроч дыму, мазгі толькі туманіць... Як вам шоу ўчарашняе?
— Так сабе...
— А мне спадабалася... Чаму вам так сабе?
Мне мазгі туманіла, і, як мог, я сіліўся ўцяміць, чаго ён хоча...
— Можна лепей.
— Можа быць, не буду спрачацца, — выдраў і падаў лісток з нататніка падпалкоўнік. — Вы прафесіянал, вам відней.
На лістку было напісана:
Не забудзьцеся (!): вы сустракаліся з Рачніцкім па дамоўленасці са мной! Абавязкова!
Гэта ўваходзіла ў план вярбоўкі! Зразумелі?
Так вы мне дапаможаце — і я вам.
— А як... — хацеў спытаць я, як ён мне дапамагаць збіраецца, а падпалкоўнік прыклаў палец да губ, вачыма паказаўшы па кутах і ўверх...
— Як мы не ўбачыліся?.. — Ён пашкуматаў лісток, кінуў ва ўнітаз і спусціў ваду. — Я па тэлевізары глядзеў.
— Барыс Сцяпанавіч вярнуўся! — уварвалася ў мужчынскую прыбіральню сакратарка. — Вас чакаюць!
Панок зрабіў выгляд, нібы зашпільвае штаны.
Я ашаломеў... Калі вартавы ўлады, вока яе і вуха, падпалкоўнік Камітэта дзяржаўнай бяспекі ў прыбіральні, сярод унітазаў асцерагаецца падслухоўкі і робіць выгляд перад сакратаркай, нібы прысцаўся, хто ж тады на прылеглай тэрыторыі жыве і не баіцца?
— Нашто вы Рутнянскага забілі? — спытаў я ў калідоры, каб не баяцца.
— Мы не забівалі. Падумайце: нашто? Як ён замінаў?.. Ніяк.
— Тады хто?
— Вы, Раман Канстанцінавіч. Вы забілі — і ніхто гэтага не адмяняў. Пакуль што...
— Вам да дзяржсакратара, — прыадчыніла дзверы насупраць кабінета Шыгуцкага сакратарка і прасунула ў іх галаву. — Можна?..
Дзяржсакратар — нейкі ніякі, хоць пра яго, як пра людажэра, расказвалі — падняўся з-за стала і падаў руку, склаўшы далонь лодачкай.
— Рады пазнаёміцца. Вас прэзідэнт прыняць хацеў, але заняты, так што наступным разам... Вы да нас заходзьце.
— Можа, і сёння прыме... — паглядзеў на гадзіннік Шыгуцкі, які збоку сядзеў за яшчэ адным, бясконцым — праз увесь кабінет уздоўж вокнаў — сталом. Вокны кабінета выходзілі на купалаўскі тэатр, на сквер, з якога збіраўся я ўраніцы выскачыць з пісталетам...
— Знізу не відаць таго, што зверху... — злавіў мой позірк дзяржсакратар, і Шыгуцкі падняўся:
— Пайшлі!
Ён зусім не адчуваў сябе ў кабінеце начальніка падначаленым.
— Вы заходзьце да нас, — паўтарыў, зноў падаючы далонь лодачкай, дзяржсакратар і кінуў Панку, застыламу ў дзвярах, праз якія незразумела для чаго мяне туды-сюды правялі. — А вы застаньцеся!
Голас ягоны нічога добрага падпалкоўніку не абяцаў... Не такі ўжо ніякі гэты дзяржсакратар, не абы-які...
— Дзе ты ўзяў Лі-Лі? — прайшоў да шафкі з барам і наліў каньяку Шыгуцкі. — Выпі. А то, бачу, памрэш...
Кабінет ягоны быў куды меншы за дзяржсакратарскі — з адным акном на тэатр і сквер. Да дзяржсакратара мяне, мусіць, вадзілі, каб адчуў значнасць...
Я адставіў каньяк.
