Лабух
Раманчык
Някляеў Уладзімір
13 Велізарны, агромністы чалавек...
Велізарны, агромністы чалавек у чорным, шырачэзным — да краёў зямлі — плашчы ішоў, спяшаючыся, па балоце, у яго разборсталіся чаравікі, Лі-Лі сказала: „Трэба завязаць, а то наступіць і ў балота ўпадзе, балота выплюхне з берагоў і ўсю зямлю пакрые”. Велікан прыпыніўся, Лі-Лі стала завязваць адзін чаравік, я завязаў другі, велікан рушыў далей і падчапіў нас металічнымі наканечнікамі на борстках, і ў наканечніках тых, няшчыльна закляпаных, мы над балотам, як у люльках конусных, заматляліся. Велікан крочыў, балота страшна чвякала, ва ўсе бакі гразь ляцела, мы боўталіся, біліся адзін аб аднаго, учапіўшыся за борсткі, пакуль Лі-Лі не сарвалася, і балота імгненна — я міргнуць не паспеў — яе прыглынула. „Стой!..” — закрычаў я велікану, бо толькі ён мог з балота Лі-Лі выцягнуць, але велікан, ні на мяне, ні на Лі-Лі не зважаючы, ішоў і ішоў, цяжка сапучы, і мутна-шэрыя, як туман над балотам, вочы ягоныя па-вар’яцку зеўрылі ў далячынь, невядома што і каго ў ёй выглядаючы. Лі-Лі трэба было ратаваць, я адпусціў борсткі, сарваўся ў балота і праляцеў скрозь яго, бо яно аказалася не самім балотам, а змрочным, нізкім — велікану па калені — хмарыстым небам над балотам, само балота рассцілалася пада мной, і па ім, зноў разборстаныя, згубленыя, шлэпалі самі па сабе, набіраючы гразі, чаравікі велікана. Велікан, якога ўверх ад каленяў не віднелася за хмарамі, апярэдзіў, спяшаючыся, свае чаравікі, босаму ў балоце стала яму мокра, холадна, і ён стаяў, як бацян, паціраючы нагу аб нагу, чакаючы, калі чаравікі ягоныя да яго падыйдуць. Балота каля ног велікана надзімалася пухірамі, падобнымі на сытых чорных сабак, якія віскалі і скавыталі, нібы нацкаваныя на Лі-Лі, і ў шалёнай злосці адзін за адным лопаліся, разлятаючыся пухірчыкамі — сотнямі, тысячымі новых пухірчыкаў... Лі-Лі плёхалася ў балоце, намагаючыся як найдалей адгрэбацца ад пухіроў, ад сабак, але стуль, куды яна грэбалася, на яе наступалі чаравікі. „Шлэп... шлэп...” — шлэпалі чаравікі па балоце, і левы, той самы, які заборствала Лі-Лі, навіс над ёй — вось-вось апусціцца і расплюшчыць! Я з лёту ўдарыўся ў яго, і чаравік ледзь-ледзь, крышачку, але павярнуў убок — раздражнёна, нібы камар яго куснуў... Пакаціўшыся па чаравіку ўздоўж дзірачак для борсткаў, я пераскокваў з дзірачкі ў дзірачку, хапаўся і не мог ні за краі дзірак, ні за борсткі ўхапіцца, саслізнуў з наска і паляцеў пад падэшву — і падэшва апусцілася, накрыла мяне, прыдушыла і ўціснула ў балота...
Не паспеўшы разгледзець, што стала з Лі-Лі, я прачнуўся — тварам у мокрую падушку. На маёй шыі — упоперак — ляжаў і павіскваў Дартаньян. Ён паскавытваў, мусібыць, з таго, што я плакаў у сне...
