Беларуская палітычная сістэма і прэзыдэнцкія выбары 2001 г.
Зборнік аналітычных артыкулаў
Разьдзел 2 Палітычная сыстэма Беларусі з 1996 па 2000 год - Структура органаў дзяржаўнай улады ў Рэспубліцы Беларусі і іх трансфармацыя
Карані спаўзаньня Беларусі на шлях аўтарытарызму трэба шукаць ня толькі ў мэнталітэце і асаблівасьцях палітычнае культуры, але і ў арганізацыйна-структурных кампанэнтах палітычнай улады, а таксама, што ня менш істотна, у працэсах рэалізацыі адміністрацыйна-гаспадарчых функцыяў дзяржавы. У сувязі з гэтым асобнага аналізу заслугоўваюць наступныя праблемы дзяржаўнага кіраваньня: 1) аналіз структуры органаў дзяржкіраваньня; 2) вывучэньне ролі бюракратыі як самастойнага актора ў палітычнай сыстэме; 3) карупцыя.
Сыстэма дзяржаўнага кіраваньня Рэспублікі Беларусі разьвівалася ў некалькі этапаў. Першы прыпадае на 1991–1994 гады і характарызуецца парлямэнцкай сыстэмай кіраваньня. Гэта быў час разбурэньня савецкай сыстэмы, набыцьця дзяржаўнага сувэрэнітэту, арганізацыйнага афармленьня інтарэсаў і станаўленьня фрагмэнтаванай шматпартыйнасьці.
Органы дзяржаўнага кіраваньня незалежнай Беларусі складваліся на аснове прафэсійных работнікаў партыйнага й дзяржаўнага апарату, г. зн. былое намэнклятуры, якая ў савецкія часы мела шмат прывілеяў, і галоўную зь іх — манаполію на ўладу. Урад Вячаслава Кебіча, прызначаны ў траўні 1990 году, складаўся ў асноўным з намэнклятуры, якая атрымала магчымасьці пераразьмеркаваньня значнай часткі агульнанароднай уласнасьці. Дэмакратычны лідэр С. Шушкевіч, які стаў Старшынём Вярхоўнага Савету ў верасьні 1991 году і шмат у чым служыў «прыкрыцьцём» для намэнклятурнай бюракратыі, у 1994 годзе быў адхілены ад улады.
З шэрагу прычынаў як пэрсанальнага, так і інстытуцыйнага характару (няздольнасьць выканаўчай улады выконваць функцыі эфэктыўнага палітычнага кіраваньня) было прынятае рашэньне ўвесьці парлямэнцка-прэзыдэнцкую сыстэму, што і адлюстравалася ў Канстытуцыі 1994 г.
Прэзыдэнцкія выбары і перамога Лукашэнкі адкрылі шлях на вышэйшыя пасады іншай групоўцы выхадцаў з намэнклятуры, менш рэспэктабэльнай паводле свайго сацыяльнага паходжаньня, але ня менш амбітнай. Гэта былі «старыя камсамольцы й маладыя камуністы». Шэраг вышэйшых кіраўнікоў, зацьверджаных у ліпені 1994 году, дагэтуль працаваў у ЦК КПБ, Савеце міністраў ці яго структурах.
Другі пэрыяд — 1994-1996 гады — парлямэнцка-прэзыдэнцкая сыстэма кіраваньня. Яна характарызуецца ўзьнікненьнем жорсткага супрацьстаяньня паміж прэзыдэнтам і парлямэнтам, канстытуцыйным крызысам восені 1996 году. У канцы 1996 году складаецца супэрпрэзыдэнцкая сыстэма.
Асноўным «дасягненьнем» і вынікам гэтага пэрыяду зьяўляецца стварэньне ўладнай вэртыкалі. Рэгіянальная бюракратыя да першых прэзыдэнцкіх выбараў была адданая В. Кебічу. Лукашэнка лёгка пераадолеў слабыя сумненьні і былыя сымпатыі мясцовых уладаў, выкарыстоўваючы заканадаўчыя мэханізмы. Была праведзеная рэформа сыстэмы органаў мясцовай улады (ухваленая парлямэнтам у кастрычніку 1994 году).