— Ды пі!.. Дзе ты выкапаў курву такую?.. Яе запрашаюць, прывозяць, абыходжваюць — ты ж, сікуха, падумай, якая ўдача! Ты ў штаны лезь, а яна ў палітыку — і ледзь морду не драпаць!.. Прэзідэнт проста шалёны, галовы паадрываць гатовы... Так што давай гэта ўсё скручваць.
Не зусім яшчэ разумеючы, пра што ён — але выходзіла, што Лі-Лі ім не абламілася?.. — я спытаў:
— Як?
— Амерыканскага сябра твайго даціскаць. Калі праўда, што ты сустракаўся з ім па дамоўленасці з Панком?
Я кіўнуў... Няхай сабе так, калі Панок памагатым быць паабяцаўся... І дамоўленасць са мной яму, мусіць, патрэбная, бо без яе — прагляд, промах, а з ёй — спроба вярбоўкі. Ён стараўся, прыдумаў, а ў мяне не выйшла... Не ўсё і не заўсёды выходзіць.
Фелікс, дзякуй Богу, жывы...
— Не даціснуць яго ў Амерыцы.
— У амерыканцы ён, а не ў Амерыцы! А то не ведаеш?
Не мог я ведаць, што Фелікс у „амерыканцы” — унутранай гэбэшнай турме.
— Панок пра гэта не казаў...
— А Лі-Лі? Яна ж да прэзідэнта з гэтым прыпёрлася! І вось з гэтым! — рвануў Шыгуцкі верхнюю шуфлядку стала і кінуў на стол паперы. — Развёў тут, распісаў! Дакументы нейкія прыклаў нямецкія!.. А яго з фальшывым пашпартам узялі — і не хрэн нас палохаць! Што, не шпіён?.. Згніе ў турме! Да смерці сядзець будзе, калі не адумаецца!
Я пацягнуўся да папер:
— Глянуць можна?..
Сакратарка зазірнула ў дзверы — яна, відаць, паўсюды тут зазірае:
— Барыс Сцяпанавіч, вас на хвілінку...
— Не вымандзюлівайся, — пры сакратарцы вылаяўся Шыгуцкі. — Я ўчора сам Лі-Лі да офісу вашага па дарозе падвозіў. — І ён пляснуў па паперах: — Падарунак прэзідэнту ўзяць, блядзь!..
— Можа, кавы?.. — кіўнула на каньяк сакратарка, і Шыгуцкі выпіхнуў яе, выходзячы: — Кавы-хуявы!..
Сакратарка хоць бы што: хуявы дык хуявы... У іх тут феня дзяржаўная, а Крабіч, прыдупак, дзяржаўную мову ў іх адваёўвае... Ідзі адваюй у бараку пад Хабараўскам...
Паперы былі тыя, якія не знайшліся ў сейфе, копіі якіх ляжалі ў маёй кішэні.
Я думаў, ды перакананы быў, што паперы, як і фотаздымак, ці ў Панка, ці ў Шыгуцкага, у некага з іх, але ж не так я думаў — зусім з другога боку, перакананы наадварот...
Крутая дзяўчынка — мая Лі-Лі.
Шоу якое... Лідзіі Паўлаўне ў такім музыка б не замінала...
Машынальна выпіўшы каньяк, я ўстаў, каб пайсці, мне ў кабінетах гэтых больш не было чаго рабіць, мне да Лі-Лі трэба, да Лі-Лі — і я выслізнуў у прыадчыненыя дзверы, а з дзвярэй насупраць выслізнуў Панок:
— Куды вы, Раман Канстанцінавіч, пехатою?.. Зараз паедзем.
Сакратарка каля акна налівала каву... Я падышоў, узяў... На той лаве ў скверы, дзе чакаў я ўраніцы прэзідэнта, сядзеў іншы чалавек. Маленькі, адзінокі...
Знізу не відаць таго, што зверху.
Шыгуцкі выйшаў ад дзяржсакратара:
— Паехалі!..