Сцягнуўшы з шыі і спіхнуўшы з ложка Дартаньяна, я пачаў мацаць цемнату, шукаць побач с сабой Лі-Лі і, не знайшоўшы, зноў праваліўся ў той жа сон: Лі-Лі, з усіх сіл чапляючыся рукамі, нагамі, зубамі, караскалася па борстках на чаравік, бо толькі ён быў на балоце апорай, адно ў ім яна магла ўратавацца. Сам я ўжо быў невядома чым, балотам, балотным пухіром, той пустатой, што ў пухіры, і ніяк не мог Лі-Лі дапамагчы. Яна дабралася нарэшце па борстках да першай дзірачкі і праслізнула праз яе ў чаравік, які хоць і набраўся гразі, але ўсё ж не быў балотам, і ў ім — з ростам Лі-Лі, з яе доўгімі нагамі — можна было стаяць: гразь была Лі-Лі па грудзі. Я быў часткаю і неабсяжнага балота, і гразі ў чаравіку, Лі-Лі рухалася ўва мне, прыпадымалася на цырлацкі, шукаючы месца, дзе вышэй, а велікан падняў чаравік, каб выліць гразь, за хмары яго падняў, дзе бліскаў месяц і свяцілі зоры, і ў зорна-месячным святле велікан, нахіліўшыся над чаравікам, разгледзеў Лі-Лі. Ён прылыбіўся неяк па-кацінаму, залез адной рукой у кішэнь плачша і дастаў жменю веліканчыкаў — абсалютна падобных да яго. Велікан высыпаў іх з далоні ў чаравік, у гразь, у мяне — і яны накінуліся на Лі-Лі... У гразі, ува мне яны садралі з Лі-Лі ўсё, што на ёй было, адзін ззаду — ува мне! — з размаху ў вайшоў Лі-Лі ў анус, другі — спераду ў вульву, трэці, павісшы на руках пад языком чаравіка, увагнаў пэніс, з якога сцякала балота, Лі-Лі ў рот, з іх членаў адначасова — у анус Лі-Лі, у вагіну і ў рот — лінулася чорная, як гразь, сперма, якая і была гразёй, была мной — веліканчыкі ўбіралі мяне, усмоктвалі ў свае анусы, як у клізмы, і выплёхвалі з членаў, нібы пампавалі... На змену першым тром кінуліся наступных трое, паўтарыўшы тое самае, пасля яшчэ трое і трое яшчэ... Лі-Лі напаўнялася гразёй, чарнела і распухала, а я нічога не мог зрабіць, бо, змешаны з дзярмом і мачой веліканчыкаў, сам быў гразёй, быў тым, ад чаго Лі-Лі чарнела і распухала. Веліканчыкі ўвіхаліся, гразі ў чаравіку менела і менела, а ў Лі-Лі яе ўсё болела, велікан загадаў веліканчыкам усю гразь сустветную перапамваць у Лі-Лі, якая так раздзьмулася, што сама ўжо запаўняла ці не ўвесь чаравік — і раптам яна лопнула ў жываце, з ягога не гразь лінулася, а пасыпаліся веліканчыкі... Дзесяткі, сотні, тысячы веліканчыкаў... Яны сыпаліся і сыпаліся, тупалі па мне, мясілі ў рэштах гразі, Лі-Лі ў жаху глядзела на свой разадраны жывот, асядала, падала, сцілкай клалася ў чаравіку, а веліканчыкі, толькі-толькі з жывата яе высыпаўшыся, тут жа яе гвалцілі. Вульвы, анусу, роту Лі-Лі ім ужо не хапала, яны ўторквалі члены ў вушы ёй, у ноздры, сунулі ў разадраны жывот, кашмар быў невыносны — я прачнуўся з крыкам, якім бы ўскрычала ў адчаі багна, калі б ведала адчай і ўмела крычаць:
— Лі-Лі!..
Велікан адхіснуўся, хаваючыся ў чорны плашч, па ўсіх кутах кватэры, дзе пахла смерцю, разбегліся ў цямрэчу веліканчыкі... Дартаньян тупаў па мне, укладваючыся, і накінуўся на мой крык — угрызся ў сцягно. Ён ужо ў другі раз у тым жа месцы раздзіраў мне сцягно, грызучы батон на роліках... Для аднаго сабачага жыцця гэта занадта. Калі б ён быў маім сабакам, я б яму галаву грызучую скруціў...
Пакалочваючыся ад кашмару, я падняўся і падаўся ў ванну, каб змыць кроў і чым-небудзь перавязацца... Трэба было б знайці ёд, але дзе яго шукаць у чужой кватэры?.. На палічках у ваннай нічога аптэчнага не стаяла.
Я заначаваў у кватэры Рутнянскіх, змусіў сябе заначаваць у гэтым доме, у пакоі Ігара Львовіча, бо падумаў, што Лі-Лі, калі вернецца, дык вернецца сюды. Яшчэ я прыдумаў, што так мне зручней будзе, не перабягаючы з хаты ў хату, пакарміць нараніцы і вывесці пагуляць Дартаньяна. Нешта трэба было, апроч Лі-Лі, прыдумаць... Каб не здавалася, што я ўжо хвіліны лішняй пражыць без яе не магу.
Уночы я шукаў яе ўсюды, дзе яна магла быць. Пакінуўшы на балконе голую, залітую месяцам, Лілію, здань, якая ледзь не падмяніла Лі-Лі, я раптам здаўся сябе самому пустатаю ў пустаце, адчуў скразную, невыносную адзіноту. Адзіноту не наогул — адзіноту без Лі-Лі, і ад жандармерыі я не ішоў, а бег да вакзала, каб хутчэй злавіць таксі. „Чачэнец нейкі каля яе круціцца...” — сказала, развітваючыся, Зоя, але дзе і якога мне шукаць чачэнца? — трэба Поля знайсці. Не ведаючы, дзе жыве Поль, я заехаў, каб дазнацца адрас, да другой сваёй жонкі — дзверы адчыніў немец у піжаме. Марце заўсёды хацелася, каб я ў піжаме клаўся спаць, бацька яе спаў у піжаме, Марта мне піжамы гэтыя на ўсе святы дарыла, падбірала, у якую зажадаю ўлезці, я не ў адну ўлезці не зажадаў, таму яна на немца мяне і памяняла. Немец трымаў мяне ў дзвярах, не будзіў ні Марту, ні Роберта, мармытаў: „Nacht... ноч...” — думаў, можа, што я Марту ўночы забіраць прыпёрся, нібы ўдзень не мог яе забраць. Марта нарэшце сама выйшла са спальні, таксама ў паласатай піжаме, гэта ўжо немец яе ў піжаму загарнуў, са мной яна ў піжаме не спала, устрывожаная: „Што здарылася?..” — яна ўсё ж перажывала за мяне, немка паласатая. Дзе жыве Поль, яна дакладна не ведала: „На Зялёным Лузе недзе, нашто ён здаўся табе ўночы?..” — пабудзіла Роберта, і Роберт, канечне ж, быў у піжаме, толькі ў клетку, а не ў палосы, я зноў падумаў: „Каго немчура гэтая зробіць з майго сына?..” Роберт сказаў, што Полю можна пазваніць, нашто ехаць, але мне трэба было бачыць Поля — аднаго, ці з чачэнцам, ці з чачэнцам і з Лі-Лі. Роберт зазбіраўся ехаць са мной, гэта лепей, чым не зазбіраўся б — ён, значыць, не зусім немец. Я запісаў адрас і абняў Роберта, пацягнула яго абняць: „Наладзім яшчэ гулянку начную, сын, толькі другім разам..."
