Наскрозь
Вершы, балады, паэмы
Някляеў Уладзімір
Лінія лёсу
Космас1
Народжаныя на зямлі
Лазначаны знакам нябёсаў.
Мы тут проста гнёзды звілі,
Забыўшыся, хто мы былі,
Мы тут наняліся ў матросы,
У дойліды і ў кавалі —
I зведаўшы працу зямлі,
Успомнілі прагу нябёсаў.
2
Аднойчы, прачнуўшыся ўночы,
Ты ўспомніш, што ўмееш лятаць,
I стане наіўныя вочы
Халодная бездань смактаць.
I зманлівай згадкай быцця
Цябе працягне аж да поту,—
I ўласнае станеш дзіця
Вучыць не хадзе, а палёту.
Хадок
Уладзіміру Караткевічу
Біклага, кульба, торба на плячах—
Па нашым часе
выгляд маскарадны.
Нікому і ні ў чым непадуладны
Хадок ідзе, таму што выбраў
Шлях.
3 дубровы ў бор, з нізіны на грудок
Ідзе хадок,—
а бэйбусы, барыгі
Крычаць: "Гэй ты! Дзе крыж твой?
Дзе вярыгі?"
Хадок ідзе. Таму што ён
Хадок.
Ён выбраў шлях — і ўжо не зверне ўбок
Ад ісціны, вядомае спрадвеку:
Амаль усё, што трэба чалавеку —
Скарынка хлеба ды вады глыток,
Амаль усё. Амаль, амаль, амаль...
Але не ўсё — калі камяк у горле,
Не ўсе, не ўсё — калі душу агорне
Па незабыўным непазбыўны жаль.
Па кім? Па чым? Ці не па ўсіх і ўсім:
Па наласах тых, што на ўзмежку поля,
Па тым – што праўда, і па тым – што воля,
Па самым любым, самым дарагім,
Па ўсіх, па ўсім — да слёз, да слёз, да слёз,
Па самым крэўным у чужынным свеце,
Што княжым ветрам прашуміць у вецці
Заслаўскіх сосен, полацкіх бяроз
Ці паляўнічым рогам прагудзе
Ля Турава — і адгукнецца ў Крэве...
Хай шлях кружны, нібыта кольцы ў дрэве,
Бясконцы шлях. Але хадок
Ідзе.
Усё сваё з сабой нясе... Яму
Таго даволі — больш, чым неабходна,
Каб зратаваць сасмяглых і галодных,
Каго? — яму вядома аднаму,
Ідзе хадок.
Над ім дажджыць, сняжыць,
Яму не выйсці з гэтай кругаверці:
Ён ведае так мала, каб памерці.
І гэтак многа ведае, каб жыць.
Лінія лёсу
Аэранаўтыкі законы
Найпростыя:
бяры
і клей...
I ўзвіўся над крутым адхонам
Размаляваны пад дракона
Паветраны
Лятучы
Змей!
Неспадзяваны
Шлях крылаты,
Зямны
непрадказальны шлях:
Да вышыні, струной напятай,
Уніз
па ямах,
камянях,
Дзядоўніку набіўшы ў пяты...
I захаплення крык! I страх!
О не ўпадзі, мой лёс,
узняты
Драконам аб шасці хвастах!
У вёскі ўсёй навідавоку
Лунае ён, вогненнабокі,
Рве суравую нітку з рук.
Рубцом
смыліць далонь пякуча,—
Вышэй,
Вышэй,
мой змей лятучы,
За кругам круг,
За кругам круг!
...Супроць нябёс — зямля сырая,
І лёс — кругамі праз агонь.
Трываю. Вышыню трымаю,
Балюча нітка суравая
Ўрасла ў далонь.
На памяць
Партызанскага лагера
Трохі пажоўклае фота...
Вынаходніцтву Дагера
Дзякуй ад шостае роты!
Ад яе камандзіра,
Русачубага, першага справа.
На дзевяты дзень міру
Ён загіне пад Прагай.
Побач — справа другая —
Дарагая яго, сувязная
Застанецца жывая...
Ды ніхто шчэ пра гэта не знае.
I народзіцца сын.
Русачубы.