Зьмены Закону аб мясцовым самакіраваньні моцна ўдарылі па сыстэме Саветаў як органаў мясцовага самакіраваньня, замяніўшы яе скразной сыстэмай дзяржаўнага кіраваньня. Уся ўлада на мясцовым узроўні была аддадзеная прэзыдэнцкім структурам — вэртыкалі ўлады. Як вядома, бальшыня прадстаўнікоў цяперашняй выканаўчай улады — ураджэнцы Магілёўскай вобласьці, якія сваім кар’ерным ростам абавязаныя асабіста прэзыдэнту.
Такім чынам, Рэспубліка Беларусь, як і шэраг іншых рэспублік былога СССР, пайшла па шляху парлямэнцка-прэзыдэнцкай сыстэмы кіраваньня. Аднак выявілася, што гэтая сыстэма нетрывалая, узьнікла супрацьстаяньне паміж выканаўчай і заканадаўчай уладай, шэраг палітычных крызысаў.
Пры фармальным захаваньні парлямэнцка-прэзыдэнцкай сыстэмы адбываўся няўхільны рост паўнамоцтваў прэзыдэнта, што замацоўваецца заканадаўча. Гэта прывяло да пераўтварэньня выканаўчай улады ў дамінуючую галіну пад прыкрыцьцём рыторыкі пра фармаваньне цэнтру эфэктыўнага палітычнага кіраўніцтва. На практыцы неразьвітасьць грамадзтва дазваляе гэтай галіне ўлады ўсё больш і больш выходзіць з-пад кантролю. Больш за тое, гэта вядзе да зьнішчэньня ня толькі самой сыстэмы разьдзяленьня ўладаў, але й любога падабенства сыстэмы стрымак і супрацьвагаў. Фармуецца адміністрацыйны апарат адзінаўладзьдзя, то бок вэртыкаль улады. Гэтую сыстэму арганізацыі ўлады можна ахарактарызаваць як такі спосаб вытворчасьці, калі галоўным эксплюататарам становіцца дзяржава ў асобе адміністрацыйна-бюракратычнага апарату.
Больш падрабязна спынімся на працэсах структураваньня органаў дзяржаўнага кіраваньня ў гэты пэрыяд. Пасьля прэзыдэнцкіх выбараў пасаду прэм’ер-міністра заняў Міхаіл Чыгір. Яго намесьнікамі (віцэ-прэм’ерамі) сталі Міхаіл Мясьніковіч, Сяргей Лінг, Уладзімер Гаркун і Віктар Ганчар. На пачатку сваёй прэм’ерскай дзейнасьці Чыгір выступае з праграмнай прамовай пра скарачэньне апарату кіраваньня, пра адыход ад галіновай структуры міністэрстваў, скарачэньне колькасьці міністэрстваў ад 36 (як гэта было за В. Кебічам) да 24. Аднак гэтыя ідэі, зрэшты, як і сама ідэя стварэньня ўладнай вэртыкалі, не былі чымсьці новым. Уважліва аналізуючы адну з праграмных прамоваў Кебіча — «Мы стаім на гістарычным скрыжаваньні» (сакавік 1994 г.), — знаходзім наступнае: «...узбуйніць блёкі дзяржкіраваньня, пашырыць кампэтэнцыю міністэрстваў, скараціць 13 зь іх, на 12% скараціць колькасьць работнікаў»; і яшчэ: «...разьмежаваць функцыі мясцовых органаў улады і кіраваньня і прадстаўнічай улады на месцах (Саветаў), рашуча скараціць колькасьць мясцовых прадстаўнічых органаў; старшыняў абласных Саветаў павінен зацьвярджаць кіраўнік выканаўчай улады дзяржавы». Гэты прыклад вельмі добра ілюструе становішча, ролю адміністрацыйна-бюракратычнага апарату ў палітычнай сыстэме. Бюракратыя — гэта вельмі стабільны і кансэрватыўны кампанэнт цэнтру прыняцьця палітычных пастановаў.