Поль чакаў мяне каля пад’езду, Роберт усё ж пазваніў яму — набраўся звычаяў нямецкіх. Але, калі Лі-Лі тут, дык яна тут, не збегла, Лі-Лі з тых, што прападаюць, а не з тых, што збягаюць. „Лі-Лі ў мяне няма, — адразу сказаў Поль, — вы наогул не так усё разумееце”. — „А як мне разумець, калі яна кажа, што спіць з табой?..” — „Яна так кажа?..” — „І што ад цябе ў яе, можа быць, дзіця!..” — „Яна так кажа?..” — толькі і пытаўся Поль, я падштурхнуў яго: „Вядзі ў хату!..” — „Няма ў мяне Лі-Лі...” — „Пайшлі!..” — „Бацькі дома, што я ім скажу?.."
Бацькоў ягоных дома не было, Поль зманіў, але не было ў яго і Лі-Лі. І чачэнца не было — підар быў у Поля, хоць, мусіць, і чачэнец можа підарам быць, але гэта быў выкладчык кансерваторыі, якога я ведаў, таму Поль не хацеў мне яго паказваць... Ці, можа быць, з-за Роберта паказваць не хацеў, які раптам са мной да Поля ўночы зазбіраўся? — ды хрэн тут разбярэшся, з-за чаго!.. У прыбіральні, куды я, абшукаўшы ўсе пакоі, уварваўся і натыкнуўся на выкладчыка, старая канцэртная афіша з фэйсам маім вісела... Выкладчык, седзячы на ўнітазе, вочы долу апусціў, сама сарамлівасць: „Раман Канстанціновіч, гэта, спадзяюся, паміж намі..."
Па дарозе да Максіма Аркадзьевіча я ўспомніў выкрутасы Поля пры нашым змаёмстве, павіншаваў сябе з афішай у прыбіральні і падумаў, што толькі гэтага мне, підару, і не хапала...
Максім Аркадзьевіч не спаў, сядзеў на кухні і слухаў касету з дуэтам Лі-Лі і Поля. Дога ён, як толькі я ў дзверы пазваніў і назваўся, адразу ў спальні зачыніў, замітусіўся: „Можа, вып’ем?..” — „Вы ж не п’еце...” — „Ваш каньяк застаўся...” Я няёмка павінен быў бы пачуваць сябе перад чалавекам, ад якога звёў і дачку, і жонку, але мне пляваць было на ўсё і ўсіх, апроч Лі-Лі, я ў самім сабе не меў дзе быць, Максім Аркадзьевіч так і сказаў:
— Раман, мне здаецца, вы ў самім сабе не маеце, дзе быць.
Дзе можа быць Лі-Лі, ён не ведаў.
— Вы не знойдзеце яе, Раман... Вы згубілі яе — і ўсе згубяць. Яна занадта вялікі дар, каб некаму належыць.
Я паспрабаваў мазгі яму ўправіць:
— Максім Аркадзьевіч, ваша дачка прапала!
— Як вада хаваецца ў вадзе, так Лі-Лі хаваецца ў Лі-Лі, — сказаў на гэта Максім Аркадзьевіч нешта, мусібыць, з кітайскай філасофіі... Ён, мне здалося, папіваў не адно той каньяк, які ад мяне застаўся, і ціха ўзрадваўся, што я згубіў Лі-Лі, а пра тое, што яна магла наогул згубіцца, прапасці — і думаць не думаў. Ці думаў, што, калі Лі-Лі ўсе згубяць, яна да яго вернецца?..
Я пазваніў ад Максіма Аркадзьевіча першай сваёй жонцы, спадзяючыся, што да тэлефона падыйдзе Каміла, але пасля дзесятка гудкоў трубку ўзяла Ніна. Спрасонку яна доўга не магла скеміць, для чаго я падняў яе з ложка, спытала, скеміўшы: „А дачку сваю ты б гэтак шукаў?..” — і доўга будзіла Камілу, якая параіла мне не панікаваць і не шукаць сваіх палюбоўніц у былых жонак, бо за Лі-Лі водзіцца такое — прападаць.
— Я вас для больш простых адносін звяла, — сказала Каміла.
— Лі-Лі прападала раней?.. — спытаў я Максіма Аркадзьевіча. Ён адказаў, што кожны з нас, як толькі народзіцца, так прападае.