Ваенным пілотам
Ён праз трыццаць адзін
Год
сустрэнецца з шостаю ротай.
Парадзелай, ссівелай,
Адно і багатай —
на страты...
Стане злева
I будзе глядзець вінавата.
Рота ахне суладна,
Памяць роту ажно захістае:
"Гэткі ж стройны і ладны!
Толькі роты яму не хапае..."
Рота вырашыць справу
Як належыць:
Без музыкі доўгай
Загадае стаць справа,
Першым справа —
па праву і доўгу.
I саступяць гады,
Ажыве і паўторыцца фота:
Камандзір малады...
3 ім ягоная
Шостая рота.
9 мая
Спытае нехта: як жывеш?
I ты ў адказ кіўнеш: нічога.
Пасля спытай сябе самога:
Як
ты жывеш? Ці так жывеш?
Прыйдзі да Вечнага агню
I моўчкі, стаўшы на калені,
Правер агнём сваё сумленне
На праўду і на чысціню.
Калі ж устанеш прысягнуць
Усім, хто не вярнуўся з бою,
Ты не шукай іх за спіною —
Яны наперадзе ідуць.
Рэйсавы аўтобус
Далягляд жаўцее пожнямі.
Дня сухмень. Павек тамленне.
Звыклы шлях...
Шафёр апошнія
Слухае паведамленні.
Што і як на нашым глобусе?
Скуль куды ідзе пагроза?
Пахне хлебам у аўтобусе
М і н с к — Б я р о з а.
Той аўтобус ледзьве дыхае,
Ледзь адольвае грудкі,
Афіцыйны голас дыктара.
Тры бабулі. Два дзядкі,
Лёс, лічы, амаль адмераны.
Што ж ім нечая бяда,
Бліжні Ўсход і ўсе Амерыкі!..
— Не скажы... Людзей шкада.
I глядзяць вачмі блакітнымі,
Як святыя з абразоў,
Сто разоў вайною бітыя,
Паленыя сто разоў! —
Крэўныя мае!
За кожнага
Сам — на крыж і на касцёр...
— Весялей глядзі, заложнікі,—
Жартам кідае шафёр.
Мы — заложнікі, заложнікі!..
Покуль дзень навек не згас,
Мы — за кожнага, за кожнага,
Нат за тых, хто супраць нас.
Нашы сэрцы не жалезныя —
I да страшнага суда
Мы ў залежнасці,
залежныя
Ад усіх, каго шкада.
Як бярозы белакорыя,
Душы свецяцца ў смузе...
Мы з шафёрам "Беламорыну"
Моўчкі курым па чарзе.
Ён ківае мне на радыё,
Уздыхае:
— От народ...
Дзень які! Жыві і радуйся...
Дыктар зноў пра Бліжні Ўсход.
Кулі свішчуць. Бомбы вухаюць.
Дзень які? I век які?
А бабулі памяць слухаюць,
Памяць слухаюць дзядкі.
Дыктару ў адказ павохаюць
I ўпадуць у забыццё,
На грудзях абняўшы боханы,
Як надзею на жыццё.
Варшава, восень-82
Варшава. Восень.
Поўнач. Патрулі.
Як гулка ў вулках аддаюцца крокі!..
Мы ціха наша свята правялі,
Шампанскае не выбівала коркі
У доме тым, куды мы забрылі
I, ў паўзах нетаропкае гаворкі,
Смакуючы, гаркавы чай пілі.
Там — да агню спіною — гаспадар
Сядзеў, у цень хаваючы свой твар,
Які калісьці ў сечы пакалечыў...
Пацёрты плед накінуўшы на плечы,
Ён зябла рукі грэў аб самавар.
— Што ж,— ён казаў,—
цяпер не лепшы час,
I гэткі час прыходзіць кожны раз,
Як падмяняюць людзі напаказ
Маною — праўду, мітуснёю — справу...
1 тым не менш я рады бачыць вас,
Бо для кахання бог стварыў Варшаву.
Ён шклянку з чаем падымаў:
— Віват!
За вас, Хрысціна! I за вас, сабрат!
П'ём за мілосць! Астатняе ўсё — марнасць.
Ёсць чалавечых сэрцаў салідарнасць
I закаханых душ маёвы сад.
