Адзінае на патрэбу
Бандарук Канстанцін
Няўжо загад ненавідзець?
(Лук. 14, 26)
„Калі хто прыходзіць да Мяне і не зьненавідзіць бацькі свайго і маці, і жонкі, і дзяцей, і братоў, і сёстраў, а перш за ўсё самога жыцьця свайго, той ня можа быць вучнем Маім” (Лук. 14, 26). Так гучыць адно з найбольш незразумелых месцаў Евангельля. Яно гэтак-жа неспадзяванае як фраза: „Ня мір прыйшоў Я прынесьці, але меч”. Варта прыгадаць, што ў Евангельлі паводле Мацьвея гэтае выказваньне Хрыста сфармулявана інакш: „Хто любіць бацьку ці маці болей за Мяне, ня варт Мяне: і хто любіць сына ці дачку болей за Мяне, ня варт Мяне” (Мацьв. 10, 37).
У шмат каго можа ўзьнікнуць пытаньне: чаму ў Сваім дамаганьні любові для Сябе Хрыстос такі захопніцкі, адкуль такі эгаізм? Дамаганьне выключнасьці ў нечым толькі для сябе сапраўды выклікае неадабрэньне. Аднак на самай справе тут не разыходзіцца пра нянавісьць у традыцыйным разуменьні, але адмаўленьне ад таго, што магло-б нас адвярнуць ад Хрыста, аб пастаўленьні любові да Бога і Хрыста вышэй за ўсё і ўсіх — нават за найбліжэйшых. Калі Бог зьяўляецца ўвасабленьнем абсалютнай праўды і дабра, дык у імя гэтых каштоўнасьцяў неаднойчы трэба супрацівіцца нават сваёй сям’і. Хрыстос падкрэсьліў, што любіць каго-небудзь больш за Бога, гэта любіць несапраўдна. „Кахаць — гэта ня ўзрушвацца некім, мець шчырыя пачуцьці да яго, паддавацца яму, захапляцца, прагнуць, хацець авалодаць ім. Кахаць — гэта перш за ўсё аддаць сябе другому, іншым” (M. Quoist, „Малітва і дзеяньне”, с. 284-286). Сьвет, у якім Бог не стаіць на першым месцы, гэта непраўдзівы і скажоны грахом сьвет.
Гэта дасканальна бачна на прыкладзе Маці Макавейскай, якая страціла сямёх сыноў. Калі-б напалоханая пэрспектывай пакутніцкай канчыны сыноў яна спрабавала намаўляць іх ратаваць сваё жыцьцё адмаўляючыся ад Бога, яна кахала-б іх больш за Бога. Але любоў, што намагаецца ўсьцерагчы каханага чалавека ад нейкага нядоўгавечнага зла, нават за кошт духоўнай руіны, гэта блізарукая і ўмоўная любоў: у канчатковым выніку яна менавіта несапраўдная. Аднак Макавеева маці сапраўды кахала сваіх дзяцей! Яна падбадзёрвала іх перад сьмерцю: „Дзіця маё... ня бойся гэтага забойцы, будзь годны братоў тваіх і прымі сьмерць, каб у час Божага зьмілаваньня я зноў атрымала цябе разам з братамі тваімі” (2 Мак. 7, 29). Ніхто разумны ня скажа, што яна выбрала Бога заміж уласнага дзіцяці. Сваёй непахіснасьцю яна выявіла менавіта любоў і да Бога, і да прысуджанага на сьмерць сына. Нярэдка людзям здаецца, што жыцьцё ня раз ставіць нас перад выбарам: або Бог, або каханы чалавек. На самай-жа справе, або выбіраем і Бога, і чалавека, або і Бога, і чалавека адкідаем. Маці, якая дзеля выратаваньня дзіцяці намаўляе яго да нягоднага дзеяньня, запярэчвае ня толькі любові да Бога, але і да дзіцяці.
Бываюць яшчэ больш драматычныя сытуацыі, калі блізкая асоба ўспрымае выбар Бога як сваю ўласную крыўду. Маладая, карфагенская хрысьціянка Пэрпетуя мела магчымасьць лёгка пазьбегнуць сьмерці і выйсьці на свабоду. Хапіла толькі схлусіць і кінуць некалькі зярнятак кадзіла ў ахвяру паганскім багам. Ейны бацька ня мог зразумець, як можна не пакарыстацца такім простым выйсьцем, тым болей што Пэрпетуя асіраціла-б малое дзіцё. Вось як сама яна апісвае свае турэмныя мукі: „Бацька спрабаваў схіліць мяне да зьмены пастановы кажучы: Зьлітуйся нада мною старым, дачка! Узгадай братоў і сёстры, маці, цётку і дзіцё, якое ня зможа жыць безь цябе. Адмоўся ад свайго намеру, не губі ўсіх нас!” Аднак Пэрпетуя не паслухала бацькі, не адмовілася ад веры і прыняла пакутніцкую сьмерць.
Дык што-ж азначае заклік Хрыста, каб зьненавідзець сваіх блізкіх і „сваё жыцьцё”. Нянавісьць — гэта больш чым недахоп любові. Гэта яе супрацьлегласьць. Калі Хрыстос, які заклікае любіць нашых ворагаў, кажа нам ненавідзець, дык напэўна не дзеля таго, каб мы супрацьпаставіліся сапраўднай любові да блізкіх. Наказ ненавідзець блізкіх і нават сябе самога, гэта нішто іншае як заклік да адмаўленьня ад фальшывай любові.
У чым-жа заключаецца гэтая фальшывая любоў, якую трэба адкінуць?
Яна бывае розная, але заўсёды ставіць хвіліннае, частковае дабро над самую каханую асобу. Неаднойчы важнейшым за самога чалавека лічым яго выгаду, прыемнасьць, посьпех. Бывае, што верх бярэ жаданьне любой цаною ўсьцерагчыся ад непрыемнасьцяў і клопатаў. Аб фальшывай любові сьведчыць некрытычнае ўхваленьне ўсіх дзеяньняў каханага чалавека. Вельмі дрэнна, калі дзеля любові да некага мы крыўдзім іншага. Фальш любові яшчэ больш відавочны, калі заспакойваем дрэнныя спадзяваньні некага або самі прапануем маральна двухсэнсоўную дапамогу. Бывае, што кіруючыся нібыта любоўю, бацькі даюць сваім дзецям проста жахлівыя парады: „мэта апраўдвае сродкі”, любымі сродкамі адстойвай свае інтарэсы, расьпіхайся локцямі, дбай перш за ўсё пра сябе. Калі гэта выплывае зь любові, дык лепш, каб такой любові наагул не было! Таксама шкоднай бывае любоў, калі заміж выхоўваць дзіцё, бацькі яго расьпешчваюць. Шмат абортаў праведзеных было ў выніку злашчаснай „зычлівасьці” блізкіх і знаёмых, якія салідарна спрабавалі вызваліць жанчыну ад клопату...
Канчатковы лёс чалавека: збаўленьне або пракляцьце, зьвязаны з поўным адкрыцьцём усяго, што чалавек зьдзейсьніў падчас зямнога жыцья. Тады таксама поўнасьцю раскрыецца ў сваёй двудушнасьці ды брыдоце і фальшывая любоў. Тады і выявіцца, што гэта не любоў, але сумесь дурноты і эгаізму.
Вось такой любові Хрыстос загадвае супрацьпаставіцца, каб зрабіць месца для сапраўднай любові.