Заўважыўшы, што Максім Аркадзьевіч як цвярозы, так і нападпітку прыблізна аднолькавы, я ўсё ж наліў сабе кілішак, каб каньяк не прападаў.
— З чаго раптам прападае?
— Бо робіцца карысным для некага ці нечага... Для мяне, для вас... Для кахання, для нянавісці... Кожны прападае праз карыснае ў ім, а карыснае можна знайсці ва ўсім, таму не прападае толькі тое, чаго няма...
— А каньяк? — наліў я яшчэ кілішак. — Ён жа шкодны...
— Карысны... — не згадзіўся і выпіў са мной Максім Аркадзьевіч. — П’яніца разумее карысць бескарыснага... Радасць кветкі, якая не вырасла, таму яе нельга сарваць...
Я ўспомніў свой беспрабудны запой пасля разводу з Мартай: сапраўды пра нешта такое я запойна думаў... Адчуваў тужліва, што ўсе карыснае — парахня.
— Вы хіба п’яніца?
— Я філосаф...
— Гэта адно і тое ж?
Максім Аркадзьевіч падумаў і сказаў:
— Падобнае... Але не адно і тое ж.
— Тады скуль вы ведаеце, што разумее п’яніца?
— А вось гэта пытанне! — падаўся да мяне і ўчапіўся ў локаць Максім Аркадзьевіч. — Вы хоць трохі, хоць неяк уяўляеце, якое задалі пытанне?
Я ніяк не ўяўляў...
— Якое?..
— Ну, якое?.. — сціскаў ён так мне руку ў локці, што я ледзь вызваліўся, падумаўшы: „Ці не для гэтага патрэбная яму Лі-Лі?.."
— Выпадковае... Можаце не адказваць.
— Трэба адказаць, гэта важна! — занерваваўся Максім Аркадзьевіч. — Толькі як бы прасцей... — Ён паставіў побач два кілішкі. — Бачыце, яны ва ўсім абсалютна аднолькавыя. Але ўявіце, што яны мысляць... І тады адзін абавязкова думае, што ён не такі, як другі. Кожны думае, што ён не кожны, і так яно і ёсць, але той, хто спасціг дао, здольны быць кожным, сваім я ўвайсці ў я іншае... Я здольны быць Лі-Лі, быць не з ёй, а ёй!.. Быць п’яніцам, не п’ючы, разумееце?..
Я не стараўся зразумець і сказаў:
— Што ж, танна абыйдзецца...
Максім Аркадзьевіч уздыхнуў безнадзейна і напоўніў кілішкі, адзін з якіх думаў, што ён не такі, як другі.
— Паслухайце... — Магнітафон шчоўкнуў і замоўк, Максім Аркадзьевіч перавярнуў касету. — Вы чуеце, адчуваеце, якая радасць і воля?.. — Яму ўсё ж карцела нешта давесці мне. — Аднойчы старажытны кітайскі філосаф, гуляючы на беразе ракі, заўважыў, што радасць рыбы — прывольна гуляцца ў вадзе, а яму запярэчылі, што ён не рыба, каб ведаць, у чым радасць рыбы... Што б вы адказалі на ягоным месцы?.. — І, не чакаючы адказу, Максім Аркадзьеіч спытаў па звычцы сваёй без ніякага пераходу. — Паслухайце, Раман, калі б вы зусім адзін засталіся, што б вы рабілі на маім месцы?..
На гэта я мог адказаць.
— Шукаў бы тых, з кім быў не адзін.
— А хіба тады, калі вы былі з імі, вы былі не адзін?..
Раптам ён не спадабаўся мне, зусім не спадабаўся.
— Вы ананізмам калі-небудзь займаліся, Максім Аркадзьевіч?
— Не! — адказаў ён паспешліва, хоць, канечне ж, займаўся. — Чаму вы спыталіся?
— Бо вы падобны на член, які сам сябе дрочыць.
— Як гэта?.. — па-філасофску не зразумеў Максім Аркадзьевіч.
— Гэта ў кітайскі старажытны спосаб, — сказаў я, зачыняючы за сабой уваходныя дзверы, за якімі ў дуэце з Полем калыхаўся, падаў і ўзлятаў голас Лі-Лі, якую шукаць сярод жывых — я не ведаў, дзе?..
І падаўся шукаць да мёртвых.
Вяртаючыся дахаты, я заехаў на Кальварыйскія могілкі. Не таму, што фікусалюб з асіметрычным пісталет тут пасля страляніны знайшлі — мы з Лі-Лі сюды часта заходзілі... Таксіст, які і без таго пачынаў пазіраць на мяне падазрона, стаяць і чакаць ноччу каля могілкаў не захацеў; я пераплаціў яму і сказаў, каб ён быў праз паўгадзіны.
На браме цэнтральнага ўваходу вісеў, як звычайна, замок, і я звыкла пералез цераз сцяну каля капліцы. Я пералазіў цераз яе ўночы разоў дваццаць, за ёй былі любімыя могілкі Лі-Лі — адзіныя, як яна казала, жывыя могілкі ў Мінску.
— Гэта ненармальна, Лі-Лі, могілкі любіць, — сказаў я, калі яна зацягнула мяне сюды ўпершыню.
