Наскрозь
Вершы, балады, паэмы
Някляеў Уладзімір
Канцэрт пераможцаў
Балада гусляўКажуць людзі: ў год раз ночкай з гуслямі дзед
3 кургана, як снег, белы выходзе.
...І ўсё нешта пяе, што жывым не паняць.
Я н к а К у п а л а
У краях,
Да якіх
ад нашых дуброў
Тры гады на кані скакаць,
Цар Арых
Зваяваў суседніх цароў
I пачаў адзін цараваць.
Два законы
Народам скароным
Арых
Абвясціў
скрозь лямант і крык:
"Той,
хто будзе спяваць
Песні продкаў сваіх —
На калодзе
пакіне язык".
А каб сілай сваёй
За ўсе царствы мацней
Было царства яго —
Арых
Асудзіў на страту
Слабых дзяцей
I нямоглых
старых.
Ён васалаў-царкоў
Пасадзіў на транкі,
Загадаў ім
выконваць закон.
"Ты мудрэйшы з мудрэйшых,—
Сказалі царкі,—
Прыйдзе свет
да цябе
на паклон".
I паклікаў Арых
Ваяводу свайго,
I сказаў яму:
— Слухай, Яман!
Над законам няма
Ні цароў,
ні багоў,
Ваяводы —
таксама няма.
А таму,— усміхнуўся Яману Арых,-
Ты цара, ваявода,
усцеш...
Па закону
На страту нямоглых старых
Першы
бацьку свайго
Павядзеш.
Пахіснуўся ад слоў гэтых
Волат Яман,
Здзёр даспехі з сябе,
як кару...
Але дыхавіцы
праглынуўшы туман:
"Павяду",—
адказаў ен цару.
Потым з катам дзяржаўным
Адзін на адзін
Так Арых размаўляў:
— Верны кат!
Па закону на страту
Нямоглы твой сын
Хай адкрые мне
спіс гэтых страт.
Кат ад слова царова
Прырос да сцяны,
Але ўкленчыў
і вышаптаў ён:
— У мяне, уладар,
Два
нямоглых сыны,
Над абодвума
Роўны закон.
I паклікаў Арых
Да сябе гусляра,
Ды не граць
I не песні спяваць,
А сказаць,
Што няма над законам цара,
I ўсе гуслі
спаліць загадаць.
Не здзівіў гусляра
Цар загадам сваім,
Доўгі век жыў на свеце гусляр,
Быў ён белым як лунь,
Як легенда — сівым...
I сказаў ён цару:
— Уладар!
Прад законам схіляюцца смерд і кароль,
I не мне перад ім бунтаваць.
Гуслі заўтра спалю...
Толькі сёння
Дазволь
Мне апошнюю песню зайграць.
Я магутнае царства тваё апяю,
Ваяводаў і катаў тваіх,
Я вялікую мудрасць услаўлю тваю...
I кіўнуў
галавою
Арых.
I крануў
свае гулкія гуслі гусляр
Так, што неба,
Як звон, загуло!..
Устрывожыўся цар:
То бялеў царскі твар,
То чарнеў,
хоць у песні было
Толькі тое,
На што найвышэйшы дазвол
Паслухмяны пясняр папрасіў...
Але п е с н я
Хістала
і горы, і дол!
Як па мёртвых,
Гусляр галасіў
Па смялейшых за ўсіх
ваяводах цара,
Па адданейшых катах
і па ў...
I маланкай
Мільгнуў
Над плячом
Гусляра
Катаў меч —
і на шыю
упаў!
Царскі суд — правы суд.
Царскі гнеў — скоры гнеў.
Меч у царскай дзясніцы —
Пярун!
...А гусляр
перасечаным горлам
хрыпеў
I цягнуўся...
Рукамі...
Да струн...
"Гэй вы, гусі-самаграі!
Музыкі сівыя!
Вы спявайце ў родным краі
Песні векавыя.
I з небыцця вяртайце, гуслі,
усляроў у зрэб'і,
Непадкупных, неспакусных
Золатам і срэбрам.
Не збірайце толькі, гуслі,
Успамінаў хмары,
Як плылі над Белай Руссю
Войны ды пажары.
Як зямля яе стагнала,
Плакалі каменні...
Як было і так нас мала —
I як стала
меней..."
Кажух
Серп згубіла жняя,
Парэзалася змяя.