Яшчэ адна захаваная дасюль тэндэнцыя, якая таксама выразна праявілася ў разгляданы намі пэрыяд усталяваньня прэзыдэнцтва — гэта ўзрастаньне ролі Адміністрацыі прэзыдэнта ў дзяржаўным кіраваньні Беларусі. У 1994 годзе яе кіраўніком стаў Леанід Сініцын. Пачаткова гэтая структура занялася кантролем над кадравай палітыкай у пабудове органаў дзяржкіраваньня. Прыкладам, ужо ў жніўні 1994 г. у адным з інтэрвію кіраўнік Адміністрацыі заявіў, што структура ўраду вызначаная і ўлучае 25 міністэрстваў і Камітэт дзяржаўнае бясьпекі.
Кадры Адміністрацыі прэзыдэнта ў 1994 г.: намесьнікі кіраўніка Адміністрацыі Міхаіл Сазонаў, Васіль Даўгалёў (начальнік службы кантролю); Віктар Кучынскі (памочнік прэзыдэнта ў асаблівых даручэньнях); Віктар Шэйман (дзяржаўны сакратар Рады бясьпекі); Аляксандар Фядута (кіраўнік Упраўленьня грамадзка-палітычнай інфармацыі). Назавем некаторыя імёны кіраўнікоў ураду таго пэрыяду: Павал Казлоўскі — міністар абароны; Юры Захаранка — міністар унутраных справаў; Уладзімер Ягораў — старшыня КДБ; Барыс Батура — міністар эканомікі; Міхаіл Марыніч — міністар вонкаваэканамічных сувязяў; Вольга Даргель — міністар сацыяльнай абароны; Васіль Стражаў — міністар адукацыі й навукі; Інэса Драбышэўская — міністар аховы здароўя.
У сьпісе кіраўнікоў «першай хвалі» шмат імёнаў публічных палітыкаў, якія потым перайшлі ў адкрытую апазыцыю цяперашнім уладам. Адным зь іх спатрэбіліся гады, іншым — лічаныя месяцы дзеля перагляду сваіх пазыцыяў. Паказальны прыклад начальніка Ўпраўленьня ў справах тэрыторыяў Адміністрацыі, даверанай асобы Лукашэнкі на прэзыдэнцкіх выбарах 1994 г. Віктара Цярэшчанкі, які ўжо ў верасьні 1994 г. пайшоў у адстаўку ў сувязі зь нязгодай з кадравай палітыкай Лукашэнкі.
Адной зь першых ластавак у супрацьстаяньні прэзыдэнта й парлямэнту сталі спрэчкі аб стварэньні Ўпраўленьня справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусі ў 1994 г. Старшыня Вярхоўнага Савету Мечыслаў Грыб рэзка раскрытыкаваў Указ прэзыдэнта № 9 аб утварэньні вышэйзгаданага ўпраўленьня і запатрабаваў скасаваць пункты, датычныя фінансавага, матэрыяльна-тэхнічнага й сацыяльна-бытавога забесьпячэньня ВС з боку ўпраўленьня.
Зь верасьня 1995 г. у якасьці самастойнага органа ствараецца ГУДА (Галоўнае ўпраўленьне дзяржаўнай аховы) пры прэзыдэнту, беспасярэдне падпарадкаванае прэзыдэнту і дзяржсакратару Рады бясьпекі і прызначанае для аховы аб’ектаў дзяржаўнага значэньня. Яго начальнікам быў прызначаны дэпутат ВС 13 скліканьня, палкоўнік Міхаіл Цесавец.
Сілавыя органы ў структуры дзяржаўнай улады і кіраваньня ў літаральным сэнсе маюць вялікую вагу: МУС, КДБ, ахова прэзыдэнта паводле розных меркаваньняў складаюць каля 120.000 чалавек.