— Чаму? — спытала яна. — Калі я іх люблю?..
Мы хадзілі па дарожках між магіламі, Лі-Лі бліскала ліхтарыкам, выхоплівала з цемры надмагіллі — крыж, помнік, надпіс, фотаздымак... Над магіламі шарахаліся цені, шасталі ў кустах, хаваліся за помнікамі здані, прывіды, душы памерлых — Лі-Лі распавядала фантасмагарычныя гісторыі пра тое, як яны жылі і паміралі... Не скажу, што было весела, асабліва ў першыя разы. А потым я, сам не заўважыўшы, як, прывык да нашых кальварыйскіх фантасмагорый, да ценяў і прывідаў, мяне нават цягнула да іх — аднойчы я сам прапанаваў Лі-Лі паехаць на Кальварыю.
— А-а!.. — ускочыла на мяне малпаю, закруціўшы ногі на спіне, Лі-Лі. — Не-нар-маль-ны!..
Мы сабраліся, Лі-Лі ўзяла з сабой ліхтарык і яшчэ свечкі, сказаўшы, што, паколькі я ўжо нармальна ненармальны, значыць, гатовы да таго, каб нешта ўбачыць...
Магіла, да якой яна прывяла мяне, была абнесена ланцугом, але не на чатырох, як звычайна, а на трох каменных слупках, каля аднаго з якіх, унутры і ў вяршыні трохкутніка, мясцілася між бакавымі ланцугамі вузкая і кароткая — дваім ледзь сесці — чугунная лаўка. На магіле ляжала чорная гранітная пліта, таксама трохкутнік, з вяршыні якога намагалася ўзляцець мармуровая птушка, мусібыць, лябёдка. За раскінутымі крыламі лябёдкі, у выемцы ў пліце, стаяў авальны, у форме яйка, светлы камень, адшліфаваны белы валун з белым, высечаным з таго ж валуна, крыжам над ім. Крыж быў не зусім правільнай формы, выглядаў крылатым — трохі выгнуты, як пад ветрам, са скошанымі канцамі папярэчыны. За валуном, падпіраючы яго, віднеўся яшчэ адзін камень, пляскаты, аточаны чугунным вянком — нібыта пастамент, на якім помнік паставіць хацелі, ды ў апошнюю хвіліну перадумалі... Праз гэтую пустату над пастаментам надмагілле выглядала не зусім завершаным.
— Стаяў там помнік, — сказала Лі-Лі, пасвяціўшы ліхтарыкам на пляскаты, у чугунным вянку, камень. — Яго сцягнулі, прыгожы быў... Цяпер яна сама там стаіць.
— Хто — яна сама?..
— Аміля.
Лі-Лі пасвяціла на белы валун, на якім тонкімі, лятучымі літарамі з віньеткамі было выгравіравана адно імя:
А м і л я
Я спытаў першае, што ў галаву прыйшло:
— А даты?..
— На пастаменце. Яна нарадзілася ў адзін дзень са мной... Толькі раней за мяне, у пазамінулым стагоддзі. Я магла быць ёй, ды ўсё пераблыталася. З блытаніны мы з’яўляемся ў свеце, а не з Боскай волі...
Кажучы гэта, Лі-Лі ставіла свечкі — дзве на кончыкі крылаў і адну на шыю белай лябёдкі...
— Аміля падобная на мяне, як сястра, зараз убачыш... Але спачатку я раскажу табе пра яе. Як яна жыла і памірала...
Пасадзіўшы мяне на чугунную лаўку, Лі-Лі абыйшла магілу і паднялася на пляскаты камень, на пастамент за валуном з крыжам. Яна стала на ім, крыламі прыпадняўшы рукі і трохі нахіліўшыся ўперад — помнік! Грувасткае ў асобных дэталях надмагілле адразу набыло завершанасць і лёгкасць, адчулася, як палёт. Лябёдка, крыж і чалавек ядналіся ў адным намаганні, душа, дух і цела зліваліся ў адным памкненні — ускрыліць, узляцець, вырвацца, вызваліцца... Гэта было тым, чаго свядома ці несвядома прагне кожны, хто прападае, як кажа бацька Лі-Лі, толькі-толькі нарадзіўшыся.
— У жылах Амілі цякла блакітная кроў, бацька яе быў радавіты шляхціч, доўга жыў за мяжой і ажаніўся з англічанкай, выхаванай віктарыянскай эпохай, таму Аміля з маленства ведала, што Бог неспасцігальны, несмяроцце малаверагоднае, і толькі абавязак неаспрэчны і абсалютны, — пачала распавядаць Лі-Лі чарговую фантасмагарычную гісторыю. За спінай яе хісталіся вершаліны дрэў, гналіся ветрам, сутыкаліся і разрываліся хмары, у якіх то ўсплывала, то патанала поўня. На нейкія хвіліны Лі-Лі хавалася ў цемры, яе амаль не відаць было, толькі камяні бялелі, і голас яе гучаў, здавалася, з камянёў, з самой даўніны, пра якую яна распавядала. — Дзіцячыя гады Аміля правяла ў Англіі, у невялічкім старажытным гарадку на беразе Лі, скуль была яе маці. Там, у мясцовым саборы...