Варшаву для кахання бог стварыў!..
Пра гэта толькі ён і гаварыў,
Я сіліўся размову перайначыць:
— Вы ваявалі...
— Гэта мала значыць!
Па мне мая Варшава не заплача,
Бо я кахання ёй не падарыў.
Я біўся за яе на ўсіх франтах.
Калі ж вярнуўся ў славе і ў слязах,
Мяне мая Варшава не прызнала...
Яна сярод пажарышча стаяла,
I ружа пунсавела ў валасах.
Я гавару прыгожа?.. Можа быць.
Я позна стаў прыгожа гаварыць,
Пасля таго, калі адхаркаў порах,
Нянавісць, што ў маіх чарнела порах...
3 ёй у Варшаве немагчыма жыць.
— Паўсюль жывуць,— сказаў я неўпапад,
Бо гэта мне карцела акурат,
А гаспадар — паэт, былы салдат —
Усяк адводзіў гэтую гаворку...
I мне ў адказ ён усміхнуўся горка,
Зноў чай наліў і шклянку ўзняў:
— Віват!
Стварыў Варшаву для кахання бог...
I ў рэшце рэшт мяне ён перамог,
Бо меў незразумелае мне права
Ніжэй за ганьбу быць,
Вышэй за славу...
I я не змог пераступіць парог
3 маёй Варшавы
У яго Варшазу.
I ён праводзіў нас,
Чужы — чужых,
I мы пайшлі па вуліцах пустых,
Дзе колкім ветрам забівала дых
I між вітрын насіла павуціну,
I хрыплае імя тваё —Хрысціна,
Як плач няўцямны, мучыла мне слых.
I ў тую ж ноч, як торгнуўся цягнік
I ўзнік у шкле аконным мой двайнік,
Што бег з табою побач за вагонам,
3 густога ценю выплыў твар
Я г о н ы —
I да майго,
Нібы двайнік,
Прынік.
Зрываючыся
з грукатам
з маста,
За ім ляцелі плач і пустата,
Неправата жыцця і правата —
I я не мог ад іх адгарадзіцца!
...Нарэшце, чай прынёсшы, правадніца
Завесіла фіранкай твар Хрыста.
Пыл дарог
Ці пясок залаты ён, ці смецце —
Пыл дарог, што круцілі па свеце?..
Мітусня!
Вызваляюся.
Вецер
Лёг ля брамы ў нядрэмны дазор,
Як сабака.
Бы сховы разор,
Дні спусцелыя...
I на дасвецці
Вызваляецца неба ад зор.
***
Пералётная птушка зламала крыло аб драты
Каля бацькавай хаты.
I крычыць, як жалеза пілуе, яна:
"Гэта ты! Гэта ты!
Гэта ты вінаваты!"
I на крык яе
кругам
вяртае важак чараду —
Што ён стане рабіць?..
Вёдры ў хаце пустыя...
Так страшна ісці па ваду,
Быццам
Будуць
Бамбіць.
***
На радасць, на радасць, на радасць
Зямлі, чалавеку, былінцы
Вясёлая зорка над садам,
Руплівы шпачок на галінцы.
На радасць —
а нехта канае,
Пакутуе хтосьці нявінна.
А зорка міргае, міргае,
Спявае шпачок і спявае
Наіўна, наіўна, наіўна.
Воблака над школай
— Воблака гэтае хоць пастрыжы:
Пасецца на небе авечкаю воблака.
— Ага. Пастрыжы і ад страху бяжы:
Яно на мядзведзя падобнае воблікам.
— Не, у яго плаўнікі, як у рыб.
— На выбух падобна.
— На атамны грыб.
— Дурань!.. Яно — як капа на мяжы:
Бяры
і складай у рэзгіны.
— Як грыб, я кажу!
— Сваёй мамцы скажы!..
Гульні дзіцячыя... Сны... Міражы...
Воблака гэтае на віражы
Чатыры стрыжы, як чатыры нажы,—
Зрэзалі.
Лістоўка
Колькі слоў пра любоў і дабро
Асвятлялі паперу!..
У бяссіллі адкіну пяро —
Сам сабе ўжо не веру.
Невыносна. Гранада была —
Зноў Гранада.