Узроўні прыняцьця рашэньняў
Аналізуючы сыстэму дзяржаўнай улады, мы павінны зыходзіць з разьдзяленьня бюракратыі на два ўзроўні — палітычны й прафэсійны. Да палітычнага ўзроўню належыць вузкі слой вышэйшай і часткова сярэдняй бюракратыі, што займае такія дзяржаўныя пасады, якія дазваляюць ім у рамках Канстытуцыі праводзіць у жыцьцё пэўны палітычны курс. Асноўная маса дзяржслужбоўцаў належыць да другога ўзроўню.
Гэтае разьдзяленьне павінна суадносіцца з асноватворнымі канстытуцыйнымі актамі дзяржавы, калі ў дэмакратычных краінах да ўзроўню прафэсійных публічных палітыкаў належаць, як правіла, выбарныя афіцыйныя асобы. Адпаведна, яны наўпрост адказныя перад сваімі выбарцамі і, што ня менш важна, маюць шырокія паўнамоцтвы для прыняцьця ўладных пастановаў і іх рэалізацыі.
У Беларусі найбольшымі паўнамоцтвамі ўва ўладнае гіерархіі валодаюць службовыя асобы, чый статус не адлюстраваны ў Асноўным Законе краіны. Рэальная сыстэма прыняцьця рашэньняў у Беларусі не супадае з канстытуцыйна вызначанымі органамі дзяржаўнага кіраваньня. Разгледзім асноўныя ўзроўні прыняцьця рашэньняў.
Першы ўзровень — Адміністрацыя прэзыдэнта (больш дакладна, яе вышэйшыя эшалёны): каля сотні чалавек, якія ў сваім распараджэньні маюць да 90 адсоткаў дзяржаўнай уласнасьці.
Другі ўзровень — сярэдняе зьвяно Адміністрацыі прэзыдэнта, Рада бясьпекі, Камітэт дзяржкантролю, КДБ.
Савет міністраў, 24 міністэрствы й 18 дзяржаўных камітэтаў* можна аднесьці толькі да трэцяга ўзроўню, а мясцовыя выканаўчыя і адміністрацыйныя органы — да чацьвертага.
Дзяржслужбоўцы цалкам залежаць ад вышэйшых узроўняў уладнае гіерархіі як з адміністрацыйнага, так і зь фінансавага боку. Апрача гэтага, кіраўнікі структурных падразьдзяленьняў розных узроўняў могуць стаць ахвярай прэзыдэнцкіх рашэньняў.
Асобна можна вылучыць групу, якую прадстаўляюць дырэктары буйных дзяржаўных прадпрыемстваў, кіраўнікі калгасаў, а таксама дэпутаты парлямэнту.
Цэнтралізацыя сыстэмы прыняцьця рашэньняў у Беларусі сёньня вышэйшая, чымся гэта было ў былым СССР. Цэльная сыстэма дзяржкіраваньня існуе адно як прывадны рэмень паміж грамадзтвам і прэзыдэнтам. Значэнным фактам зьяўляецца тое, што манаполія выканаўчай улады дасягаецца сродкамі заканадаўчага рэгуляваньня, што было характэрным і для савецкай дзяржаўна-адміністрацыйнай практыкі, у намаганьні захаваць патэрналісцкую ролю дзяржавы.
Структурным адрозьненьнем беларускай палітычнай сыстэмы застаецца дамінаваньне адміністрацыйна-разьмеркавальных стасункаў. Фэномэн «улады-ўласнасьці», калі ўлада першасная, а ўласнасьць выступае яе функцыяй, дае неаспрэчнае права адміністрацыйна-бюракратычнаму апарату на цэнтралізаванае пераразьмеркаваньне ўсіх каштоўнасьцяў і дабротаў. Дамінаваньне пераразьмеркавальнага тыпу публічнай палітыкі спалучанае зь вядучай роляй бюракратыі і высокай ступеньню імавернасьці ўжыцьця гвалту. Гэта вядзе да таго, што ўлада выступае ня столькі як інструмэнтальны сродак, колькі як найвышэйшая каштоўнасьць сама па сабе.
