Адзінае на патрэбу
Бандарук Канстанцін
Не прысягайце!
(Мацьв. 5, 34-37)
На кожным кроку ад нас патрабуюцца нейкія подпісы, абавязацельствы, запэўненьні або прысягі. Калі адмовім, могуць не прыняць нас, напрыклад, на працу, можам мець нейкія праблемы. Аднак Евангельле наагул забараняе прысягаць! Як жа тады спалучыць практыку жыцьця з патрабаваньнямі Святога Пісаньня?
Сапраўды ў Евангельлі чытаем: „Не прысягай зусім: ні небам, бо яно Трон Божы, ні зямлёю, бо яна падножжа нагам Яго, ні Ерусалімам, бо ён горад Вялікага Цара, ні галавою сваёю не прысягай, бо ня можаш ніводнай валасінкі сваёй зрабіць белаю альбо чорнаю. Але няхай будзе слова вашае: «так — так», «не — не», а што звыш гэтага, тое ад ліхога” (Мацьв. 5, 34-37).
У гэтым фрагмэнце зьмешчаны прынамсі тры павучэньні. Па-першае, нельга да Божых запаветаў ставіцца як да чалавечых законаў. У Старым Запавеце забаранялася фальшывая прысяга, забаранялася дарэмна вымаўляць Імя Божае, дык людзі прыдумалі прысягі на неба і зямлю, на Ерусалім або на сваю галаву. Аднак усе гэтыя прысягі спасылаюцца на Бога, бо ўсе вялікія каштоўнасьці, на якія чалавек мае ахвоту прысягаць, зьяўляюцца Божым дарам. Такім чынам кожная прысяга спасылаецца на Бога і няма сэнсу шукаць нейкіх паўпрысягаў.
Па-другое, Хрыстос хацеў вярнуць звычайнаму слову яго сапраўдную каштоўнасьць. Гутарка наша павінна быць шчырая і адкрытая: „так — так”, „не — не”. „Для хрысьціяніна кожная гутарка павінна быць бы прысяга”, — гаварыў сьв. Еранім. Заміж сказаць „праўда”, мы любім дадаваць „шчырая праўда”, а калі і гэтага не хапае, кажам „найпраўдзіўшая праўда”. Такім чынам ствараецца атмасфэра, калі словы ўсё больш разыходзяцца з рэчаіснасьцю і чалавеку ўсё цяжэй верыць сказанаму слову.
Сёньня амаль немагчыма купіць нешта, што вялікімі літарамі не было-б названае „дасканалае”, „надзвычайнае”, „супер”, ажно няма месца на слова, якім можна было-б акрэсьліць проста салідны тавар. Калі хлеб, дык проста смачны і сьвежы, калі прылада, дык функцыянальная і трывалая.
Аднак у Сьвятым Пісаньні ёсьць некалькі канкрэтных прыкладаў прысягі, з чаго вынікае, што яно не выключае прысягу цалкам, але хоча, каб зьвесьці прысягу да неабходнага мінімуму.
„Бог мне сьведкам, што ў тым, што вам гавару, няма адначасова і «так» і «не»”, — пісаў Апостал Павал (2 Кар. 1, 18). „Тое, што вам пішу, гавару перад Богам, што не хлушу”, — запэўніваў ён у Лісьце да галятаў (1, 20), або ў Лісьце да рымлянаў: „Сьведкам мне Бог, Якому служу маім духам” (1, 9). Немагчыма, каб Апостал сьведама парушаў забарону і таму словы „цалкам не прысягайце” нагадваюць нам, каб па меры магчымасьці пазьбягаць прысягі і не прысягаць занадта ахвотна.
Як-жа прысяга магла-б быць злом сама па сабе, калі ўжывае яе сам Бог. „Прысягаю на Сябе, — сказаў Бог Аўрааму, — што паколькі ты не пашкадаваў свайго адзінага сына, буду цябе бласлаўляць” (Быцьц. 22, 16). На гэтую прысягу ёсьць затым спасылка ў Евангельлі (Лук. 1, 73). Гаворачы пра вышэйшасьць Хрыстовага сьвятарства над сьвятарствам Аарона, Апостал разьвівае аргумант, што толькі гэтае першае сьвятарства замацаванае прысягай: „Прысягнуў Госпад і ня будзе шкадаваць: Ты сьвятар навекі” (Яўр. 7, 20; Пс. 110, 4).