3 усяго, што зямля прыняла,
Выспяваюць снарады.
Для чаго ж нам ламацца ў душу,
Міласэрны мой брат?..
Невыносна!
I ўсё-ткі пішу
Спісы болю і страт.
Праз мяне напралом
Гром! —
і куляй прабіта лістоўка:
"Больш адным, хто з пяром —
Менш адным, хто з вінтоўкай".
Паштоўка з Сараева
Ля каменя, які апавяшчае,
Што тут якраз, на гэтым самым месцы,
Быў некалі забіты Фердынанд,
Той самы Фердынанд, той самы герцаг,
Дакладней, эрц... Чаму, дарэчы, эрц?..
(Даведацца.) Ля каменя таго
Стаіць ружовашчокая аўстрыйка —
Спакусніца, аўстрыйская багіня,
Што стала алімпійскай чэмпіёнкай,
Якую для рэкламнага праспекта
Фатаграфуе клышаногі швед,
Стараючыся, каб відзён быў надпіс
На камені, які апавяшчае,
Што некалі на гэтым самым месцы
Забіты быў...
Да каменя ідзе
Ссівелы немец, герцага равеснік,
3 ім жонка маладая, у якой
Дзве пары лыж.
Яна глядзіць на шведа —
Швед на яе.
Смяецца чэмпіёнка,
Іскрыцца снег ля каменя таго,
Дзе некалі... які апавяшчае...
На момант немец прыпыняе жонку
I кажа ёй: "Nicht er der letzte war" *.
*"Не ён апошні" (ням.).
Гонка
Секунда да старту — і ўжо не адменіцца
старт.
Не пройдзе хтось іншы тваю алімпійскую
гонку.
Падзеляць прызы, медалямі насыпяць
скарбонкі,
Ды ўсё гэта — потым,
А зараз — азарт.
Секунда да старту.
Цябе не бяруць у разлік.
Табе не прарочаць высокае месца прызёра,
Дзесятку замкні — і не ўчуеш ні слова дакору,
Прывыклі, што ты — у сярэдніх,
А ты — не прывык.
Секунда да старту...
А жэраб цябе пасярод
I зараз паставіў, каб месца адразу ты ведаў;
I пойдуць па гонцы,
нібы ганаровы эскорт,
Два фіны наперадзе,
Ззаду — два шведы.
Яны фаварыты...
Як здорава фіны пайшлі!
Ажно закружыла
па следзе іх
след над лыжнёю!
I шведаў, гатовых рвануцца,
ты бачыш спіною:
Абодва — прызёры,
Абодва — лыжні каралі.
Ды толькі карона
Адна
на дзесятак галоў
Дастойных яе...
І секунда да старту.
Спакойна.
Дзесятку замкнуць — гэта вельмі, канечне,
прыстойна,
Але паспрабуем
На моц
Каралёў!
Як шчодра — за так! — мы секунды жыцця
раздаём.
На фінішы лёсу
камусьці секунды не хопіць,
На фінішы гонкі,
Як шведы тандэм свой раскоцяць,
I выцягнуць фіны
Пад'ём.
Хто першы — той першы,
Хоць губы кусай да крыві.
Спадзеўка ва ўсіх
на сябе, на лыжню і на ўдачу.
Дастаць толькі 6 фінаў.
А потым, як кажуць, пабачым.
Дастань толькі фінаў —
Хоць жылы парві!
Цяпер — ці ніколі. Такая секундзе цана.
Цяпер — ці ніколі. Няма што адкласці
на потым.
Да фінішу доўгія вёрсты
работы,
работы,
работы,
Да старту —
Бясслаўя і славы —
секунда адна.
Паэтэсы
Суровы век. Сталёвы скрыгат спрэс.
I ўсё ж не згаслі,
Узышлі прароча
Над лёсам веку
вочы паэтэс —
I вочы Анны, і Марыны вочы.
Пранізваючы цемру аблачын,
Яны гараць на даляглядах сцюжных.
Паэзія — занятак для мужчын.
I для жанчын. Паэзія — для мужных.
Яна не чалавечы — божы знак,
Які гартуе душы трапяткія.
Дай бог так мужна жыць,
Памерці так,
Як мужна памірала Еўдакія.
