Адзінае на патрэбу
Бандарук Канстанцін
Аб рэінкарнацыі або ці жылі мы раней у іншым целе?
Ад чутак пра рэінкарнацыю, пераўцялесьненьне, проста немагчыма адагнацца. Аб тым, што нехта ў гіпнозе пацьвердзіў, што некалі быў кітайскім мандарынам, потым францускім шляхціцам, затым сто гадоў пазьней жаўнерам у іншай краіне або рабочым у ангельскай фабрыцы ў мінулым стагодзьдзі пішуць ня толькі несур’ёзныя газэты. Наслухаўшыся і начытаўшыся пра рэінкарнацыю нават некаторыя вернікі пачынаюць верыць тым, хто цьвердзіць, што існавала гэтак званае пятае Евангельле, ёсьць копцкая Біблія, якія адназначна гавораць у карысьць рэінкарнацыі. Акрамя таго, нібыта ў 4—5-м стагодзьдзях Евангельлі былі перапрацаваны і нават у агульнапрынятай Бібліі ёсьць месцы, якія не выключаюць магчымасьць рэінкарнацыі. Гэта словы Нікадыма пра паўторнае нараджэньне (Яан. 3, 3), затым фрагмэнты Евангельля паводле Лукі (9, 19) і Мацьвея (16, 14), дзе на пытаньне Ісуса: за каго ўважаюць Яго людзі, Апосталы адказалі, што „адны за Яана Хрысьціцеля, іншыя за Ілью, яшчэ іншыя за Ерамію або за аднаго з прарокаў”. Таксама і Ірад ня меў упэўненасьці, ці Хрыстос не Яан Хрысьціцель (Марк. 6, 14-16; Лук. 9, 7-9). Шмат каго застанаўляе фрагмэнт Евангельля: „Ілья прыйдзе раней і падрыхтуе ўсё... тады вучні зразумелі, што гаварыў ім пра Яана Хрысьціцеля” (Мацьв. 17, 11-13). Нарэшце аздараўленьне сьляпога ад нараджэньня (Яан. 9, 2-3). Застанаўляе таксама пытаньне Апосталаў: „Равьві, хто зграшыў, што ён нарадзіўся сьляпым — ён сам ці бацькі ягоныя?” Калі-ж ён мог заслужыць на сваё калецтва, як ня ў іншым уцялесьненьні. І хаця адказ Хрыста быў адмоўны, дык выразна Ён не запярэчыў такой магчымасьці. Чарговым аргумантам у карысьць рэінкарнацыі зьяўляецца Страшны Суд. Прыхільнікі гэтай тэорыі цьвердзяць, што гэты суд неабходны, таму што гэта ўсеагульны суд, ацэнка ўсіх уцялесьненьняў.
Цьверджаньні аб нібыта паўсюднай веры ў рэінкарнацыю ў раньнехрысьціянскія часы абсалютна беспадстаўныя. Творы першых трох стагодзьдзяў — апублікаваны і кожны на сваёй мове можа іх прачытаць. Ёсьць, напрыклад, „Дзідахэ”, „Пісаньні Айцоў Апостальскіх”, „Ліст Варнавы”, творы сьв. Кімента Рымскага, Ігната Антыёхскага, сьв. Палікарпа, Ермы, Юстына Пакутніка, Мінунцыя Фэлікса, Арыгена, Тэртульяна, Ірынея і Кіпрыяна. Выдадзены таксама твор „Грэцкія апалягеты ІІ-га стагодзьдзя”. Пералічваю гэтыя творы, каб кожны ведаў, што яны даступны ў бібліятэках. Не азнаёміўшыся з гэтымі творамі сапраўды можна паверыць, што першыя хрысьціяне верылі ў рэінкарнацыю. Напрыклад, егавісты лічаць, што першыя хрысьціяне верылі дакладна так, як яны цяпер. На думку адвэнтыстаў, першыя хрысьціяне сьвяткавалі ў суботу, а не ў нядзелю. Тыя, што гэтак цьвердзяць, хай пакажуць канкрэтны тэкст.
Нельга таксама пагадзіцца зь цьверджаньнем, што ў 4—5-м стагодзьдзях Евангельле было скажонае. Гэта азначае, што Дух Сьвяты, які даў Царкве Слова Божае, ня здолеў усьцерагчы яго матэрыяльнага зьместу. Той, хто гэтак гаворыць, павінен падумаць, ці ён слухаецца Божага Слова, ці хоча яго падпарадкаваць сваім меркаваньням. У выпадку верніка гэта непрымальнае, калі ён спрабуе ўжываць Бога і Яго Слова, каб даказаць тое, што каму ўздумаецца.