Бюракратыя як самастойны актор
Сучасная ўрадавая ўстанова — шматузроўневая арганізацыя, што акумулюе вялізныя веды й досьвед у сваёй спэцыфічнай сфэры. Ведамствы вылучаюць свае інтарэсы і прыярытэты. Яны маюць шырокую сетку сувязяў (традыцыяў, пагадненьняў, пэрсанальных стасункаў у сваіх сфэрах) як зь іншымі ведамствамі, гэтак і з групамі інтарэсу. Бюракратыя імкнецца адыгрываць самастойную палітычную ролю. Кантроль над ажыцьцяўленьнем прынятых рашэньняў — крыніца бюракратычнай улады. Прыкладам, распад СССР стаў абвальным акурат тады, калі намэнклятура пайшла на зьмены ў сыстэме кіраўніцтва.
Крыніцы бюракратычнай улады: разьмеркаваньне бюджэтных рэсурсаў, крэдытаў, наданьне ільготаў; імкненьне да павелічэньня штатаў, бюджэту, паўнамоцтваў; уплыў на СМІ з мэтай фільтрацыі непажаданай інфармацыі або распаўсюджаньне ілжывай інфармацыі.
У Беларусі мы маем прыклад прыватызацыі чыноўнікамі іх кіраўнічых функцыяў. Поўнамоцтвы, сфэра дзейнасьці і нават службовыя абавязкі становяцца рэсурсам чыноўніка. Гэта пацьвярджае ўскладненая працэдура рэгістрацыі прыватнага бізнэсу й пэрманэнтныя кампаніі па перарэгістрацыі прадпрымальнікаў, ліцэнзаваньне відаў дзейнасьці, магчымае фінансаваньне зь бюджэту, атрыманьне значэннай інфармацыі і г.д. Чыноўнікі найвышэйшага рангу сваім апякунствам ствараюць «страху» для бізнэсу, атрымліваючы за гэта неблагія дывідэнды. Парасткі рынкавых стасункаў — найважнейшы рэсурс для бюракратыі. Можна ўпэўнена сьцьвярджаць, што сэктар сацыяльнай, але рынкава арыентаванай эканомікі будзе зьберагацца пры любым магчымым узмацненьні дзяржаўнай улады.
У Беларусі склаўся звышцэнтралізаваны рынак з абмежаванай канкурэнцыяй, адбылося «абуржуазьніваньне» бюракратычных структураў. Такі дзікі рынак стрымлівае і эканамічнае разьвіцьцё, і станаўленьне прафэсійнага мэнэджмэнту.
У канкурэнтнай сацыяльнай сыстэме дзяржаўныя ўстановы закліканыя аказваць разнастайныя паслугі насельніцтву побач зь недзяржаўнымі й прыватнымі арганізацыямі. Больш за тое, з мэтаю павышэньня эфэктыўнасьці працы дзяржапарату і эканоміі бюджэтных рэсурсаў некаторыя кіраўнічыя функцыі аддаюцца ў сфэру прыватнага сэктару. Безмоўна, гэта магчыма пры разьвітай сыстэме афармленьня інтарэсаў і гарантыях правоў уласнасьці. Недзяржаўныя аб’яднаньні і асацыяцыі грамадзянаў у разьвітых краінах складаюць канкурэнцыю і кантралююць працу дзяржаўных агенцыяў.
Роля адміністрацыйна-бюракратычнага апарату ў Беларусі можа ацэньвацца дваіста: з аднаго боку, трывалае сацыяльнае і фінансавае становішча; зь іншага — надзвычай хісткія пазыцыі.