I калі гром нябёсы скалане,
Глыбінь зямных спасцігну прыцяжэнне,
Не свечку вы пастаўце —
Келіх мне,
Каб мог падняць і ў цёмнай старане
Яго за вас,
Таіса, Рая, Жэня...
Тракай
Я помню, што песня была. Не помню якая.
На захадзе тлелі чырвоныя вежы Тракая.
Азёры Тракая чаўны калыхалі —
такая
Знаёмая песня гучала...
Не помню якая.
Быў жнівеньскі вечар, Азяблы ля возера.
Росны,
I пахла травою і рыбаю, мокрымі вёсламі.
На вежу Тракая скацілася з воблака поўня.
Усе дэкарацыі помню. А дзеі — не помню.
Так дзіўна не помню, што нельга на гэта
забыцца.
Нібыта былое яшчэ толькі думае збыцца —
I можна ў ім нешта
змяніць, перайначыць, падправіць,
Бы ў п'есе, якую збіраюцца нанава ставіць.
Мінулага памяць, як сталь ліставая
пад прэсам:
Пружыніць — а гнецца... I вось перапісана
п'еса,
I той, хто ў старой пастаноўцы быў проста
ў масоўцы,
Стаць прагне героем у новай яе пастаноўцы.
Ды я не пра тое... А песня — пра раці
князёвы.
Мелодыя вольная, непаланёныя словы.
Саб'ецца пагоня. I вершнікі коней напояць.
Гісторыя — тое, што некаму выгадна помніць.
Што гоніць пагоню з Тракая да Крэўскага
замка...
Гісторыя з намі таргуецца, быццам цыганка.
Стамлёнаму Вітаўту не дачакацца кароны.
Законы гісторыі — гэта адчаю законы.
Я зноў не аб тым... Абрываецца думка.
Сам-насам
Я ў сённяшнім часе з мінулым
і будучым часам.
Іду па канаце. Дзве прорвы з бакоў,
дзве лавіны.
Бірута і Кейстут!.. Спяём і паплачам,
літвіны!
Спяём і паплачам, напоўніўшы келіхі брагай,
Спяём, і паплачам, і вып'ем да дна за адвагу,
За продкаў адвагу, яшчэ за адвагу нашчадкаў,
Мы — кладкі між імі, над плынню гісторыі
кладкі.
Імя нам — кагорты: мільёны, мільёны,
мільёны...
Каб нас не забылі, пакінем нашчадкам імёны,
Пакінем імёны! — адно на мільён дастаткова,
Каб выспела ніва,
дзе будзе пасеена слова,— а
Слова
Кладзецца на слова, як колас на колас
Кладуцца, каб выстаяць вецер,
і голас на голас,
I вусны на вусны,
I рукі злятаюць на рукі...
Не, песню не помню.
Мелодыя...
музыка...
гукі...
Роднае
Вясновы першы гром
Скаціўся, як з гары,
I рэха ля крыніц дубы хістае.
Бусліная зямля. Азёры ды бары.
Акопы ды палын. Зямля святая.
Тут не забыты плач.
I не забіты смех.
Не аціхае спеў чарод птушыных.
Тут дождж не проста дождж.
I снег не проста снег.
Бо гэта дождж і снег
над берагам
Айчыны.
Жаўна
Нават рэха няма ў гэтым лесе,
Няма нават рэха.
А бывала чутно,
Як вавёрка гуляла арэхам,
Перакідвала з зуба на зуб...
Векам,
дупламі сточаны дуб
Больш не просіць,
Каб дзяцел прачысціў старэчае вуха
Няма чаго слухаць.
Глуха
Ад відна да цямна,
Быццам лес гэты выкляты лёсам...
I заплакала раптам жаўна,
Не — запела адчайна жаўна,
Што спрадвеку была безгалосай!
Як звінела яна!
Скуль яна?.. і якая яна?..—
Не відно!.. Толькі голас пярэсты!
Толькі ў медным аркестры
Залатая струна!
I ледзь-ледзь ажыла,
Загула
Медзь, якая была анямела.
Палавіна аркестра гула: як змагла?
Палавіна гула: як пасмела!
Сыч схаваўся ў дупло.
Закрычала сава звар'яцела:
"Тут такой не было!.,"
Мала што не было!