У парадным пад’ездзе будыніны Камітэта дзяржбяспекі стаяў жалезны Фелікс — бронзавы. Цёзка Рачніцкага. Я думаў, яго выкінулі адусюль, калі ў Маскве з пастаменту сцягнулі — аказваецца, не...
— Вы да старшыні, а я ў амерыканку? — спытаў Панок, і Шыгуцкі кіўнуў.
Кабінет старшыні значнасцю ўражваў больш за дзяржсакратарскі. Колькі ж праз яго жыццяў, лёсаў прайшло — незваротна?..
Старшыня, над спінай якога навісаў партрэт прэзідэнта, сядзеў за сталом ссутулена і выглядаў хворым.
— Ну што, генерал?.. — прывітаўся Шыгуцкі. — Штаны сядзець не забалелі?
— Рады... — прыўстаў старшыня і закашляўся. Наўрад ці я быў яму ў вялікаю радасць — і яшчэ ў меншую, падобна было, Шыгуцкі.
— Рады пазнаёміцца... Штаны на мне казённыя, не баляць.
Мы былі знаёмыя. Нават на брудэршафт выпівалі на банкеце пасля канцэрту ў дзень чэкіста. Генерал гэта, пэўна ж, помніў, але на ўсялякі выпадак не пры Шыгуцкім. Ды і хто з кім не выпіваў...
Вокны кабінета выходзілі на Скарынінскі праспект. Некалі, калі праспект быў Ленінскі, пад гадзіннікам на вежы дома насупраць прызначалі мы з Крабічам спатканні выпадковым спадарожніцам жыцця. Норавы ў тыя часы былі не настолькі вольныя, як зараз, і даводзілася думаць над паскарэннем працэсу збліжэння. Мы хаваліся за крайняй калонай на ганку Камітэта дзяржбяспекі — бліжэй да ўваходу падыйсці баяліся — і чакалі, пакуль глянуць спадарожніцы ў наш бок. Падлавіўшы момант, тут жа збягалі па прыступках, робячы выгляд, нібы менш за ўсё не хацелі, каб спадарожніцы заўважылі, адкуль мы... Больш эфектным выглядаў бы, канечне, выхад з дзвярэй, але і з’яўленне з-за калоны дзейнічала: „Вы сакрэтныя?.."
А то не!..
Махнуць бы спадарожніцам з вакна кабінета... У тую пару, з якой стрэлкі гадзінніка на вежы пракруцілі амаль чвэрць стагоддзя.
— Дзяржаўныя інтарэсы, Раман Канстанцінавіч, пераважаюць над усімі астатнімі. І найперш яны патрабуюць сродкаў. Сродкаў, сродкаў і сродкаў. А дзе іх браць, калі не прадаваць? Таму прадаём, што купляецца. І калі амерыканцы прадаюць зброю, чаму нам нельга? І тэхналогіі яны прадаюць. А скандал ім патрэбны, каб ад рынку нас адсекчы. Вы хіба хочаце, каб нас ад рынку адсеклі?..
Старшыня гаварыў вяла... Як сам не верыў, што тыя сродкі, пра якія ён клапоціцца, дастануцца дзяржаве.
За канцэрт на дзень чэкіста ён заплаціць абяцаўся, Росцік рукі паціраў, ды ўсё абыйшлося банкетам... Кірнуць і паберляць.
Я не мог хацець, каб нас ад рынку адсеклі, бо на стале старшыні ляжылі дзве крымінальныя справы. Адна, забраная з міліцыі, на Плоніша Рамана Канстанцінавіча — па падазрэнні ў забойстве, другая, заведзеная ў Камітэце дзяржбяспекі, на Рачніцкага Фелікса Андрэевіча — па падазрэнні ў шпіянажы.
— Мы звязваем адно з другім, і паверце, Раман Канстанцінавіч, што вы — забойца, а ён — шпіён. Пераканайце яго, што тым і скончыцца, каб на іншае не разлічваў.
Да вокладак крымінальных спраў былі прышчэпленыя бланкі. Абсалютна такія ж, як той, які даўным-даўно ў кабінеце прарэктара кансерваторыі змушаў мяне падпісаць чалавек, што назваўся Мікалаем Іванавічам...