Не змяя —
змейка.
Не жняя —
жнейка.
Дзяцінства.
Не страшна мядзянкі,
А страшна вядзьмаркі.
Яна жыве за рэчкаю
3 ваўком і авечкаю.
Воўк авечку не дзярэ,
Ляжыць на баку:
До дзяцей на дварэ —
Хопіць ваўку,
— Як воўк вые?
- У-у-у!..
Не страшна.
Лугі гудзелі восамі,
Дзе бегалі мы босыя.
Грамы маланак кованкі
Кавалі перунамі,
А мы гулялі ў хованкі
3 маланкамі,
3 грамамі.
Бярэ лімонку Лёнька:
— Во гэта
чака.
...Пакласці на касцёр лімонку
I чакаць.
Лёнька — глянь! — пры рэвальверы:
"Збоч! Не падыходзь!.."
Першыя піянеры
Мацук і Гродзь,
На іх чырванакрыла
Гальштукі палаюць.
— Лёньку забіла!!!
...Хаваюць.
Пласты сырой зямлі
Зрываюцца з лапат.
— Яны яго звялі!
А-а-а!.. Быў бы аўтамат!
— Ты што!
То ж дзеці!!
Гнат!!!
...Я вырастаў з дзіцячых апранах
Хутчэй, чым травы ў лета вырасталі.
Ды не ў дакор
за рост не па гадах
Абновы мне гады ў рады спраўлялі.
Ну што пашыеш з лахманоў вайны?
Якія ў вёсцы зрабаванай грошы?
А дзед бухторыў:
"Поліўка...
Бліны...
Някепская яда — і рост харошы".
Як ні зіма — так звычная бяда:
Што апрануць, каб халады агораць?
Маўчаў я злосна:
"Добрая яда!
У Лёнькі старшынёвага не горай.
Але ў мяне палаплены кажух,
А Лёньку на зіму спраўляюць новы..."
Дзед уздыхаў.
Дзед пераводзіў дух,
Казаў:
"У Лёнькі бацька
Не вясковы.
I старшыня. 3 тваім не параўнаць".
"Кіла ў яго! — злаваў я.— Сквапны. Хіжы.
А старшыня — дык заўтра могуць зняць.
Ён рыжы. П'е.
У нас не любяць рыжых.
Ім шчасце
Чорт
варожыць на ражнах!
Вядзьмак ліе
Алей ім у маслёнку..."
Патроны мы шукалі ў бліндажах —
I тут лімонкай і забіла Лёньку.
Ягоны бацька з п'яных слёз апух,
А вечарам, памінкамі дабіты,
Прынёс да нас пад пахаю кажух
I кінуў: "На!.. Хоць не табе пашыты".
Я закрычаў. Я ўрос плячыма ў печ,
Да кажуха баяўся дакрануцца.
Ігнат прасіў: "Вазьміце... Гэта ж рэч...
Вазьміце, людцы! Ну, вазьміце, людцы!.."
Знямеў
мой крык. Паплыў у вочы змрок.
— Ачуйся ты! — Ігната ў спіну білі.
А ён сваё: "Харошы кажушок...
Прымерайся... Навыраст Лёньку шылі.
Табе, бадай што, будзе ў самы раз,
Ты ўзяўся ростам!.. Вунь які ты выйшаў!.."
I белы свет перада мной пагас.
Дзед плакаў ранкам:
"Малайчына... Выжыў..."
...Я выжыў.
Мне хапае апранах.
I час не той. I музыка не тая.
Ды колькі ні жыву —
у страшных снах
На кажусе
На Лёнькіным
Лятаю.
Канцэрт пераможцаў
Аляксею Дудараву
Я стаў пераможцам.
Я сёння балюю.
Віншуйце па пошце.
Цалую...
Вітаю вас, кайфа аматары,
Прысмокнутыя тэлевізарам.
Я вашыя душы, што прэлі за кратамі,
Спакусліва вызваліў.
Нязнаныя думкі
Над коўдрамі сноў вашых сцюжна зашорхалі...
Калі вы не дурні —
Жадаю вам поспехаў.
Браты перамогі,
Я вас абдымаю на карку Алімпа.
Нібы насарогі
Крышылі вы ўсе трыумфальныя аркі,
Што ўквечаны рознаю ліпай.