Не было — прыляцела.
Над будзённаю скрухаю
Святкаваў
залаты яе голас...
Песні трэба, каб слухалі.
Каб на песню быў голад.
Толькі лес — як сцяна.
Зрэдку вецер у вецці шугае,
Паляцела жаўна,
Дзе яна свайго лесу шукае?
Волатава гара
1
Грымнуў у грудзі гары —
Пала прад волатам:
"Колькі захочаш бяры
Срэбра і золата".
Не нахіліўся падняць.
Рушыў.
Устала
I засталася стаяць
Там, дзе стаяла.
2
Шляхам зваротным ішоў,
Грымнуў — не ўпала.
"Што ж ты,— спытала,— знайшоў?
Сіла — і тая прапала".
Глянула — цёмна ў вачах!
Страшная сіла!
"Ты засланіла мне шлях..."
3
I саступіла.
Долы адкрыла. А ён
Зноў рушыў верхам.
...Плач, што ляцеў наўздагон,
Зносіла ветрам.
Новы снег
Столькі снегу, што галіны ломяцца.
Белы снег — таму і белы свет.
Чысціня. На чысціні і ловяцца.
След у след
Ты ступай за мной паміж сумётамі,
Дзе слядоў не бачна нічыіх.
Не сумуй былою адзінотаю —
Мы ўдваіх
Каля ўскрайку лесу вечаровага,
Дзе пазёмка запыняе бег...
I нічога ў нас з табою новага —
Толькі снег.
Перад табой
...Я з лёсам
Біўся на нажах,
Пакуль мяне ты не любіла,
Ты мне адкрыла смерці жах..
Не,
Жах жыцця ты мне адкрыла.
На міг
на ростанях Сусвету
Любоў
Знайшла маю душу.
Я не прашу кахаць за гэта...
Я літасці тваёй
Прашу.
Разрыў
Узняў кулакі над сталом —
I грымнуў аб стол кулакамі:
"На скос, на распыл, на разлом
Усё, што было паміж намі!"
1 не азірнуўся ў дзвярах...
I бачыў да скону штоночы
Два чорныя возеры ў снах:
Сірочыя сынавы вочы.
Спадарожная
...I выпадкова, плоць да плоці
Нас кінула на павароце,
I шляху пыльная шляя
Між ліп згубілася высокіх.
Зеленавокая мая!
Я не люблю зеленавокіх.
Ды асляпіла гэта сіла,
Што скразнякамі ў нас гудзе.
На міг адзін яна зрадніла —
Яна навекі развядзе.
Ніхто не будзе вінаваты!..
А ты —
да страты, да расплаты,
Да развітання за вярсту —
Глядзіш,
нібы сястра на брата.
Як сірата на сірату.
Камень-жальнік
На сівы быльнёг,
На разбег дарог
Да вясёлых ног
Камень-жальнік лёг.
Не ступі — згарыш! -
На каменны крыж.
Калі ж смелы: кліч!
Пад сырой зямлёй
Залатой змяёй
Звіўся Вечны Зніч.
Як не ўпадзе кліч
3 рота жабаю,
Выйдзе Вечны Зніч
3 камень-жальніка.
Пабяжыць, гарун,
Да Старых Барун,—
Дзе згубіў Пярун
Залаты бізун,—
Не тварыць мальбу,
Не спраўляць жальбу,
А ці волю гуляць
Альбо неба сцябаць.
Калі шанцуе
Гнулася арэхавая вуда,
Торгаючы рыбіну душу.
"Ну куды ты дзенешся?..
Нікуды!.."
Я вясёлы, быццам з кірмашу,
Мне ўвесь дзень сягоння шанцавала!
I насадка на тваю душу
Анічога мне не каштавала.
Кіну ў кош. Ляжаць ужо ў кашы
Два самы, нібыта гладышы.
А душа рванулася —
парвала
Жылку!..
Што ж, і два самы — нямала.
Трэцяму —
Сягоння шанцавала.
Абяцанкі
Цацанкі ўсё ж
У абяцанках.
Без абяцанкаў —
без патрэб
Віно, разлітае па шклянках,
Пакроены на лусты хлеб.
Без абяцанкаў — прэсны побыт.