Першае — чаму пазыцыі бюракратыі трывалыя. Колькасьць дзяржчыноўнікаў у Беларусі 108 тысячаў. Дзеля параўнаньня — у 80-я гады ў БССР было каля 73 тысячаў чыноўнікаў.
Існуе шмат магчымасьцяў даць чыноўніку зарабіць, нават не выкарыстоўваючы «пазабюджэтныя фонды»: бартэрныя апэрацыі і ўзаемазалікі паміж суб’ектамі гаспадараньня, валютныя спэкуляцыі, апекаваньне газавым і нафтавым бізнэсам, магчымасьць стаць заступнікам прыватнага натарыюса або аўдытара, доступ да разьмеркаваньня бюджэтнага жытла. Для чыноўнікаў існуе мноства магчымасьцяў іншага роду: спэцыяльнае мэдычнае абслугоўваньне, бясплатная прэстыжная адукацыя, ільготныя пуцёўкі ў найлепшыя дамы адпачынку, узнагароды й званьні. Значна вышэй, чымся магчымасьць «прыватызацыі» кіраўнічых функцыяў, цэніцца магчымасьць «далучыцца да цывілізаванага сьвету» ў выглядзе замежных камандзіровак і выплаты сутачных у цьвёрдай валюце. Вяршыня чыноўніцкага лёту — атрыманьне дыпляматычнай пасады за мяжой і пасільны ўнёсак у пераадоленьне міжнароднай ізаляцыі Беларусі.
Другое — чаму пазыцыі чыноўнікаў хісткія. Многія прадстаўнікі цяперашніх уладных структураў зьвязаныя з рэжымам і матэрыяльнымі, і палітычнымі, і асабістымі абавязкамі. Няўстойлівасьць вызначаецца асабістай «васальнай» залежнасьцю ад патрона, магчымасьцю стаць ахвярай клопату за народныя інтарэсы ў выглядзе кампаніі па барацьбе з карупцыяй. Трэба адрозьніваць карупцыю рэальную і карупцыю як «сымулякр» (маецца на ўвазе сымуляцыя навядзеньня парадку).
З боку Лукашэнкі і афіцыйных СМІ неаднойчы чуліся як запалохвальныя, так і пагардлівыя выказваньні на адрас адміністрацыйна-бюракратычнага апарату: «агрэсіўна-баязьлівае чынавенскае атачэньне» («Знамя юности», 16.06.1998); «чыноўнікі загразьлі ў інтрыгах і звадах», корань сацыяльных праблемаў у «бескантрольным і карумпаваным чынавенстве — той рэальнай уладзе, якая ўзьнялася над намі» («7 дней», 21.03.1998).
Раскручваньне праблемы карупцыі — зручная магчымасьць для набыцьця палітычнага капіталу. Згадайма «торбы кампрамату», сьпісы карупцыянэраў, складзеныя А. Лукашэнкам падчас ягонага дэпутацтва ў Вярхоўным Савеце. Пасьля прэзыдэнцкіх выбараў адной з буйных справаў стала адстаўка міністра лясной гаспадаркі Георгія Маркоўскага і абвінавачаньне яго ў злоўжываньнях і безадказнасьці. У верасьні 1994 г. адбылася яшчэ адна адстаўка: міністар абароны Павал Казлоўскі паніжаны ў званьні да генэрал-лейтэнанта за «злоўжываньні службовым становішчам» (затым пасаду міністра абароны займалі Анатоль Касьценка, Леанід Мальцаў, Аляксандар Чумакоў, ізноў Леанід Мальцаў).
Уздым барацьбы з карупцыяй адбываецца ў 1997 г.: арышты старшыні Нацыянальнага банку Тамары Віньнікавай (і паралельнае ўзмацненьне пазыцыяў Пятра Пракаповіча) і міністра сельскай гаспадаркі Васіля Лявонава (неўзабаве пасьля забойства Яўгена Мікалуцкага — прадстаўніка Камітэту дзяржкантролю па Магілёўскай вобласьці ў кастрычніку 1997 г.).