Рыклівы ваш бег
валюхаям
Не быў даспадобы...
Цяпер завіхаюцца,
Лепяць падобных.
Зайздроснікаў хеўра!
Для памятных здымкаў
Раскіньце абдымкі...
Ды хрэн вам.
Вы марылі ўпотай:
скруці, пераможца,
Зламай сабе шыю!
Для вас пераможца — што кошка
Ў закутку мышыным.
Мяне б вы пад рэю!
На дзягу!
Ды ніцма распяты
Між сцяўшым вас страхам
I прагай
Куснуць мае пяты...
Усе,
хто быў мной пераможаны,—
Станьце сябрамі.
Я не на адзінку памножаны,
На вас я памножаны,
3 вамі
Былі мы на роўных закілзаны ў збрую,
Прапахлую потам.
Я сёння балюю,
Вы — потым.
Ва ўсіх будзе свята!
Ніхто
назаўжды
не апошні...
Зноў час, як араты,
Засее ўзараныя пожні.
I некага іншага
Вынесе ўдача на грэбень —
I кіне пад стужку на фінішы,
Ламаючы
рэбры.
Узвыюць разявы:
"Ату! Пераможца забіты!
Вось плата
за славу!.."
I плёткі распусцяць, нібыта
Афішамі плошчы засцелены
I выслана вуліца кожная:
КАНЦЭРТ ПЕРАМОЖЦАЎ
А Д М Е Н Е Н Ы !
А Н Ш Л А Г
НА КАНЦЭРТ ПЕРАМОЖАНЫХ!
У зале канцэртнай
Засвішча ў тры пальцы галёрка...
Не выжыць
з працэнтаў!
Пагаслая зорка —
Не зорка.
Партэрныя крэслы —
Дзе перхаць і перасыць —
будуць парыпваць,
Пакуль над аркестрам
Не ўспыхне маланкаю
першая скрыпка!
Нібыта збавенне,
Нібы з нематы вызваленне...
Няхай на імгненне!
Жыццё — за такое імгненне,
Што першаю крыгай
Дае крыгалому пачатак...
На сцэне, на рынгу,
3 пальчаткамі і без пальчатак,
У прозе і ў вершах —
Адчайны, нічым не падкупны,
Змагаецца
Першы,
Каб выйшаў наперад
наступны!
Не вечны ён, першы.
Пад Млечным нязведаным Шляхам
Ён шлях свой завершыць.
Але не развеецца прахам.
Душу яго ў комін
Не выцягне з дымам і чадам...
Такі ж рызыкоўны —
Душу перамогі ўдыхае нашчадак.
Такі ж непадробны:
Адчайны, вясёлы, прыгожы,—
Ва ўсім ён падобны
На тых,
хто яго пераможа.
Хто пойдзе да мэты,
Як рэкі
Ідуць праз парогі...
Каб чыркнуць каметай
На небе крутым
Перамогі!
ЕС 987 654 320+1
Стэнаграма аднаго эксперымента
— Шэф, мы гатовы.
— Паехалі.
НАД ЗЯМЛЁЮ КРУЖУ ПАДРАНКАМ
ДЗЕ АРЭХАВЫЯ КУСТЫ
ТАК ПУСТЫЯ ЯК ПАД ФІРАНКАЙ
ВОКНЫ ВЫБІТЫЯ ПУСТЫЯ
ДЗЕ ЗВЯЛІСЯ СЛЯДЫ ЛАСІНЫЯ
ДЗЕ Ў ЛАГЧЫНАХ ДАКУЛЬ ВІДАЦЬ
ПАВУКАМІ ДЫМЫ НА АСІНАХ
ЯК НА ШЫБЕНІЦАХ ВІСЯЦЬ
ДЗЕ НА ЧОРНЫ ДЫВАН СУНІЧНІКА
ШТО Ў КУРОДЫМЕ СПАРАХНЕЎ
СЯДЗЕ ЗМОРАНАЯ СІНІЦА
I ЎЖО ЛАПКАЙ НЕ ЗВАРУХНЕ
ДЗЕ ПРАБІТЫ ЛЯСНЫЯ ШАТЫ
СКАМЯНЕЛЫМІ ВЕРШАЛІНАМІ
БЫЦЦАМ ПОМНІКАМІ ГЕРАСТРАТАМ
— Стоп, рабяты!.. 3 памерам нешта не тое. Праграмісты!.. Самусёў, у чым справа?