Без солі — соль,
Без мёду — мёд.
Чакаем —...
на пасля, на потым
Паабяцаных асалод.
Дарма, што ў скрыгаце і гудзе
Жыццё
чаканкаю прайшло:
Яшчэ ўсё будзе, будзе, будзе,
Што абяцалася...
Было.
Заўтра рана ўставаць
Заўтра рана ўставаць...
Ачмурэлая поўня ў акне.
Заўтра рана ўставаць...
А размове канца не відно,
Хоць і сказана ўсё,
і дапіта да донца віно —
Не памочнік сягоння яно,
заўтра рана ўставаць.
Нашы дрогкія цені
стамлёна ляжаць на сцяне,
Заўтра рана ўставаць,—
Трэба спаць, трэба спаць, трэба спаць;
Нам ці страшна абодвум
апошнія словы сказаць,
Ці няма што сказаць...
Заўтра рана ўставаць.
Што мы вырашым сёння
па праўдзе альбо па мане?
Заўтра рана ўставаць —
Позні час, позні час, позні час;
Вось мы побач сядзім,
і ніводны не ведае з нас,
Як дагрукацца мне да цябе
і табе да мяне.
Кожны з нас выплывае са шторму
на ўласным чаўне,
Нешта ёсць паміж намі,
чаго не дазнацца дваім,
Можа, трэці патрэбны,
тым больш што гаворка аб ім,—
Заўтра рана ўставаць...
Дык патрэбны нам трэці ці не?..
Быццам маятнік ноч —
3 боку ў бок, з боку ў бок, з боку ў бок,
I размова, нібыта
з рукі на руку ланцужок.
Недзе ж ісціна ёсць,
залатая сярэдзіна ёсць,
Толькі мы да яе —
ні на крок, ні на крок, ні на крок.
Значыць, скончым нічым,
як калісь пачалі ні з чаго,
Заўтра рана ўставаць,—
заўтра гэтае ўжо настае:
Дзве блакітныя знічкі
упалі на вейкі твае,
Адхіснулася цемра
ад боскага твару твайго.
Мне б маліцца прад ім
і нічога не помніць апроч,
Што крывёй прыкіпеў,
што ў цябе ўсімі жыламі ўрос!
Заўтра рана ўставаць —
і разлічвацца лёсам за лёс,
Бо не выправіць дзень,
што не здолела выправіць ноч.
Бо пакутліва помнім
і ведаем болей ад слоў,
3 іх любое, як зброя:
ці шчыт у гаворцы, ці меч.
Трэба класціся спаць —
Не пярэч, не пярэч, не пярэч,
Поўня ўзбіла падушкі
пад ценямі нашых галоў.
Цені нашыя спяць.
На крайку твой, на самым ражку.
Я па звычцы паправіў
падушку яму пад шчакой.
Заўтра рана ўставаць...
...Укацілася поўня ў пакой
I павісла гадзіннікам на залатым ланцужку...
Рана, рана ўставаць.
***
Дзе голаў прытулю,
Там і знайду начлег.
Снег першы —
На зямлю,
Наступны снег — на снег.
На рану —
Першы боль,
Наступны — на шрамы,
На лёс, на стынь і золь,
На першы след зімы,
Што толькі пачала па снежні свой разбег.
Прыбегла. Абняла.
3 плячэй страсае снег.
Прорва
У прорву страшна зазіраць —
Не бойся, зазірні:
Удзень і ўночы там гараць
Балотныя агні.
Клубіцца там смуродны чад,
Атрутны дым цячэ,
I пажырае гада гад,
I брата брат сячэ.
Трашчаць хрыбты, кіпіць смала,-
Сыцее
цемры
цар!..
Глядзі ў пустыя вочы зла.
Не адварочвай твар,
Як зло ўздымае булаву
Ці камень жарнавы...
А ў плечы ўцягнеш галаву-
Не зносіш галавы.
Кола агляду
Я спачатку прыдумаў маланкі,
А потым — запалкі.
Калі ўдумацца—дзіўна,
Бо маланкі прыдумаць цяжэй.
Лотым Ева сагнула лазіну,
Касою звязала канцы
I прыдумала кола.
— Тата, кінем з гары!