Што б ні казаў Панок пра час і змены, нічога не змянілася ў гэтым ведамстве — нездарма на варце жалезны Фелікс стаіць.
— Падпісваецеся абодва — і абодва вольныя.
Адшчэпліваемся ад спраў...
— І якая ў мяне мянушка будзе?
Старшыня зірнуў, як некалі Мікалай Іванавіч.
— Ніякая. Чапаць мы вас болей не станем. Зрэшты, калі хочаце, самі сабе прыдумайце...
— Можна лабух?
— Што гэта — лабух?..
— Пагаварылі, — падняўся Шыгуцкі. — Пара ў турму.
У турму я не хацеў. Я хацеў да Лі-Лі.
— А Рачніцкага сюды нельга? У нас размова ўсё ж, не допыт.
Шыгуцкі глянуў на старшыню, той сказаў:
— Не.
— Што значыць не? — гыркнуў раптам Шыгуцкі, і старшыня зноў закашляўся...
Захварэеш і не паправішся з такім начальствам.
— Не, значыць не, — пракашляўся і ўстаў ва ўвесь мундзір старшыня. — Тут свае правілы, не мной і не вамі пісаныя.
Ён ціха гэта сказаў, але неяк так, што жалезныя крокі бронзавага Фелікса пачуліся... І Шыгуцкі абсеў на гырку:
— Ладна... Правілы... Хто павядзе?
Увайшоў капітан, старшыня пасунуў па стале крымінальныя справы з прышчэпленымі бланкамі:
— Падпалкоўніку Панку.
Пра амерыканку, унутраную гэбэшную турму, хадзілі легенды, і я, хоць і пабойваўся, але чакаў, што ўбачу нешта незвычайнае — аказалася, турма як турма. Сутарэнні з бясконцай колькасцю дзвярэй і замкоў.
Ісці турэмнымі калідорамі было няўтульна, адно думалася: як і калі назад?.. Спінай пра гэта думалася, як толькі за ёй зачыняліся, бразгаючы, дзверы.
Фелікс, як і жалезны цёзка ягоны, вылядаў бронзавым — пачарнелы... Не білі ж яго?.. У амаль пустым, са сталом і чатырма зэдлямі, з касаватымі сценамі пакоі ён быў з Панком.
Шыгуцкі сеў насупраць Панка, я — насупраць Фелікса.
Памаўчалі...
— Гаварыце, — павярнуўшыся да мяне, сказаў нарэшце Шыгуцкі. У гэтых калідорах і ён прыцішыўся...
Пра што гаварыць?
— Як ты, Фелікс?..
— Нармальна. Як у турме.
— Затрыманы патрабуе сустрэчы з консулам, — сказаў Панок Шыгуцкаму. Той паківаўся на зэдлі:
— Кіньце... З якім консулам? Амерыканскім?.. Рускім?.. Вас затрымалі з падробным пашпартам на імя грамадзяніна Расійскай Федэрацыі Смірнова Івана Васільевіча. А ў амерыканскім пашпарце вы Фелікс Рачніцкі, дык хто вы?..
— А вы? — спытаў Фелікс.
Шыгуцкі ўскінуў руку: маўляў, вінаваты... І пасведчанне дастаў:
— Памочнік дзяржсакратара Шыгуцкі Барыс Сцяпанавіч. Пасведчанне не падробленае.
— Але і не сапраўднае, — нахіліўся Фелікс, чытаючы пасведчанне. — Няма ў Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь ніякага дзяржсакратара, так што і памочніка ніякага быць не можа.
Я не чытаў Канстытуцыю, хто ў нас яе, апроч амерыканцаў, чытае — і Шыгуцкі не чытаў.
— Як няма?.. — сам зазірнуў ён у сваё пасведчанне, нібы там прапісаны артыкул Канстытуцыі...