— На беразе чаго?..
— Рака Лі — прыток Тэмзы, і не перапыняй мяне болей.. Там, у мясцовым саборы, збудаваным яшчэ ў ХІІ стагоддзі, аднойчы ўбачыла яна двух іншаземцаў, што размаўлялі на той славянскай мове, якой навучыў яе бацька. „Якая прыгажуня... — гледзячы на Амілю, сказаў маладзейшы іншаземец старэйшаму. — Каралеўна, ды й толькі... З такою шлюб узяць — ад шчасця памерці..."
Аміля, якой было шаснаццаць, пачула ў словах іншаземца нешта большае за тое, што ён сказаў... Гэткія словы, думкі такія не дазваляліся ў храме! Гэта грэх быў, які Аміля адразу пачала замольваць, і ўчула голас з-пад гатычнага скляпення сабора: „Не грэх, а лёс...” Яна страціла прытомнасць, малады іншаземец падхапіў яе на рукі хутчэй, чым бацька. Не грэх, а лёс. Так іншаземцы з бацькам Амілі пазнаёміліся. Ён запрасіў іх у госці, яны гасцілі амаль месяц і пра нешта з бацькам гаварылі, гаварылі, гаварылі...
Праз год памерла маці. Застаўшыся ўдаўцом, бацька засумаваў нясцерпна, надумаў бегчы з Англіі, трываць не мог болей нічога ангельскага. „На радзіму пара", — сказаў ён Амілі. Яны селі на карабель, даплылі да французскага Брэста, адкуль тры гады, падоўгу жывучы ў Францыі, Германіі, Італіі, Аўстрыі, рухаліся і рухаліся на ўсход, пакуль не дабраліся нарэшце да радзімы. Якраз пад паўстанне 1863 года.
Пад гэты час Аміля была ўжо заручаная, стала нявестай таго самага іншаземца з радзімы, які падхапіў яе на рукі ў саборы. Заручыліся яны ў Італіі, дзе Лаўрусь Жыховіч, як звалі іншаземца, шукаў і купляў зброю для паўстання. Грошы на зброю здабываў бацька Амілі. Ён прадаваў уласную маёмасць, каштоўнасці, нічога не шкадаваў на барацьбу за вольную будучыню радзімы, не ведаючы, якую будучыню купляе для сябе, рыхтуе для дачкі.
Паўстанне разграмілі, жаніха і бацьку Амілі злавілі і збіраліся павесіць. Аміля прыйшла да генерала, якога называлі вешальнікам, прасіць за іх. Ёй споўнілася дваццаць, яна была самай прыгожай нявестай ва ўсёй Еўропе...
— Прасі за аднаго, — сказаў генерал.
Ён сказаў так назаўтра раніцай перад натоўпам на гарадской плошчы, сказаў гэта каля памоста з дзвюма шыбеніцамі, пад адной з якіх стаяў на падстаўцы з вяроўкай на шыі бацька Амілі, пад другой — яе жаніх. Аміля кінулася ў ногі генералу, білася галавой аб камяні...
— За аднаго прасі, — паўтарыў генерал. — Здымі пятлю з таго, за каго просіш, каго пакідаеш жыць. І хутка, бо павесім абодвух.
Хістаючыся, Аміля паднялася на памост, стала паміж шыбеніцамі. Натоўп сціх, замёр. Чуваць было, як парыпваюць дошкі памоста, на якіх стаяла і хісталася Аміля. Нарэшце яна зрабіла крок, другі, трэці — да шыбеніцы, пад якой стаяў бацька.
— А-ах!.. — выдыхнула плошча.
Аміля падышла да бацькі, укленчыла, абняла за ногі, прыціснулася — бацька кіўнуў ёй з пятлі і ўсміхнуўся.
— Пакідаю цябе на Лаўруся...
Аміля паднялася і зняла пятлю з шыі жаніха. Пачуўся пошчак барабанаў, які нарастаў, нарастаў, абарваўся — і кат выбіў падстаўку, асінавую цурку, з-пад ног бацькі.
— Курва!.. Сучка!.. — паляцела з натоўпу, як толькі бацька Амілі заматляўся ў пятлі. Аміля вяла за руку з памоста Лаўруся, а насустрач ім, ззаду і з усіх бакоў змяілася і шыпела: „Курва... курва... сучка... сучка..."
Ніхто не ведаў, што было ўчора ў маёнтку, занятым генералам-вешальнікам, да якога прыйшла Аміля прасіць за бацьку і жаніха. Можа, і не было нічога. Можа, надакучыла генералу проста так вешаць і вешаць, захацелася нечага весялейшага — ён і наладзіў спектакль. Дзеля такой дзеі, павесіўшы тысячы, аднаго можна і жывым пакінуць. Пра тысячы забудуць, пра аднаго запомняць... Так, ці не так, таго ніхто, апроч Амілі з генералам, не ведаў, але ж, калі не ведаеш, дык здагадацца не цяжка — і з натоўпу ляцела: „Курва... Сучка...” Нідзе, ніхто і нікога так не ўмее любіць, як любяць у нас свае сваіх.
