Сны i мары
Крушына Рыгор
Ад Аўтара
Паэзія -- спрадвеку прыхільнiца прыгожага слова, прыбіраецца ў пышныя строі: мэтафары, алітэрацыі, багатыя рыфмы, арыгінальны рытм.
Паэзія мае і клясычныя формы -- санэты, трыялеты, рандо, актавы, тэрцыны. У беларускай лiтаратуры пачынальнiкам гэтага жанру быў Максім Багдановіч. Пазьней, беларускiя паэты (Уладзімер Дубоўка, Язэп Пушча і інш.) скарысталі часткова з гэтых формаў.*) Але шмат якія формы паэзіі аж да гэтага часу засталiся някранутымі. Напрыклад: вiлянэль, сэкстына, паліндром. Паліндром -- гэта верш, які чытаецца зьлева направа і справа налева аднолькава. Упяршыню ён быў пададзены аўтарам гэтай кнігі ў зборнiку «Хвіліна роздуму» (верш «Я і лаза і азалія»).
Дагэтуль у беларускай літаратуры не выяўлялiся формы і ўсходняй паэзii: газэлi, туюгі, японскія танкі і хай-кай. Я пастараўся ў кнізе «Сны і мары», паводля сваіх магчыласьцяў, даць прыклады ня толькі вышэйзгаданых, а i розных іншых формаў.
Калісьці адзін пісьменьнiк выказаў думку, што сучасная паэзiя набліжаецца да прозы, што песенны рытм i рыфмаваньне вершаў ёсьць анамалія -- сваеасаблівая, ламаная.
-- Хто-ж гаворыць у жыцьці рыфмамі? -- казаў ён мне. -- Ці ня лепш пісаць вэрлібрам, свабодным вершам?
Аўтар ня прыняў гэтай парады. Хіба вэрлібр, які ўзьнік у 19-ым стагодзьдзі, ёсьць адзнака мадэрнізму?
На маю думку, рыфма заўсёды адыгрывала вялікую ролю ў паэзіі. Ня меншае значэньне яна мае і сёньня. Колькі яшчэ ў беларускай мове ёсьць нескарыстаных мілагучных рыфмаў: дактылічных, гіпэрдактылічных і розных амонімаў. Невычарпальная крыніца!
У гэтым зборніку я зьмясьціў вершы з рознанаціскнымі амонімамі «Заміж караляў» і «Сьпеў» (бач. 30, 31).
Найбольш цікавым выглядае туюг -- чатырохрадковы верш, у якім рыфмуюцца аж тры амонімы. 3 напісаных мной туюгаў я выбраў для друку падвойныя (бач. 32, 33), звычайныя (бач. 84) і адзiн туюг захаваны ў «Лірычнай кантаце».
«Лірычная кантата» (бач. 97) -- канглямэрат літаратурных формаў (актава, туюг, санэт, трыялет i паліндром) гэтак урачыста заяўляе:
Паэзія -- дзіўная музыка слоў,
На ліры іграньне пачуцьцяў.
У кнізе «Сны i мары» амаль кожны верш гаворыць пра гэта сваёй формай i зьместам.
*) Ніл Гілевіч, а на эміграцыі Міхась Кавыль і Алесь Салавей стварылі вянкі санэтаў.