— Натхненне прапала. Паэтэса ўсё-ткі.
— Пашуткуй мне!.. Запускай, няхай хоць рыфму ў апошнім катрэне вымучае.
— Да якога слова?
— Вершалінамі.
ВЕРШЫ
ВЕРШАЦЦА
ВЕРШМАШЫНАМІ
— Стоп! Хто лексіку ўводзіў? Скуль такія адзінкі?
— Лексема в е р ш у заданні была:
"Э к а л а г і ч н ы в е р ш".
— А в е р ш м а ш ы н а скуль?
— Сама прыдумала.
— Гы-гы.
— Каму там смешна?
— Самусёву.
— Выбачайце, шэф. Анекдот успомніў. Расказаць?
— У аддзеле кадраў раскажаш. Запускай!
ПОЎНЫ ВЕРШАМІ I БЫЛІНАМІ
ЛЕС
ЛІСЦЁВЫ
ХВАЁВЫ
ЗМЕШАНЫ
ЛЕС
ТЫ ПОМСТАЮ БУДЗЕШ УСЦЕШАНЫ
СКРОЗЬ АРЭШНІКІ МЫ ЯК ВЕРШНІКІ
ПРАЛАМАЛІСЯ
НЕ ДА ВЕРШЫКАЎ
— Чаму спынілася? Усё ж нармальна.
— Характар паказвае. Лірычнае я.
— Ты ў мяне дажартуешся!
— Думае яна, шэф.
— Яна думае! А ў цябе галава для чаго?
— Для перасадкі.
— Для лысіны ў цябе галава.
— Я не вінаваты, што лысы. Мяне ўраклі малога.
— Пайшла!..
НАС НІБЫТА ЎРАКЛІ
СУРОЧЫЛІ
I ЗЯМЛЯ
У ЗАВОДАХ I ФАБРЫКАХ
НА АРЭШЫНЕ
ЯБЛЫКАМ СТОЧАНЫМ
ЛЕДЗЬ ВІСІЦЬ
ПАСАДЗІ СВАЮ ЯБЛЫНЮ
— Ну што там, нарэшце!..
— Засаромелася. Яблык на арэшыну павесіла.
— Ёй усё адно: што арэх, што яблык. Абы круглы.
— I лысы.
— Гы...
— До выдурвацца!
— Шэф, сур'ёзна: не ідзе ў яе сёння гэты памер.
— А што за памер такі? Ямб? Харэй?
— Гекзаметр.
— Гы-гы.
— Каму там зноў смешна?
— Самусёву.
— Выбачайце, шэф. Гамера ўспомніў: вяртаецца Адысей з камандзіроўкі...
— Самусёў!
— А жонка...
— Самусёў!
— Што?
— Ты ў Грэцыі ў камандзіроўцы быў?
— Не.
— I не будзеш. I жонцы гэта перадай.
— Шэф, пашкадуйце... Паспрабуем накінуць пару стоп.
— Накінь. Толькі гэта апошняе, што ты ў мяне робіш.
ПОМСТА ЛЮДСКАЯ НІШТО
ПЕРАД ПОМСТАЙ ПРЫРОДЫ
СПРАТЫ ЛЮДСКІЯ НІШТО
ПЕРАД СПРАТАМІ ВЕЧНАСЦІ
СПРАТАМІ ВЕЧНАСЦІ СПРАТАМІ ВЕЧНАСЦІ
ЗНІКНУЦЬ У ВЕЧНАСЦІ СПРАТАХ
ЛЯСЫ I НАРОДЫ
БЕЗ ЧАЛАВЕЧНАСЦІ БЕЗ ЧАЛАВЕЧНАСЦІ
БЕЗ ЧАЛАВЕЧНАСЦІ БЕЗ ЧАЛАВЕЧНАСЦІ
БЕЗ ЧАЛАВЕЧНАСЦІ
— Самусёў! Доўга яна заікацца будзе?
— Заклініла яе на чалавечнасці. У, жа-ле-за!
— Эксперымент скончаны. Нікога не затрымліваю. Усе вольныя.
— Шэф...
— Прывітанне жонцы, Самусёў!
Балада горада
Перад сённяшнім днём
на далонях маіх,
як на плошчах,
піраміды гадоў.
Ім пара ўжо зрабіць пералік.