Лаўрусь, які з усімі разам чакаў, што Аміля бацьку, а не яго зратуе, і ўжо адной нагой на тым свеце пабываў, ішоў за нявестай, выратавальніцай, галаву ў плечы ўціскаў, горбіўся і думаў: „Цяпер так і жыць?..” Ён паглядзеў на зласлівы натоўп, на насмешлівага генерала і абыякавага ката, вырваў руку сваю з рукі Амілі і вярнуўся, зноў падняўся на памост, стаў пад шыбеніцу і крыкнуў:
— Вешайце!
Генерал разрагатаўся, даў шпоры каню і паскакаў з плошчы, і кат засмяяўся і скочыў з памоста, і ў натоўпе пачуліся смяшкі: „Герой з курвай сваёй..."
Усё было абсмяянае: барацьба, пакуты, паўстанне — нават смерць. І найперш абсмяяным пачуваў сябе Лаўрусь Жыховіч, перакананы ў тым, што паратунак яму знайшла Аміля ў ложку вешальніка. Як кахаў ён цяпер Амілю, так яе і ненавідзеў — скруцілася ўсё і змяшалася.
Аміля пакутвала, штодня малілася і плакала... Яна плакала па каханні, малілася за бацьку... Лаўрусь выносіць яе плачу, чуць малітваў яе не мог, кідаўся ва ўсе бакі, шукаў і не знаходзіў смерці — на яго паказвалі пальцам і смяяліся. Рэўнасць, крыўда, знявага асляпілі яго, ён ужо не бачыў побач з сабой таго дзіва, валодаць якім дазволіліся яму нябёсы, — і толькі дадзенае слова і абавязак змусілі Лаўруся пайсці з Аміляй да шлюбу.
— Згодны ты ў жонкі ўзяць... — пачаў святар, і Лаўрусь раптам перапыніў яго: „Згодны, калі яна перад Богам скажа, што нявінная...” — і Аміля прашаптала ціха: „Перад Богам кажу, што нявінная...” — так яна Лаўруся кахала, што яму жыццё, а бацьку смерць выбрала, так кахала, што гонар свой яму пад ногі кінула, а ён пераступіў цяраз гонар яе і ў храме, пры алтары крыкнуў: „Дык заставайся вечнай нявестай хрыстовай, калі нявінная!..” — і ўдарыў кінжалам у грудзі!..
"Ну, гэта ўжо занадта — пры алтары зарэзаць...” — падумаў я, не перапыняючы Лі-Лі, і яна нібыта мяне пачула, паправілася:
— Гэта крыкам сваім: „Дык заставайся нявестай хрыстовай, калі нявінная!” — Лаўрусь, як кінжалам, ёй у грудзі ўдарыў, павярнуўся і рушыў з храма. Сэрца Амілі, горам і болем перапоўненае, не вытрывала — і Аміля ўпала на рукі святара. „Не грэх, а лёс...” — пачулася ёй з-пад гатычных скляпенняў...
Лі-Лі ўвайшла у ролю, апошнія словы прагучалі ледзь чутна, замагільна, я спалохаўся, ці сама яна не памірае... Зусім нечаканай была ў тую ноч Лі-Лі, зусім нязвыклай... Ды й наогул, хоць і тэатральна, але страшнавата было — могілкі ўсё ж... Лі-Лі запаліла свечкі на крылах і шыі лябёдкі, уціснулася да мяне на лаўку. „Глядзі туды, дзе я стаяла... Як поўня вынырне — так і ўбачыш”.
Поўня вынырнула, і я сапраўды — ці якраз не сапраўды — убачыў... Не ведаю, як яно і з чаго ўзнікла — з чараў, з галюцынацый, з праламленняў святла?.. — але там, дзе толькі што стаяла Лі-Лі, з пустаты, з цемры, з разрывістага ў лятучых хмарах месячнага бляску і трапяткога агню свечак зляпілася Аміля. Я пазнаў яе, нібы бачыў раней... Падобная на Лі-Лі, яна ўзнікла на тле поўні, роўна-роўненька на лініі, што напалам дзяліла трохкутнік магільнай пліты і трухкутнік агароджы, на адной лініі з крыжам над валуном і свечкай на шыі лябёдкі. На Амілі бялела шлюбная сукенка ў карунках, твар яе быў спакойны, вочы заплюшчаныя — яна плавала трошкі з боку ў бок і ззаду ўперад, і толькі тое і выдавала яе: гэта ўсё ж была ці душа Амілі, ці здань, але не чалавек.
— Можаш спытацца ў яе што-небудзь, — шапнула Лі-Лі. — Толькі ціха.
Пра цішыню яна магла не казаць, тут хацеў бы крыкнуць — не крыкнеш...
— Што спытацца?..
— Што хочаш... Пра сябе, пра некага...
Пра сябе, убачыўшы Амілю, я ўсё забыўся, таму спытаў:
— Лі-Лі кахае мяне, Аміля?..
Аміля ўсміхнулася і плаўна, павольна кіўнула галавой: „Кахае..."
— Я табе сама сказаць магла, — прашаптала Лі-Лі. — Ведаеш, чаго яна хоча?..
— Чаго?..
— Каб мы палюбіліся... Тут, пры ёй... І з ёй...
— Не выдумляй, Лі-Лі... На могілках...