— І ў вас статус недалучанай краіны, і вы падпісалі канвенцыю па нераспаўсюджванні зброі масавага знішчэння, — не даў яму апамятацца Фелікс, — і на статус з канвенцыяй, як і на Канстытуцыю, можна, канечне, напляваць, і з амерыканцамі дамовіцца можна, але рускія, як толькі дазнаюцца, што і каму вы прадаць надумалі, вас так прышчэмяць, што не знойдзеце, у які бок бегчы — хоць бы і з грашыма! Бо гэта іх грошы — чхаць ім на ўсё астатняе!.. Вы разумееце, чаго такая гульня каштаваць можа?
Ніхто не чакаў, што Фелікс адразу нападаць пачне, а не бараніцца... Шыгуцкі настолькі разгубіўся, што спытаў:
— Чаго?..
— Галавы! І не адной вашай.
— Пакуль што пра вашу размова, — кіўнуў на крымінальныя справы Панок, і Шыгуцкі сабраўся.
— Пра адну, але пра вашу... Усё мы, Фелікс Андрэевіч, разумеем. Таму і хочам праз вас з амерыканцамі дамовіцца, каб рускія не дазналіся... Уяўляеце, колькі гэта каштаваць можа?
Ён купляў Фелікса. Пры мне, пры Панку... І як гэта рускія не дазнаюцца?..
Фелікс пакруціў галавой: не.
— Сапраўды не ўяўляеце?.. — перапытаў Шыгуцкі, і Фелікс сказаў:
— Гэта вы не ўяўляеце, што прапаноўваеце.
Відаць было, што гаварыць з ім далей — без толку. Панок хрумснуў пальцамі — як стрэліў у пустым пакоі:
— Ёсць іншы варыянт. Фелікс Андрэевіч не едзе ні ў якую Амерыку, застаецца дома і бярэ лабараторыю Рутнянскага. Працуе там, дзе некалі пачынаў. Тады першы варыянт, канечне, адпадае...
Шыгуцкі нават не задумаўся над тым, что пачуў, вылупіўся на Панка:
— А на хрэна, калі адпадае?..
Панок прамаўчаў. Фелікс адказаў, як здалося, за яго:
— Калі ў вас дзяржаўны клопат, дык лабараторыя Рутнянскага, можа, найлепшае, што ёсць у дзяржаве.
Шыгуцкі, які ўсё круціў пасведчанне ў руках, сунуў яго ў кішэнь.
— Спачатку вырашаем з першым, пасля з другім.
— Першае яшчэ ў Германіі адпала. Я тлумачыў вашым людзям, што канчаткова. А што да лабараторыі...
— Там у вас выбар быў! — не даслухаў Шыгуцкі. — А тут няма. Ці дамаўляцца, ці сядзець.
— Таксама выбар, — паглядзеў на мяне Фелікс, і Шыгуцкі ўспомніў, для чаго я тут.
— Не аднаму сядзець, сябра пацягнеце! І ён праз вас сядзе!
Фелікс апусціў галаву, пацёр скроні:
— Ва ўсіх свой выбар...
— Дык і выбірайце! — пальцам ткнуў Шыгуцкі ў бланк, прышчэплены да крымінальный справы, і Фелікс скінуў рукі на стол:
— Ды што ж ён за мной па ўсім жыцці, як ліст за вагонам!..
У жыцці ягоным, відаць, быў свой Мікалай Іванавіч. Чалавек без прозвішча. Быў, не мог не быць...
— Хто?.. — не зразумеў Шыгуцкі, а Панок адшчапіў бланк:
— Прыляпіўся.
Фелікс выпрастаўся.
— Гэтага я не падпішу. Падпісаўшы такое, нельга жыць. — Ён павярнуўся да Панка: — Як жа так?..
— Нам патрэбныя гарантыі, — адшчапіў другі бланк Панок. — Як інакш?..
— А калі я застаюся?..
— Усё адно... Зараз у вас адна сітуацыя, пасля іншая... Подпіс ні да чаго не абавязвае, нічога і на ўвазе не маецца, апроч гарантый.