Тут можна прасачыць заканамернасьць: з аднаго боку запалохваньне і адкрыты шантаж нескароных кіраўнікоў, зь іншага — тэхналёгія барацьбы за рэсурсы празь ліквідацыю канкурэнтаў.
Прыкладамі рэальнай карупцыі зьяўляецца дзейнасьць фундацыі Махмуда Эсамбаева і фірмы «Торгэкспо» (створаныя ў 1995 г.). У 1996 г. гэтыя структуры вызваляюцца ад уплаты мытных плацяжоў, акцызаў, ПДВ, займаюцца транспартаваньнем тавараў у Расію. Шкода бюджэту Беларусі за 1995 г. — люты 1996 г. склала 320 млн. $, г. зн. 11% гадавога дзяржбюджэту. Яшчэ прыклад — Указам № 291 18 ад 01.08.95 было створанае прадпрыемства «Белспецвнешторг» дзеля «эфэктыўнага выкарыстаньня й рэалізацыі вызваленага ўзбраеньня, вайсковай тэхнікі, тавараў ВПК». Адна з буйных справаў — продаж партыі Міг 29 у Пэру.
Кампаніі па пакараньні нядбайных кіраўнікоў, па ўмацаваньні працоўнай дысцыпліны, па барацьбе з карупцыяй заўсёды маюць на ўвазе дзьве мэты. З аднаго боку, вонкавая мэта — узьдзеяньне на грамадзкую думку дзеля павышэньня аўтарытэту ўлады. Зь іншага боку, унутраныя мэты — кантроль за найбліжшым абкружэньнем з мэтай папярэджаньня змоваў і інтрыгаў.
Прэзыдэнцкая вэртыкаль улады ў Беларусі — ня столькі апора, колькі закладнік дзяржаўнай палітыкі. Стыль «сэлектарных нарадаў», адкрытыя абразы і пагардлівае стаўленьне да чыноўнікаў рознага, нават самага высокага ўзроўню ўмацаваліся як звычайная практыка ў стасунках «кіраўнік-падначалены». Паводле апытаньняў НІСЭПД (ліпень 2001 г.), да 80% «вэртыкалі» незадаволеныя існуючым парадкам рэчаў.
Некаторыя з функцыянэраў беларускага рэжыму наважваюцца на адкрыты пратэст супраць сыстэмы ўлады, напрыклад, былыя кіраўнік Упраўленьня справаў прэзыдэнта Іван Ціцянкоў і Генэральны пракурор Алег Бажэлка. У траўні 2001 г. самахоць пайшоў у адстаўку Ўладзімер Сьцяпанаў, намесьнік старшыні Берасьцейскага аблвыканкаму. У чэрвені з просьбай пра адстаўку зьвярнуўся старшыня НДТРК Віктар Чыкін. Найбольш вернымі «лукашэнкаўцамі» застаюцца Віктар Шэйман, Урал Латыпаў, Уладзімер Замяталін, Леанід Козік, Пётра Пракаповіч, Міхаіл Мясьніковіч, Аляксандар Абрамовіч, Васіль Даўгалёў, Мікалай Дамашкевіч.
У пераходных грамадзтвах дзеля выхаду з крызысу і фармаваньня рынкавых стасункаў трэба скарачаць дырэктыўны пачатак у дзяржаўным кіраваньні. У выніку расьце патрэба ў прафэсійных адміністратарах. Сёньня выпадае гаварыць ня столькі пра прынцыпы эфэктыўнасьці адміністрацыйнага апарату, колькі пра ягоную палітызацыю, што зьяўляецца адметнай рысай недэмакратычных рэжымаў. Калі дзяржаўнае кіраваньне заснаванае на «кіруючай» ролі або адданасьці, сьляпым падпарадкаваньні правадыру, дык функцыі адміністрацыі зводзяцца да формулы «загад-выкананьне», і пра дальнабачную дзяржаўную палітыку няма й гаворкі.
* дадзеныя на стан 09.09.2001. — рэд.