Прысягай пераважна называем пакліканьне Бога на сьведку нашых заяваў або абяцаныняў. Бог — усюдыісны і таму Ён сьведкам усіх нашых дзеяньняў і справаў, ці хочам мы гэтага ці не. Дык пра што ідзе гутарка ў прысязе? Празь яе мы выконваем дадзены акт з поўнай сьвядомасьцю, што гэта адбываецца перад абліччам самога Бога. Таму зразумела, што сама прысяга патрабуе асаблівай ангажаванасьці і справа заключаецца ня толькі ў тым, каб прысяга не ператварылася ў будзёншчыну. Калі можна не прысягаць, мы не павінны гэтага рабіць. Гэта тычыцца сумленнай прысягі, бо фальшывая прысяга — гэта д’ябальскі ўчынак: зло зьдзейсьненае з поўнай сьвядомасьцю Божай прысутнасьці і з пакліканьнем Яго на сьведку.
Аднак са згаданага фрагмэнту Евангельля вынікае, што пазьбягаць трэба нават сумленнай прысягі, бо мэты, якія хочам дасягнуць з дапамогай прысягі, пераважна можна дасягнуць і безь яе. Дастаткова толькі ўсьведаміць сабе, што знаходзімся ў Божай прысутнасьці.
Возьмем для прыкладу сужэнскую прысягу. Мы клічам Бога на сьведку гэтага абавязацельства ня толькі таму, каб выканаць яго ў цяжкія хвіліны. Нават не таму, што разлічваем і заўсёды будзем разлічваць на прысутнасьць Бога ў нашай сям’і. Сужэнская прысяга адлюстроўвае звышнатуральны характар саюзу паміж мужам і жонкай. Гэты саюз цудоўны і таямнічы ўжо ў сваім чалавечым вымярэньні. У гэтай прысязе ўрачыста паклікаецца Бога на тварца і сьведку засноўваемай супольнасьці з надзеяй, што Бог будзе дапамагаць, каб гэтая супольнасьць ня толькі расла і пералівалася на дзяцей, але і пратрывала на жыцьцё вечнае.
Вось таму рэлігійны чалавек лічыць абразай Бога ўрачыстае закліканьне Яго дзеля пацьверджаньня таго, што і без прысягі выклікае маральны сумнеў. Прыгадаем адзін эпізод з часу ІІ-й сусьветнай вайны. Малады аўстрыйскі селянін Франц Егэрштатэр адмовіўся прынесьці прысягу. „Не магу прымірыць сваё сумленьне з барацьбой за фюрэра, — патлумачыў ён, — не магу прынесьці прысягі, якая зьвяжа мяне з урадам, што вядзе несправядлівую вайну”. Суд ня ўлічыў, што Егэрштатэр быў бацькам траіх малалетніх дзяцей, і прысудзіў яго на сьмерць. Прыгавор быў выкананы. Зараз ягонае імя згадваецца нароўні з пакутнікамі.
Варта прыгадаць яшчэ іншых пакутнікаў, якія пад пагрозай катаваньняў і сьмерці не хацелі даваць абяцаньняў, што адыдуць ад Хрыста. Яны нават не спрабавалі выкручвацца тым, што дадзеныя пад прымусам абяцаньні — несапраўдныя. Яны проста ведалі, што да нягодных рэчаў нельга абавязвацца нават пад прымусам.
Як-жа аднак павесьці сябе ў выпадку, калі бясконца ад нас патрабуюць мноства дэклярацыяў і абавязацельстваў? Нават калі аддаем у хімічную пральню касьцюм, ад нас патрабуюць згоды на тое, што могуць быць пашкоджаны гузікі. Касьцюм пераважна вяртаецца бяз шкодаў, але пральня з дапамогай нашага подпісу здымае зь сябе адказнасьць за магчымыя шкоды. Здаецца, падобная маладушнасьць і жаданьне перакінуць адказнасьць на іншых зьяўляецца прычынай шматлікіх дэклярацыяў. Калі здарыцца, што прапанаваны для подпісу тэкст выклікае супраціў сумленьня, ня трэба яго падпісваць. Нават калі-б гэта быў уяўны акт, зь якога ніхто нас ня будзе разьлічваць, нават калі-б адмова магла стварыць праблемы.
Што тычыцца іншых дэклярацыяў, дык у прынцыпе можна іх даваць. Трэба аднак разьмяжоўваць іх на тыя, якія згодны са здаровым сэнсам, і якія пярэчаць яму. Ад гэтых апошніх трэба па меры магчымасьці адмаўляцца.