Гляньма цяпер на канкрэтныя тэксты, якія нібыта сьведчаць у карысьць рэінкарнацыі. Хрыстос сказаў Нікадыму: „Запраўды кажу табе, калі хто не народзіцца нанова, ня ўбачыць Царства Божага” (Яан. 3, 3). Ясна, што гаворыцца тут пра народзіны, якія „не з крыві, не ад жаданьня цела, не ад жаданьня мужа” (Яан. 1, 13). З нашых бацькоў мы нарадзіліся людзьмі, але з Бога ў акце хрышчэньня — дзяцьмі Божымі, удзельнікамі Яго боскай натуры.
У Лістах Апостальскіх гаворыцца аб гэтым неаднойчы. „Багаслаўлены Бог і Айцец Госпада нашага Ісуса Хрыста, які празь вялікую ласку Сваю адрадзіў нас уваскрэсеньнем Ісуса Хрыста зь мёртвых дзеля жывое надзеі, дзеля спадчыны нятленнай, бяз сказы, што не завяне і захавана ў нябёсах для вас” (1 Пят. 1, 3-4). „Захацеўшы, спарадзіў нас словам праўды, каб быць нам нейкім пачаткам тварэньняў Яго” (Якуб. 1, 18). „Кожны, хто нарадзіўся ад Бога, грэху ня робіць, бо насеньне Яго прабывае ў ім, і ня можа грашыць, бо народжаны ад Бога” (1 Яан. 3, 9).
Згадайма яшчэ Ірада, які пра Ісуса думаў, што „Яан Хрысьціцель уваскрос і дзеля гэтага цуды празь яго дзеюцца” (Марк. 6, 16). З тэксту ясна вынікае, што Ірад думаў не пра рэінкарнацыю, але ўваскрэсеньне. Яан Хрысьціцель быў старэйшы за Ісуса толькі на шэсьць месяцаў (параўн.: Лук. 1, 36). Трыццацігадовы ўзрост у наступным уцялесьненьні можна было-б дасягнуць найраней трыццаць гадоў пасьля сьмерці ў папярэднім уцялесьненьні. Тым часам Ірад дашукоўваўся ў Хрысьце Яана Хрысьціцеля пару месяцаў пасьля сьмерці прарока.
Затое праўда, што яўрэі чакалі прарока Ілью, які меў папярэднічаць прыходу Месіі. Яны чакалі яго таму, што з другога разьдзелу Кнігі Царстваў вынікала, што Ілья не памёр, але быў жывым узяты на неба і ў адпаведны момант вернецца на зямлю, каб падрыхтаваць людзей да прыходу Збавіцеля.
Евангельле прадстаўляе Яана Хрысьціцеля як таго, хто папярэднічаў Госпаду „ў духу і сіле Ільі, каб вярнуць сэрцы бацькоў дзецям, і непаслухмяных да мудрасьці праведных, каб прыгатваць Госпаду народ падрыхтаваны” (Лук. 1, 17). Гэтая-ж ідэя выказана таксама ў Евангельлі паводле Мацьвея (17, 9-13). Аб тым-жа, што гутарка тут ідзе не пра рэінкарнацыю, сказана адназначна: „Спыталі Яго, ці Ты Ілья. Ён адказаў — не!” (Яан. 1, 21).
„Навошта Страшны Суд, калі кожны з нас будзе суджаны адразу пасьля сьмерці”, — кажуць некаторыя, якія лічаць, што меў-бы гэта быць суд над жыцьцём ува ўсіх уцялесьненьнях. Аднак пра гэтае ў Евангельлі няма і гутаркі. Хрыстос вучыў, што Страшны Суд будзе падсумаваньнем чалавечай гісторыі, будзе судом над усім чалавецтвам і нічога болей. „І зьбяруцца перад Ім усе народы” (Мацьв. 25, 32). Няма патрэбы шукаць таго, чаго няма!