— Ёй усё адно, дзе... Яна памерла, не зведаўшы, і цяпер хоча, хоча і хоча... — Лі-Лі ўжо расшпільвала мне дзягу, у гэтым яна налаўчылася. — Я сяду на цябе...
— Лі-Лі...
Павярнуўшыся, Лі-Лі падсела на мяне, адразу надзелася, — яна была без трусікаў, ведала, па што на могілкі едзе... Унутры была яна мокрая, нібы паспела кончыць.
— Так... Глыбей... О...
— Лі-Лі...
— Ідзі да нас, Аміля... Ідзі да нас...
— Не кліч яе... Я звар’яцею...
— Яна хоча...
— Гэта здань, Лі-Лі... Нічога яна не хоча... Не можа яна хацець...
— Яна падыйсці не можа, ёй нельга... Пайшлі да яе...
— Лі-Лі...
— Яна кліча, я чую... Толькі не выходзь з мяне...
Лі-Лі падымалася, я падымаўся за ёй, ставаў на цырлы, каб з яе не выйсці, з мяне спаўзалі штаны — Амілі, мусібыць, смешна глядзець на гэта было... З-за спіны Лі-Лі я нічога не бачыў, яна падвяла мяне да каменя, да пастамента, дзе Аміля павінна была стаяць, калі яшчэ стаяла, не збегла... Лі-Лі пераступіла камень, а мне не дала з яго сыйсці, на крайку спыніла, мы цяпер роўныя былі, не трэба было на цырлы ўздымацца, раманчык мой утульна ў Лі-Лі прыладзіўся, і Лі-Лі прыціснула мяне да сябе, завёўшы назад рукі:
— Глыбей, глыбей... Мы з ёй... Мы ў ёй... Мы — яна, і яна — мы...
Зліўшыся, мы стаялі слупком, амаль не рухаючыся, і я насамрэч адчуваў, што мы не самі па сабе і не ўдваіх, а з некім, з нечым, нават у нечым стаім, і тое нешта атуляла нас, цякло знізу ўверх і зверху ўніз, хваляй ласцілася, і я, здавалася, кранаў тую хвалю, што нас атуляла, трапяткую, дрогкую, а Лі-Лі спрабавала цалавацца з ёю ў ёй:
— Ідзі да нас, Аміля... да яго... да мяне... будзь у нас... мы ў табе... а... — о... — у... — а...
Такой Лі-Лі я не бачыў, не адчуваў ні раней, ні пасля... Яна была асцярожнай, стрыманай, цнатлівай, нібы ў першую шлюбную ноч, яна аберагала таго — тую? — з кім — ці кім? — была, і была плаўнай, без парывістых рухаў, нібы баялася прычыніць боль, стаяла і рухала клубамі, выгіналася, выгіналася і выгіналася ў таліі з боку ў бок, нічога болей не рабіла, доўга-доўга-доўга нічога болей не рабіла, толькі рухала клубамі і выгіналася, ад асалоды знемагала, ногі ў яе падкошваліся, і нарэшце яна страціла прытомнасць, я трымаў яе, абняўшы за жывот, і не ведаў, куды пакласці — не на магілу ж...
— Аміля... — ачуняўшы, прашаптала Лі-Лі, калі я данёс яе да лаўкі. — Аміля... — І ўбачыла мяне. — Табе хораша ў ёй?..
Не грэх, а лёс...
Поўня схавалася ў хмары, на пастаменце нікога і нічога не было, толькі цемра, перад якой дрыжэла на белым камені, на крыжы, на надпісе Аміля святло трох свечак — і намагалася ўскрыліць лябёдка...
Звычайна мы вярталіся да нашых сексуальных забаў, паўтараліся ў іх хоць аднойчы, каб паглядзець, што ж мы такое прыдумалі, але пра забаву на могілках і я, і Лі-Лі, як згаварыўшыся, нібы забыліся. Лі-Лі ні разу болей і блізка не падводзіла мяне да магілы Амілі...
Камень, пастамент, аточаны чугунным вянком, на якім мы кахаліся ў Амілі і яна кахалася ў нас, быў пусты — што ж гэта было ў тую ноч з намі, як магло такое быць?.. Свечак я не меў, паставіў бензінавую, якую папрасіў у таксіста, запальнічку на шыю лябёдкі, сеў на лаўку і стаў чакаць, пакуль вынырне з хмары поўня... Яна вынырнула, срэбрам заліла ўсе могілкі, мне здалося, я ўявіў, нібы мільгнула нешта на пастаменце, цень, штосьці белае, я спытаў:
— Аміля?..
Ні ад каго ніякага адказу...
— Аміля, дзе Лі-Лі?... Яна да мяне вернецца?..
Дрыжэла на белым камені, на крыжы, на надпісе Аміля святло запальнічкі. Я сядзеў, пакуль не загасіў запальнічку вецер.
Я не бачыў яшчэ балотнага кашмару... Сеўшы ў таксі, я паехаў яго сніць, ноч даначоўваць у кватэры Рутнянскіх.
Ты ператвараеш жыццё лабуха ў фантасмагорыю, Лі-Лі... „Я здольны быць Лі-Лі", — сказаў твой бацька.
Я не здольны быць табой...