...I яно пакацілася
Калясніцай Іллі па аблоках,
Самакатам і веласіпедам,
Паравозам і аўтамабілем,
Колам лёсу
I колам агляду
(Тым, што ў парку дзіцячым у Мінску).
Я прыдумаў маланкі —
Таму быў абраны ў бацькі
Вынаходніцай кола.
Яна прывяла мяне ў парк.
Мы купілі білеты і селі ў зялёную люльку.
— Кола будзе каціцца ці будзе круціцца?
Спытаў я.
Яна адказала:
— Вышэць.
Мы вышэлі, а дрэвы ніжэлі.
— Значыць, можна вышэць,
Калі думаць, што нехта ніжэе? —
Спытаў я.
Яна адказала:
— Вышэць — так не думаць.
3 намі дрэвы вышэлі.
Як жорны, уздзеты на прэнт тэлевежы,
Паварочваўся горад...
У трэшчыне жорнаў стаяла рака.
— 3 двух адно,— я сказаў,—
Калі жорны зрастуцца, то выціснуць рэчку,
А разваляцца жорны — рэчка сыдзе ў пясок.
— Не! — яна адказала.—
Вышэць — бачыць выйсце.
3 намі горад вышэў.
Разрастаўся. Ягоныя жорны
Абручом абвіла акружная дарога,
А яе прабівалі праменні
Магілёўскай і Слуцкай,
Маскоўскай і Брэсцкай шашы.
— Па якой жа з іх выйсце? —
Спытаў я.
Яна адказала:
— Па ўсіх.
Калі дзеці дарослымі робяцца,
Рэдка хто з іх разумнее.
Кінь маланку.
Я кінуў.
Блакітная сцёбнула пуга
Па праспекце.
Успыхнулі вокны ў дамах.
Скалануліся дрэвы. Як шрот, вераб'і
сыпанулі.
А з людзей,
што прыдумалі громаадводы,
Аніхто —
Ні адзін!—
не прыўзняў галавы.
— Кінь запалку.
Я кінуў.
I ўнізе адразу ж пачуўся
Крык:
— На коле! У нас не жартуюць з агнём!
Аштрафуем!..
— Вось бачыш,—
Вынаходніца кола ўздыхнула.
— Людзям трэба вышэць.
3 намі людзі вышэлі
У люльках чырвоных і сініх,
А зялёная — наша —
прайшла ўжо сваю вышыню...
— Як вышэць? — я спытаўся,
Яна засмяялася:
— Проста.
Трэба з кола сысці,
Покуль люлька не стала ніжэць.
Дай руку...
I мы скочылі з люлькі
Пайшлі па аблоках,
а следам —
Прыручоным — кацілася кола,
круцілася кола,
а ў ім,
Як вавёркі,
Скакалі стагоддзі...
Сітуацыя
Дрыготкія цені чароту...
Ударыш вяслом па вадзе —
I пырскі рассыплюцца шротам,
I рэха кругамі ідзе
Да берага: "Што ты?.. Чаго ты?.."
Не віскне сабака ў двары,
Прыходзь — і што хочаш бяры,
Не ўскінуцца гаспадары,
Бо спяць, як прадаўшы пшаніцу,
Нічога ніхто не баіцца,
Ніхто і нічога!..
Назад
Ад берага рэха адрыне.
...I толькі шалохнецца сад
Ды ўспудзіцца конь у адрыне...
I вуха нядрэмнае ўскіне
У чуйную ноч
Канакрад.
Пытанне
Дні рассыпаць, як той мак на стале,
Байкамі бавіцца...
Толькі аднойчы яно паўстае:
Што адбываецца?
Страчана. крэўнасці. ніць. між людзьмі.
Так яно лепей.
Так яно лепей?..
Светла ў Сусвеце. А свечку задзьмі —
Цемра аблепіць.
Што ж адбываецца з намі і ў нас?!.
Быццам не знаеш!..
Знаеш: пытанне вышэй за адказ,
Скочыш —
і шыю зламаеш.
Адказ
I запытаўся ён пасля ўсяго:
"Калі жывеш ты, то ў імя чаго?"
І засмяяўся я: "Цяпер якраз
Не адкажу, бо ведаю адказ".