— І шантажу... Я вучоны, а не шпён. У мяне імя... Вам гэта, можа, і ўсё адно, а мне не.
Панок паклаў адзін бланк перад Феліксам, другі перада мной:
— І ў Рамана Канстанцінавіча імя. Яшчэ якое... Вы думаеце, мала ў нас імёнаў?
Фелікс грэбліва, пазногцямі адкінуў, адмахнуў свой бланк — той узляцеў і лёг на мой.
Хоць ты складзі з яго самалёцік.
— Ты зрабіў тое, пра што дамаўляліся?.. — дастаў насатку і выцер рукі Фелікс. Ён глядзеў на мяне наўпрост, Панок і Шыгуцкі з бакоў...
Трэба было нешта зрабіць. Не сказаць, а зрабіць... Калі і Лі-Лі, і Лідзія Паўлаўна... — я ўсё зразумеў у гэтым пакоі са скошанымі сценамі... Рука цяжэла і пальцы курчыла, нібы толькі што самы нязручны канцэрт для скрыпкі сыграны, але я выцягнуў з піджака Ігара Львовіча паперы, расправіў іх, паклаў на бланкі — і ўсё пасунуў на сярэдзіну стала.
— Яны не толькі ў вас, Барыс Сцяпанавіч. І не толькі ў мяне.
Фелікс акуратна склаў насатку.
— Дзякуй, Раман.
Шыгуцкі ўзяў паперы. Зараз парве — і ўсё.
Ён не парваў... Кінуў і працягнуў:
— Та-а-к... Значыць, у аглоблі?.. — І прашыпеў да Панка: — Дзе ж ваша дамоўленасць?..
Панок прагартаў адкінутыя паперы, як упершыню бачыў. Да запіскі Ігара Львовіча... Можа, Шыгуцкі і не паказваў?
— Парушылі вы, Раман Канстанцінавіч... „Беларусь спрабуе прадаць апошнія савецкія распрацоўкі...” Ды мала што і хто напіша.
— Гэта не мала што... — акуратна схаваў Фелікс у кішэнь акуратна складзеную насатку. — Гэта столькі, што мала не здасца. Бо дакумент... І дзе людзі, якія яго напісалі? Адзін забіты, а другі...
— І другі! — раптам рэзка падаўся да яго Шыгуцкі. — Не праблема! Не даедзе да Кіева Іван Васільевіч Смірноў!..
Я падумаў, што такое можа быць, і спытаў:
— А я?..
— А для цябе месца ў турме будзе вольнае! — стукнуў па стале Шыгуцкі. — Лабух!
Ён падняўся, яму трэба было нешта вырашаць, а сам ён не мог... Вырваў паперы ў Панка, той ускочыў:
— Ёсць жа варыянт...
— Ніякіх варыянтаў! Абодва сядзяць! Дзень даю, каб падумалі!.. Да ночы — ноч ужо не ваша!
— І вам дзень, не болей, — спакойна сказаў Фелікс. — І падумайце, калі думаць будзеце, пра гарантыі на ўмовах, якія можна прыняць...
— Ну! — крыкнуў Шыгуцкі на Панка.
Панок выклікаў канваіра, той павёў Фелікса, які павярнуўся ў дзвярах:
— Прарвёмся, Раман. Нехта ж у гэтай краіне нешта павінен петрыць.
— А гэтага?!. — тузануў шыяй — ледзь галава не адарвалася — Шыгуцкі, якога распірала ад злосці. Панок абцягнуў кіцель:
— Я не начальнік турмы.
Начальнік знайшоўся хутка. Шыгуцкі выйшаў з ім, Панок сказаў:
— Калі біць будуць, расслабляйце цела, не сціскайцеся.
І па ўсёй ягонай паабяцанай дапамозе?
— Фелікс бронзавы, бо біты?..
Панок сабраў са стала паперы.
— Мы ўсё зробім, каб ён застаўся — да вас дайшло?..
Пакуль даходзіла — па мяне прыйшлі.