Адзінае на патрэбу
Бандарук Канстанцін
Бескарыснасьць
(Лук. 6, 31-36)
Каханаму чалавеку мы гатовы зрабіць усё, што можам. На жаль, сапраўдную любоў, бескарысную, якая „не зайдросьціць, не шукае свайго”, выяўляем толькі ў дачыненьні да блізкіх нам людзей. На зямлі, дзе прагучэлі словы „любіце непрыяцеляў сваіх”, зараз часьцей раздаецца вокліч „сьмерць за сьмерць” і раз-пораз выбухаюць бомбы. Ужо ў глыбокай старжытнасьці на Блізкім Усходзе існаваў і выконваўся закон „жыцьё за жыцьцё, вока за вока, зуб за зуб” (Вых. 21, 23). Гэта было строгае, недасканалае, але само ў сабе справядлівае правіла, бо дамагалася прапарцыянальнага пакараньня віны. Аднак Хрыстос адкінуў права на рэванш і заклікаў замяніць яго неверагодна цяжкім прынцыпам: „дабраслаўце тых, што вас праклінаюць і маліцеся за тых, што лаюць вас”. У старажытнасьці слова „бліжні” азначала таксама „блізкага”, „выбранага” чалавека, аднак у Хрыста гэта кожны чалавек незалежна ад расы, нацыянальнасьці і ўсякіх іншых розьніцаў.
У згаданых словах Хрыста гаворыцца пра бескарыснасьць, каб даваць, пазычаць, рабіць дабро „нічога ўзамен не спадзяючыся”, не разьлічваючы на ўдзячнасьць або ўзнагароду. Асноўным аргумантам зьяўляецца бескарыснасьць самога Бога, які „добры для няўдзячных і дрэнных”. Робім іншым дабро, бо лічым сябе сынамі Божымі і братамі. Брат можа быць нам непрыязны і непрыемны, але з Божай волі — ён наш брат. Калі робячы дабро мы пры гэтым самазахапляемся сваёй дабрынёй, дык трэба перастаць гаварыць пра любоў. Тым болей разьлічваць на чыюсьці ўдзячнасьць — гэта не любоў, але звычайны бізнэс і прытым горшы за іншыя. Графіня фон Мэк шэраг гадоў матэрыяльна дапамагала кампазытару Пятру Чайкоўскаму. Яна бачыла ў ім таленавітага чалавека, якога творчасьць заслугоўвае падтрымкі. Магчыма, яна яго кахала як жанчына, але гісторыкі кажуць, што яны нават не сустрэліся. Для сябе графіня нічога не хацела ўзамен: яна дапамагала кампазытару ў крытычны перыяд жыцьця поўнасьцю бескарысна. Пра такую любоў Апостал Павал пісаў, што яна „не шукае свайго”. Калі ўспомнім сваё жыцьцё, убачым, што нам таксама ня раз нехта бескарысна дапамог. Нешта цалкам адваротнае прадставіў П. Рагозін у кніжцы „Сукупнасьць дасканаласьці”. Дзьве пенсіянеркі, сяброўкі зь дзяцінства, неяк пад старасьць зышліся і вырашылі жыць разам. Аднак здарылася ім паспрачацца і хаця вінаватая прасіла прабачэньня, пакрыўджаная сяброўка не хацела нават слухаць і пачала пералічваць усе заганы другой. Нарэшце са сьлязьмі ў вачах выкінула зь сябе горкую фразу: „Зь першага дня, калі ты пераехала да мяне жыць, я ведала, што ніякай карысьці мне ад цябе ня будзе”.
Паводле Евангельля, іншы аргумант у карысьць бескарыснасьці наступны: што мы можам некаму ахвяраваць, чаго самі не атрымалі-б? Апостал Павал пытаецца: „Што ты маеш, чаго не атрымаў-бы, а калі атрымаў, чаму хвалішся?” Інакш кажучы, не ты даеш, але дае празь цябе Бог і той, хто лічыць сябе даўцам, зьяўляецца толькі сьведкам.
Дзіўная справа: здавён-даўна чалавек цешыўся са спатканьня іншага чалавека і адначасова яму не давяраў. Людзі пазналі псыхалёгію жывёлаў, умеюць прадбачваць іхную рэакцыю, падзяліць на драпежныя і лагодныя, ведаюць, як абыходзіцца зь імі. Аднак сам чалавек застаецца загадкай. Ніколі не вядома як адрэагуе, якія ў яго намеры, пляны. Нават дзічына ня ўмее ненавідзець і зьядае адна адну з голаду. Чалавек-жа забівае зь нянавісьці, а ня з голаду, і нават не для прыемнасьці, але з прычыны жахлівай дваістасьці сваёй натуры.
Бадай найгоршае, што нянавісьць выклікае контрнянавісьць. Прафэсар Адам Мальдзіс у кнізе „Беларусь у люстэрку мэмуарнай літаратуры 17-га стагодзьдзя” прыгадвае шляхецкія набегі на суседнія маёнткі з прычыны нейкай другараднай крыўды. Другі бок не заставаўся ў даўгу і нападаў на ворага, рэжучы нават ні ў чым не вінаватых прыгонных сялян. На згаданым Блізкім Усходзе пасьля чарговага тэракту наступае рэванш. Затым на хвалі ўсенароднага абурэньня нейкі тэрарыст-самазабойца падрывае сябе ў натоўпе ворагаў і зноў гінуць дзесяткі людзей. Калі-б на кожнае зло адказваць такім-жа злом, сьвет быў-бы вечным рухавіком — пэрпэтуум-мобіле — подласьці і зла. Гэта было-б зачараванае кола, зь якога няма выйсьця.
Ад самага закліку да бескарыснай любові сьвет не ператварыўся ў аазіс любові і згоды. Добра, аднак, каб кожны ведаў, што мае быць губкай, якая ўсмоктвае ў сябе і гасіць зло сьвету ды ізаляцыйнай ватай, якая дае сьвету цішыню. Калі дзеля гэтага кожны з нас зробіць прынамсі нешта малое, сьвет будзе лепшы.