Быў
год-горад...
Калісь
я увайшоў у яго пераможцам,
адштурхнуўшы плячом —
непатрэбны вяртацца —
цягнік.
Я з'явіўся спазнаць
таямніцу
свайго існавання,
кругабегу твайго,—
горад,
ідал мой,
сфінкс,—
каб дапяць
ад асноў да высноў
і на зданях таемных,
на вежах каменных
маўчання,
на шляхоў
скрыжаваннях
развесіць
імклівыя ветразі слоў.
За наіўнасць
караюць...
Ты ў зрэнках
загадку затойваў,
калі я
трос цябе за грудкі
і крычаў:
— Разгадаў!
Знаў,
якая адплата
прыдумана лёсам за тое мне?..
Ці не знаў?
Ты маўчаў...
Бубны
плошчаў
маўчалі.
Маўчала
струна кантрабаса-праспекта.
На цымбалах
правулкаў і вулак
дарэмна
я граць спрабаваў!
Знаў ты
тое,
што прыйдзе
яна,
загадае:
— У пекла!
Горад!
Ідал мой!
Сфінкс!
У якіх пірамідах
яе
ты ад іншых хаваў?
Ніспаслаў яе
помсціць?
Што ж,
каці свае вуліцы глуха,
зледзянелым асфальтам
пад нагамі ў мяне
халадзей,
падстаўляй
сваё вуха каменнае,
радасна слухай
святкаванне надзеі —
і роспач:
не стала надзей.
Рукі
так
вырываюць!..
Я кожнай збалелай гадзінай,
што прайшла без яе —
катавамы мільёны разоў!
...За наіўнасць
караюць,
пасылаючы любых,
адзіных,
да цяжарных распусніц падобных
і да абразоў.
Дзе ты ўзяў яе,
горад?!
Нібыта ваўчо маладое,
ты мяне
прыручаў,
прывучаў
да бетону і шкла.
Я цябе зненавідзеў!
Каб потым успомніць
пра тое,
што на месцы тваім
шарачковая
вёска была.
Чуўся рокат мне твой:
"Упрагайся...
За працу бярыся..."
Я ўзіраўся ў цябе.
Абжываў,
як расхрыстаны дом.
I ў натоўпах тваіх
я знаёмыя ўбачыў
абрысы...
Ты з-пад маскі каменнай
смаргонскім глядзеў
мужыком.
Прыручыў ты
ваўчо.
I вучыў мяне
жыць непадробна.
А каб я
усвядоміў,
якія плаціць мне даўгі,
ты ў настаўнікі мне
крэўных сейбітаў даў,
хлебаробаў,
што пайшлі ад зямлі
малатарні каваць і плугі.
Даў таварышаў —
тых,
што праносяць
штандарамі словы,
не ламаючы
строй свой
у шэсці грымотных гадоў,
дзе ламаюцца звычкі,
ламаецца голас вясковы:
як метро —
прабіваецца
ў голасе гул гарадоў.
I рассыпаўся ў прах
слуп агню,
што вірыў паміж намі...
Мы сустрэліся нанава:
так
сустракаюцца бацька і сын.
Ты мяне абдымаў —
змазалелымі ў працы —
мастамі,
і дымамі заводаў
расчэсваў
мае валасы.
А каханую,
тую,
якая здавалася карай,
у абдымках якой
навальнічная
цемра
гула —
ты суцішыў,
суняў...
Мне не звыкнуцца з гэтай ахвярай!
Я хачу,
каб яна была той жа,
якою была!
Мне не трэба інакшай:
не выжыць мне ў гэткім расстанні...
На смяротных,
гаротных,
слабых нас —
з нябёс
для чаго
пасылаецца лёсам
пагібель такога кахання
і навошта жыве ў нас
нясцерпная
прага яго?!
Горад!
Бацька мой хросны!..
Я
сын твой.
Я
жылка жывая,
што адчайна пульсуе
на скроні каменнай тваёй.
Мне зямля твая,
горад —
атрутная, злая, чужая —
стала роднай зямлёй.
Скрозь бетон і асфальт
я ўрастаю ў яе
каранямі.
На атрутнай зямлі
не пускае ніхто карані.
Я ўзіраюся ў далеч:
што там, за наступнымі днямі?..
Дні заліты тваімі агнямі...
I слепяць
агні.