Вернемся яшчэ да аргуманту са сьляпым (Яан. 9, 2): „Хто зграшыў, што ён нарадзіўся сьляпым — ён сам ці бацькі ягоныя?” Гэтае пытаньне асноўвалася на памылковай прадпасылцы, што кожная бяда зьяўляецца пакараньнем за грэх. На жаль, спэкуляцыі наконт таго, ці чалавек можа быць пакараны за грэх, які зьдзейсьніць у будучыні або за грэх, які зьдзейсьніў-бы, калі-б меў дзеля гэтага нагоду, зьяўляліся ня раз. Змагаўся з гэтымі спэкуляцыямі блажэнны Аўгустын, які ў прыватнасьці пісаў: „Дзіву дзіўлюся, што людзі зь несумненнымі здольнасьцямі высунулі такую гіпотэзу: суд чакае чалавека не паводле заслугаў, сабраных ужо ў часе прабываньня ў целе, але паводле заслугаў, якія накапіў-бы ў выпадку даўжэйшага жыцьця”. Падобныя спэкуляцыі падмацоўвалі тэзіс пра тое, што калецтва было пакараньнем за грэх, але сам Хрыстос паддаў гэты тэзіс пад сумнеў. Дарэчы, было-б надзвычай негуманна цьвердзіць, што прыроднае калецтва зьяўляецца пакараньнем за грэх зьдзейсьнены ў іншым уцялесьненьні. Гэта можа адказаць некаму на яго пытальныя знакі ў ягоным сьветапоглядзе, але крыўдзіць жывых людзей, якія нарадзіліся зь нейкім калецтвам. Наша вера цалкам інакш адказвае на пытаньне: чаму таленты і жыцьцёвыя цяжары разьмеркаваны гэтак нераўнамерна. Менавіта мы верым, што кожнага з нас Бог узьлюбіў непаўторным чынам і Ён лепш за нас ведае, чым абдзяліць нас у нашым жыцьці. Верым таксама, што „каму больш дадзена, ад таго і больш запатрабуецца” (Лук. 12, 48). Верым і ў тое, што „верны-ж Бог, Які не дапусьціць, каб вас спакушалі звыш сілы, але пры спакушэньні дасьць і палёгку, каб вы маглі яго перанесьці” (1 Кар. 10, 13). Калі ведаем пра гэта, нам лягчэй зьмірыцца з тым, чаго ня ведаем і ня будзем ведаць адказу на пытаньне пра неаднолькавасьць чалавечых лёсаў.
Разважым яшчэ адзін аргумант. Калі-б дактрына пра рэінкарнацыю была праўдзівая, усякая любоў паміж людзьмі была-б мімалётнай зьявай, па сваёй натуры кароткачасовай.
Нават такая цесная сувязь, як паміж маці і дзіцём, мужам і жонкай, абрывалася-б на парозе наступнага ўцялесьненьня.
Сапраўды немагчыма супаставіць тэорыю аб рэінкарнацыі з праўдай аб тым, што чалавек — асоба, а яго любоў — невыпадковая і каштоўная.
Чэслаў Мілаш — лаўрэат Нобелеўскай прэміі, які сам пра сябе заявіў, што ён „апошні грамадзянін Вялікага княства Літоўскага” — пісаў у сваім творы „Зямля Ульро” наступнае: „Вандроўка чалавечай душы, як вялікая мэтафара, як платонаў міф, вабіла ўяўленьне людзей... але менавіта хрысьціянства супрацівілася пертварэньню міфу ў дактрыну, да чаго схільныя былі некаторыя культы. Агіда да сьвету, роспач, нуда, зьнеахвочаньне тады мусілі быць ня меншыя чымсьці ў другой палове дваццатага стагодзьдзя і аб іх інтэнсіўнасьці сьведчыць вобраз цела як турмы, у якой прабывае душа... Хрысьціяне — упэўненыя, што чалавек мае адно жыцьцё — па сутнасьці баранілі існасьці гэтага сьвету, дадзенага нашым пачуцьцям, а сьв. Павал, які апавяшчаў уваскрэсеньне целаў, гэтым самым на стагодзьдзі паставіў бар’ер паміж хрысьціянствам і рэлігіямі індыйскага паходжаньня. Наагул можна сказаць, што тут ёсьць два полюсы: чым бліжэй да надзеі, што чалавек можа быць збаўлены ўвесь, значыць, ягонае цела можа быць адноўленае і ператворанае, тым далей ад тэорыі духаў, які вандруюць ад аднаго цела да другога”.
Гэта думкі выдатнага паэта, якія таксама маюць сваю вагу. Для вернікаў, аднак, найбольш аўтарытэтным павінна быць Сьвятое Пісаньне і Сьвятая Традыцыя. На іх падставе Праваслаўная Царква не прызнае рэінкарнацыі.